Een deken van rust in een koude kerk

Nu ik eraan begin, ben ik bang dat ik het weekend niet in woorden kan vangen, dat geen zin kan beschrijven wat voor indruk het op me maakte. Hoe het was, wat ik heb ervaren, wat ik heb geleerd, welke mensen ik heb leren kennen, wat stilte is, hoe stilte voelt, hoe een cisterciënzermonnik leeft, hoe een psalm uit de monden van monniken klinkt in de vroege ochtend om half 5. En hoe anders hun gezang klinkt om 8 uur of om 12 uur of om 17 uur of om 20 uur. Hoe de nuances in de psalmteksten subtiel veranderen in de loop van de dag. Hoe het eruitziet als ’s avonds bij de dagsluiting door een van de monniken in de schemering de klokken worden geluid, in drie porties van drie met gelijke tussenpozen en daarna langer, dankbaar en vierend, terwijl alle monniken gedraaid zijn naar het beeld van Maria waarop het weinige licht schijnt. Het ontroert, het is prachtig.

Stilte

Van tevoren zag ik op tegen de stilte in het klooster. Ik had geen idee wat ik kon verwachten. Ik ben vorig jaar met dit project in het Dominicanenklooster in Huissen geweest, waar de regel van Augustinus wordt nageleefd en wat een behoorlijk vrijzinnige levenswijze is. Daar was ik diep onder de indruk van de gastvrijheid, warmte en liefde die de kloosterlingen uitstraalden. Echte stilte heb ik daar niet ervaren. De trappisten, cisterciënzers, bij wie ik nu te gast zou zijn, behoren letterlijk tot een heel andere orde en leven volgens de regel van Benedictus. Ik dacht – ik had immers het tv-programma ‘Op zoek naar God’ gevolgd vorig jaar: als tijdens de maaltijden maar wel mag worden gepraat! Als we maar niet als een stel giechelende pubers bij elkaar zitten met een bord eten voor ons neus, schuivend op onze stoel, puur omdat stilte eng is…

De stilte bleek voor mij een verademing. Hoe kan ik die stilte beschrijven? Kan dat überhaupt met woorden? Voor mij is ‘stilte’ niet hetzelfde als ‘geen geluid’. Het is zwijgen als het kan. Het is praten als het nodig is. Het is een deken van rust die warm op je neerdaalt in een koude kerk, terwijl de monniken prachtig in harmonie zingen. Het is een leegte die goed is. Het is een maaltijd waarbij niet wordt gesproken, terwijl op de achtergrond klassieke muziek klinkt. Het is een meditatie waarbij het binnen de muren van de ruimte volkomen stil is, op geluiden van ademhaling na. Met af en toe het geluid van voetstappen in een gang elders in het klooster. Waar je de vogels buiten hoort zingen, steeds duidelijker aanwezig naarmate de tijd verstrijkt en dan ten slotte de galm van de klankschaal die klinkt en die je plots terugduwt in de wereld.

Ik verlangde een aantal keren zelfs dat de stilte kon blijven, zoals na een meditatie toen we op weg gingen door de donkere kloostergang naar de kerk, gedragen door het geluid van de voetstappen van tientallen voeten, en toen iemand plotseling iets fluisterde.

Stilte is zien dat de zon doorbreekt precies op het moment dat de hosties worden uitgereikt bij de Communie en door de eenvoudige glas-in-loodramen schijnsels werpt op de witte muren van de sobere abdijkerk.

Het zijn de glanzende ogen van een heel oude monnik die steeds naar me lachten, net voor hij plaatsnam op zijn vaste plek in de kerk aan het begin van een dienst. Die vredige blik. Een blik van geluk, berusting, een welkom, steeds weer.

Monnikenleven

Het programma van ‘Komt een vreemde in het klooster’ was afgestemd op het leefritme van de monniken. Daardoor kon wie wilde alle vijf de diensten per dag bijwonen en konden we echt proeven van het kloosterleven. ‘We’ waren 24 vreemden in het klooster, allen tussen de 18 en de 40. Greco Idema en Anne Dijk organiseerden het weekend. Direct bij aankomst voelde ik al een klik met en binnen de groep. Hoe verschillend de deelnemers ook waren (man, vrouw, moslim, protestant, katholiek, atheïst, aan het studeren, aan het werk, bezig met religie, administratie, jongerenwerk, onderwijs), de sfeer was al voor het voorstelrondje begon open, eerlijk en verbonden. Hoe bijzonder is dat, als je 24 mensen bij elkaar zet die elkaar bijna allemaal niet kennen? Wie wilde kon meedoen aan de meditatie ’s morgens. ’s Avonds na het programma was er een gezellig samenzijn, waarbij we konden proeven van de Zundert Trappist, het bier van kloosterbrouwerij De Kievit. Er ontstonden steeds bijzondere gesprekken, als vanzelf, ook tussen de programmaonderdelen door.

Gesprek met de broeders

Zaterdagmorgen hadden we een gesprek met drie monniken: de prior, broeder Bruno die onze gastheer was, en broeder Peter en broeder Kris. ‘Het voelt als thuis’, zoals broeder Kris verwoordde, is denk ik de belangrijkste reden dat deze broeders ooit zijn ingetreden. Leven in dienst van God (al kon geen broeder vertellen wie God nu precies is, want ‘over God wil ik zwijgen’, zoals Eckhart schreef), buiten de maatschappij, gericht op de kloostergemeenschap en zichzelf, daar kan ik me zo weinig bij voorstellen. Wat moet iemand dan allemaal opgeven?

