Wat gebeurt er in Godsnaam in een kerkdienst?

Voor iemand die er niet mee is grootgebracht kan een kerkdienst aandoen als een allegaartje van gebeden, liedjes, teksten en handelingen waarvan de betekenis je ontgaat. Soms moet je gaan staan, dan weer zitten, je ogen dichtdoen, meezingen en dan blijkt ineens dat je een rol hebt in een vreemde dialoog (zie Votum). Waar ben je nou eigenlijk mee bezig? Even een paar zaken op een rijtje:

Een kerkdienst is gebaseerd op bijeenkomsten van gelovigen in het jodendom. Ook daar wordt samen gebeden, gezongen en heilige schriften gelezen. Het christendom komt voort uit het jodendom en de eerste ‘kerkdiensten’ waren dan ook bijeenkomsten van mensen die kwamen luisteren naar de jood Jezus, die uitleg gaf bij joodse geschriften.

Christenen lezen tegenwoordig in hun bijeenkomsten naast de joodse geschriften (die ze Oude Testament noemen) ook uit hun eigen bundel geschriften (inderdaad, het Nieuwe Testament) Dit deel van de Bijbel bevat vier keer het leven van Jezus (de Evangeliën) en een stapeltje brieven. Een kerkdienst bestaat  al sinds het hele vroege christendom uit twee onderdelen: het woord en de tafel. Het woord is het voorlezen van een tekst uit de Bijbel en uitleg daarbij (de preek). De tafel is het delen van brood en wijn, of crackers en druivensap (soms zijn christenen best flexibel), die het lichaam van Christus zijn (Rooms-katholieken) of symboliseren (protestants). Hoe dat precies in elkaar zit begrijpt eigenlijk niemand, dus laten we het hier voor lief nemen. Door de eeuwen heen hebben kerkdiensten uiteenlopende vormen gekend, en tussen de vele stromingen zijn er dan ook grote verschillen merkbaar. In het algemeen geldt: doe wat je buur doet (opstaan, zitten, ogen dicht of open), dan zit je meestal goed.

Nog even dit: het is belangrijk is dat je niet applaudisseert bij een kerkdienst. Je komt bij elkaar voor het hogere, niet voor iemand die een kunstje doet op de kansel.

Om het allemaal iets makkelijker te maken krijg je bij de kerkdienst een boekje, meestal in elkaar gevouwen a4tjes, met daarin de liturgie. Liturgie is ‘het geheel van voorgeschreven handelingen voor een religieuze ceremonie’.

Bij Preek van de Loser volgen we losjes het format van een protestantse kerkdienst in Nederland. Dat ziet er dan zo uit:

Welkom

In een protestantse kerk is niet God of de paus, maar de kerkenraad de baas. Die bestaat uit de predikant en een paar leden van de kerkgemeente die belangrijke klusjes doen zoals zorgen voor de armen en de website bijhouden. Aan het begin van de dienst heet een kerkenraadslid alle aanwezigen welkom en doet huishoudelijke mededelingen. Dan geeft h/zij de predikant een hand om te zeggen: Nu is het aan jou, vriend. Wij hebben er alle vertrouwen in.

Kaars aansteken

Er wordt een kaars aangestoken. Supersymbolisch natuurlijk.

Votum en groet

Votum betekent wijdingswoord, een soort magische spreuk waarmee de dienst echt begint: ‘Onze hulp is in de naam van de Heer, die hemel en aarde gemaakt heeft, die trouw houdt tot in eeuwigheid en niet laat varen het werk van Zijn handen’.

Daarna groet de predikant de gemeente, maar eerder met ‘Zijn vrede zij met u’ dan met ‘hoi!’. Het kan zijn dat je iets moet terugzeggen. Doe gewoon wat je buur doet.

