Een Mexicaanse oase van religieuze en ideologische tolerantie

Achter deze façade van koloniale pracht schuilen echter onnoemelijk grote problemen. Chiapas, met vier miljoen inwoners en in oppervlakte bijna twee keer zo groot als Nederland, is de armste en meest onderontwikkelde staat van Chiapas. Ongeveer veertig procent van de bevolking is van indiaanse afkomst: Maya, Tzotzil, Tzeltal en Chol. Toeristen keren vaak terug naar hun eigen land, vol bewondering voor de tradities en de kleurrijke kunstvoorwerpen en kledendracht van de indianen, maar zijn meestal niet voldoende doordrongen van de enorme problemen van de indiaanse Chiapanecos.

In Mexico zijn de oorspronkelijke bewoners sinds de verovering door de Spanjaarden de armste en meest gediscrimineerde bevolking. Gebrek aan infrastructuur en scholing, racisme door de blanke en mestizo-bevolking (Mexicanen van gemengde afkomst) en onderdrukking door de Mexicaanse regering hebben de indianen vijf eeuwen lang murw gebeukt, met alle sociale problemen van dien: het alcoholisme en geweld in de indiaanse gemeenschappen zijn schrikbarend.

Langzaam lijkt daar echter enige verandering in te komen, dankzij de introductie van nieuwe religies en ideologieën in Chiapas. Ik heb de deelstaat de afgelopen drie jaar enkele keren bezocht en was verbaasd over de ideeënrijkdom die de staat vertoont en de positieve invloed die deze nieuwe ideeën hebben op de emancipatie van de indiaanse bevolking. Het mooiste: zowel religieuze stromingen als een bij uitstek onkerkelijke beweging hebben in de dertig jaar hun intrede gedaan.

Mexico is van oudsher een katholiek land. Nog steeds is negentig procent van de bevolking trouw Rooms-Katholiek, de religie van de Spaanse veroveraar. De traditionele, koloniale variant van het katholicisme met haar enorme materiële rijkdommen heeft sinds de 16de eeuw bijgedragen aan de onderdrukking van de inheemse bevolking, maar daar kwam in de jaren zeventig van de vorige eeuw verandering in met de komst van de bevrijdingstheologen: een groep radicale priesters die met de bijbel onder de arm de indianen juist poogden te emanciperen. In hun denken hadden deze bevrijdingstheologen meer weg van marxisten dan van traditionele priesters. Het Vaticaan veroordeelde de splintergroep dan ook, maar de eerste scheuren in het traditionele denken van de Chiapanecos waren gevormd.

De bevrijdingstheologen ondermijnden het traditionele gezag van een de katholieke kerk, wat ruimte schiep voor protestantse stromingen. In minder dan twintig jaar doken in Chiapas overal nieuwe kerkjes op: baptisten, presbyterianen, evangelisten, Jehova’s getuigen, sabbattisten en pentecostalisten, noem maar op. De protestanten, veel fanatieker dan hun katholieke voorgangers, legden de nadruk op geheelonthouding, gemeenschapszin en lotsverbondenheid. Het leidde tot een groter zelfbewustzijn van de indianen, wat niet altijd op prijs werd gesteld door traditionele katholieken. Enkele massaslachtingen en geweldsuitbarstingen in de jaren zeventig en tachtig leverde tientallen slachtoffers onder de nieuwe bekeerden op.

In 1994 kwamen daar nog eens twee onverwachte stromingen bij: de gestaalde zapatistische rebellen van het EZLN (Zapatistenleger van Nationale Bevrijding), gemaskerd en gewapend, die in opstand kwamen tegen de onderdrukking door de grootgrondbezitters en de Mexicaanse regering. De zapatisten hebben zich vijftien jaar na dato teruggetrokken in hun dorpen en hebben landbouwcommunes en sociale gemeenschappen opgericht, waar ze hun socialistisch getinte ideeën over landhervorming, trots op de indiaanse culturele erfenis en emancipatie door scholing en gezondheidszorg en het opeisen van grondwettelijke rechten in de praktijk brengen.

Met de zapatisten volgden de moslims: Spaanse islamitische predikanten zagen de opstand van het EZLN en de opkomst van protestantse stromingen als een goed uitgangspunt om de Islam in Chiapas te introduceren. Met succes: enkele honderden indianen hebben zich inmiddels bekeerd tot de Islam. Ook de Koran predikt geheelonthouding en spreekt door haar antikapitalistische inslag (denk aan het verbod op rente op geldleningen) de verarmde indiaanse bevolking aan.

Ik heb ze de afgelopen drie jaar allemaal bezocht en gesproken: de progressieve katholieken, de evangelisten, de moslims en de areligieuze zapatisten. Hun onderlinge verschillen zijn enorm en vaak begrijpen ze niet goed wat ze met elkaar aan moeten. De gemaskerde leider Subcomandante Marcos van de sociale beweging EZLN heeft moeite met de pogingen van de imams om zijn rebellen te bekeren. De katholieken hebben het niet zo op met de uitbundige evangelisten, terwijl de protestantse groeperingen hun neus ophalen voor de in hun ogen achterhaalde godsbeleving van de katholieken.

Toch blijft onderling geweld de laatste jaren uit. Ondanks hun verschillen hebben alle bewegingen en stromingen hetzelfde voor ogen: emancipatie van de indiaanse bevolking, geestelijke en materiële ontwikkeling, een betere toekomst voor een murw gebeukte bevolkingsgroep. Al deze ideologieën zorgen voor nieuw spiritueel elan in een gebied dat daarom schreeuwt. Het lot van de indiaanse bevolking gaat al deze ideologieën en godsdiensten aan het hart en al leven ze gescheiden van elkaar, ze doen het vreedzaam.

Natuurlijk heeft Chiapas nog veel problemen. Het is nog steeds de armste staat van Mexico, er is veel criminaliteit, straffeloosheid en de sociale problemen zijn enorm. Er is nog veel geweld in de staat, maar daarvan zijn veelal het leger of de politie de aanstichters, of het betreft familieconflicten of problemen tussen dorpen onderling. Religieus geweld ontbreekt. Geen zapatist valt een katholiek, protestant of moslim om diens religie aan. Islamitische Chiapanecos gaan hun eigen gang zonder zich met iemand te bemoeien. De protestante en katholieke Chiapas leven tegenwoordig rustig naast elkaar. Chiapas is daardoor een laboratorium: een voorbeeld van hoe talloze religieuze en sociale groeperingen vreedzaam naast elkaar kunnen leven door een gezamenlijk doel. Het indiaanse Chiapas is een oase van religieuze en ideologische tolerantie. Het is voor het Westen de moeite waard om daar eens goed naar te kijken en ervan te leren.