Celibatair leven, soberheid, zwijgzaamheid en gehoorzaamheid zijn de belangrijkste onderdelen van de gelofte die de broeders hebben afgelegd. De drie monniken met wie we dit indrukwekkende, open en inspirerende gesprek hadden, antwoordden op de vraag ‘Wat mist u het meest?’ vooral dat ze affectie misten, iemand om op terug te vallen, een partner. (Het hardst werd overigens gelachen om het antwoord ‘Biefstuk met friet!’) Het dag in dag uit moeten leven met mensen die je niet hebt uitgekozen valt deze monniken soms zwaar. Het kloosterleven was hun keuze, maar de ‘huisgenoten’ kregen ze erbij. Wat mij zo verbaasde, en nog steeds doet, was dat er ongeveer een keer per maand met ‘de jongere broeders’ gezamenlijk wordt gesproken, om ‘het beeld van de ander weer bij te stellen’. Wat een onuitgesproken conflicten, irritaties en wrijving kunnen er in die tijd worden opgebouwd… Broeder Peter vertelde dat het heel leerzaam is om zo te leven en zo weinig woordelijk met elkaar te delen: hij ontdekte dat als broeder X een deur dichtslaat, het hem niet uitmaakt, maar dat als broeder Y dat doet, hij dat niet kan hebben: ‘Wat ligt daarbij bij mezelf en wat ligt bij de ander?’

Ik ben zo benieuwd hoe hun leven eruitzag vóór het klooster. Niemand durfde het te vragen…

De broeders die we spraken zijn gewoon mensen, met humor, ze zijn open en gastvrij en hebben te dealen met waar ‘wij’ ook tegenaan lopen: conflicten met mensen, het gevoel van verveling, eenzaamheid en het volkomen op jezelf teruggeworpen zijn, de vraag wie God is. Het strikte ritme brengt ook rust en veiligheid, iets waar ‘wij’ zeker van kunnen leren.

Ja, maar jij…!

We hebben zaterdagmiddag een workshop gekregen van Bart Brandsma over conflict. We ontdekten dat synoniemen voor ‘conflict’ vele malen sneller en makkelijker te bedenken zijn dan die voor ‘vrede’. Omdat conflict zo veelvuldig voorkomt. En omdat wij mensen conflict nodig hebben: we kunnen niet zonder. Een wereld zonder enige vorm van conflict is niet mogelijk, het is een ideaalbeeld. Het beste wat we kunnen bereiken, is een vorm vinden waarin we zo goed mogelijk om kunnen gaan met conflict.

Aan de hand van een samenwerkingsoefening liet Bart ons voelen wat conflict is en hoe het werkt. Hoe snel je zegt: ‘Jullie moeten…!’, ‘Ja, maar jij…!’, ‘Ik doe niks!’ Iedereen bleek de schuld buiten zichzelf te zoeken. Het bleek een oefening te zijn die we gewoon niet konden halen…

Ook hebben we een film bekeken: Gran Torino, met conflict als een van de thema’s. Ik ben er nog steeds stil van. De film is het kijken meer dan waard, ook al kon niet iedereen hem waarderen.

Eeuwen der eeuwen 

Het is nu maandag. Vanmorgen om 4.30 uur was de nachtofficie, tot 5.15 uur. Om 7.25 uur begon de meditatie, tot 7.55 uur. Om 8.00 uur was de morgendienst. Over vijf minuten beginnen de broeders aan de middagdienst, om 12.00 uur. Aansluitend nuttigen ze om 12.30 uur hun warme maaltijd. Een eenvoudige maar lekkere maaltijd in stilte, zoals alle maaltijden in dit klooster. Om 17.00 uur is de volgende dienst met daarna om 17.30 uur de broodmaaltijd. Tussendoor werken de broeders hard: in de brouwerij, in de wasserij, in de kleermakerij, in het gastenhuis, in de keuken… Om 20.00 uur is de dagsluiting met in de liturgie ‘Vredig vind ik | de rust en de slaap’. Daarna zoekt elke monnik zijn cel op. Ora et labora. Bid en werk. En drie keer per dag een eenvoudige maaltijd. Zo ging het en zo zal het blijven gaan. Ik ben er vandaag, en morgen, en daarna niet bij, maar zo zal het gaan. Terwijl ‘ons’ leven maar voortraast.

Gistermiddag lieten we het klooster en de monniken achter ons en gingen we weer terug naar ons leven.

Mijn wereld draait als voorheen, merk ik vandaag. Met als verschil: meer rust in mijn hoofd en meer psalm, met nagalmende ‘eeuwen der eeuwen’. Het is flink omschakelen. Wat een vreemde gewaarwording dat zulke zo verschillende werelden naast elkaar bestaan. En dat ze allebei goed zijn.

Wat een voorrecht dat we mochten meekijken en meeleven met de monniken in Abdij Maria Toevlucht. Wat bijzonder dat wij zomaar bij hen welkom waren.