Openingslied

Zingen, altijd goed. Vaak wordt de melodie eerst voorgespeeld, en dan begint het. Kerkliedjes zijn vaak best makkelijk mee te zingen en anders: fake it till you make it. Als je in paniek raakt van zingen kan je ook de tekst van het lied lezen. Dat is vaak een schatkamer van prachtige woorden die niemand (meer) gebruikt: goedertieren, aangezicht, lankmoedigheid, eeuwen der eeuwen, halleluja, amen.

Eerste gebed – Kyrië

Na zingen komt bidden. Kyrië komt van kyrie eleison, Grieks voor Heer ontferm u. Dit gebed wordt voorgedragen door de predikant, en gaat over het leed in wereld en waarom het soms zo moeilijk is om mens te zijn.

Lied – Gloria

Gloria komt van Gloria in exelsis deo (Latijn voor Ere zij God in den hoge). Kyrie en Gloria horen bij elkaar. Eerst zeg je tegen God dat het allemaal behoorlijk klote is en of Hij daar niet iets tegen zou doen (Kyrie). En meteen daarna zeg je: God, je bent hartstikke lekker bezig en wat een toffe peer ben je toch (Gloria). Dat is natuurlijk een paradox, begrijpelijk alleen voor de doorgewinterde christen.

Schriftlezing

De predikant of een gemeentelid leest twee stukjes uit de Bijbel, één uit het Oude en één uit het Nieuwe Testament. De meeste kerken volgen daarvoor een leesrooster, bepaald door de Raad van Kerken (niet te verwarren met Kerkenraad; dit zijn weer andere bazen).

Preek

In de katholieke traditie is een preek niet meer dan een korte toelichting op de net gelezen Bijbeltekst, maar in de protestantse traditie vormt de preek het middelpunt. De tekst wordt inzichtelijk gemaakt voor de leken, zodat ze er zelf over kunnen nadenken. Dit kan behoorlijk lang duren. Als het een goeie preek is maakt dat niks uit. Saaie preken hebben een rijke traditie van pepermuntsabbelen voortgebracht.

Preeklied

Om nog even na te denken over de preek.

Dankgebed en voorbeden

De predikant dankt God, en bidt hardop de gebeden die gemeenteleden eerder in een schrift konden schrijven (voorbeden: bidden voor iemand). Dan volgt een stiltegebed waarin je kunt denken aan mensen die je kent en die het moeilijk hebben. Doe je ogen dicht en vouw je handen, heel klassiek. Ook als je niet echt in God gelooft kan een beetje bidden best fijn zijn. Na de stilte klinkt hardop het ‘Onze vader’, een gebed dat Jezus bidt in het Nieuwe Testament. Je herkent misschien wel wat woorden (die in de Hemel zijt, enzo).

Collecte

Ook wel: gaven. Vroeger waren dit de ‘tienden’, dan werd een tiende van je inkomsten, van de oogst bijvoorbeeld, geïnd. Nu volstaat een paar euro. Zorg dat je cash bij je hebt want je kan niet pinnen. Let op: er zijn meestal twee collectes (voor een goed doel en voor de kerk zelf), dus niet in een keer al je kleingeld erin gooien.

Avondmaal

Met een beetje geluk is er ook nog een avondmaal. En ja, ’s ochtends heet het ook zo. Het is een heel ritueel op zich. Je krijgt in elk geval een stukje brood of matze en een slokje wijn of sap. In de meeste kerken zijn er geen voorwaarden aan verbonden, dus als het niet te vreemd voor je voelt, kun je gewoon meedoen.

Slotlied

Nog een keer zingen.

Zegen

We eindigen zoals we begonnen, met magische woorden van de predikant: ‘De Heer zegene en behoede u, De Heer doe zijn aangezicht over u lichten, De Heer verheffe zijn aangezicht over u en geve u zijn vrede’ of een variatie hierop.

Zegenen betekent eigenlijk niets anders dan mensen het beste wensen, maar dan met religieuze pretentie. De predikant maakt er handgebaren bij om zijn woorden kracht bij te zetten. Gezegend ga je weer naar huis.