Christelijk geweld

De bewuste column opende met de zin: “Nu het stof van de aanslag op de redactie van het satirische blad Charlie Hebdo neerdwarrelt, blijft de vraag: waarom zijn het nooit jonge christenen die zo’n bloedbad aanrichten?”

De vele geschokte commentaren onder het artikel maakten het snel duidelijk: een dergelijke uitspraak ontbeert natuurlijk elke vorm van historisch besef. De IRA in Ierland, de aanvallen op abortusklinieken in de VS, de drugskartels in Mexico, The Lord’s Resistance Armi in Uganda en The National Liberation Front in India… Zo kunnen we nog een tijdje doorgaan. We kunnen ook gemakkelijk wat verder terug in de geschiedenis een kijkje nemen naar de verschillende pogroms op Joodse gemeenschappen in geheel Europa, het uitroeien van islamitische gemeenschappen doorheen de Reconquista of de vele racistische gruweldaden in gekoloniseerde gebieden. En laten we vooral ook niet vergeten dat de slachtoffers van de laatste genocide op Europees grondgebied de Bosnische moslims waren. Radovan Karadzic, de man achter het bloedbad van Srebrenica, hield naar verluid steeds een Bijbel dicht bij zich wanneer hij interviews gaf.

Christelijke geweldloosheid

In de commentaren onderaan het artikel, reageerde Suurmond uiteindelijk ook op de overduidelijke historische en hedendaagse realiteit van christelijk terrorisme en staatsgeweld: “De crux is ook niet dat er nog nooit een christen-terrorist zou zijn geweest (het tegendeel is helaas het geval),” zo schreef hij, “de crux is dat een christen-terrorist geen enkele uitspraak van Christus heeft om zijn gedrag te rechtvaardigen. Een moslim terrorist kan echter met de koran in de hand zijn daden verrichten en de vrijdag erna in de moskee door geestelijk leiders verheerlijkt worden.”

Vooreerst is het natuurlijk interessant dat zijn eigen reactie de eerste zin van zijn opiniestuk tegenspreekt. “Waarom zijn het nooit christenen die zo’n bloedbad aanrichten” contrasteert wel heel erg met “niet dat er nog nooit een christen-terrorist zou zijn geweest (het tegendeel is helaas het geval).”

Vervolgens is het interessant om te zien hoe het geweer van schouder verlegd wordt: het gaat nu niet meer om de religie, de geschiedenis en de bredere traditie. Het gaat nu enkel en alleen om de historische/symbolische betekenis van Christus en Mohammed. Maar ook dat blijft uitermate problematisch. Los van het feit dat het theologisch wankel is om beide figuren met elkaar te vergelijken (aangezien Mohammed ‘slechts’ een profeet is in de ene traditie en Jezus de Messias in de andere), is het vooral exegetisch problematisch. Uiteraard komt Christus vaak pacifistisch uit de hoek, maar dat doet Mohammed ook. En naast dat pacifisme tref je in het nieuwe Testament ook andere uitspraken aan zoals: “Denk niet dat ik gekomen ben om op aarde vrede te brengen. Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard.” (Mt 10,34). Dergelijke zinnen moet je natuurlijk in hun context interpreteren, maar dat moet je in het geval van de daden en uitspraken van Mohammed evenzeer.

Laten we wel wezen: uiteindelijk is het Nieuwe Testament vrij stil over de precieze relatie tussen geweld en geweldloosheid. Het geheel neigt weliswaar naar pacifisme maar biedt ons helemaal geen afgewerkte sluitende theorie over hoe die geweldloosheid dan precies in zijn werk moet gaan. Gevolg: doorheen de geschiedenis hebben christelijke geleerden ook geregeld naar het Oude Testament teruggegrepen, waar natuurlijk voldoende passages in staan die allerhande vormen van geweld kunnen legitimeren.

Trouwens, als we vandaag de dag zo gebrand zijn op een geweldloze interpretatie van de Bijbel, heeft dat meer te maken met figuren als Mahatma Gandhi die de christelijke wereld een confronterende spiegel hebben voorgehouden dan met de inherente vredelievende aard van het christendom. En, for the record, die Gandhi verwees geregeld naar de Bhagavad Gita, een boek waarin het basisverhaal een dialoog is tussen Krishna en Arjuna waarbij de Godheid de twijfelende strijder tracht te overtuigen om toch aan te vallen.

Het geweld in elk van ons

Geen enkele religie of profeet is eenduidig. Mohammed reduceren tot een prediker met het zwaard in de hand is dan ook een enorm pijnlijke en foutieve karikatuur (wat trouwens heel erg verschilt van een cartoon) en die karikatuur vervolgens afdoen als de basisreferentie van de islam heeft doorheen de geschiedenis tot behoorlijk wat conflict en geweld geleid.

Maar laten we, ter wille van het debat, even aannemen dat moslims geweld inderdaad gemakkelijker kunnen legitimeren doordat ze naar de oorlogsdaden van Mohammed kunnen verwijzen terwijl christenen steeds op het beeld van een geweldloze Jezus zullen botsen.

Het is waar: Christus koos finaal niet voor geweld. Hij nam het lijden op zich en werd daardoor gekruisigd. Alleen stel ik me dan de vraag: is dat dan zonder meer een inherent toonbeeld van vrede? Wil dat zeggen dat elke christen per definitie alle geweld ‘op zich moet nemen’, passief moet blijven en nooit mag reageren tegen onrecht? Mag een christen onder geen beding strijdend of revolutionair reageren? En indien hij/zij dat wel mag, wat zijn daar dan de grenzen van?

Ik laat deze vragen hier expliciet in het midden. Van de woestijnvaders over de Thomisten tot de bevrijdingstheologen zijn daar gevarieerde antwoorden op geboden maar het gaat me niet om de antwoorden. Het gaat me om de vragen op zich. Want, willen of niet, het beeld van het kruis vrijwaart christenen helemaal niet van de realiteit van geweld. Het kruisbeeld is in de eerste plaats een vraagteken. En doen alsof Christenen omwille van dat kruis meer gevrijwaard blijven van geweld, is een wrange slag in het gezicht van de enorme hoeveelheid slachtoffers die het christendom doorheen de geschiedenis maakte.

Als christen en pacifist voel ik dan ook een steek in mijn hart wanneer men in naam van ‘de vredelievendheid’ van Christus nog wat olie op het vuur gooit door een voorval dat overduidelijk in de huidige geopolitiek kadert als een mogelijkheid aan te grijpen om ‘het beter zijn’ van het eigen geloof of de eigen profeet aan te duiden. Indien dergelijke pijnlijke gebeurtenissen iets moeten teweeg brengen, is het net een diepgaande reflectie over het (potentiële) geweld in elk van ons. Want enkel zo’n oprechte zelfreflectie kan onze gezamenlijke zoektocht naar vrede/salam weer kracht bijzetten.

Jonas-Slaats2

Jonas Slaats

Theoloog en schrijver

Als schrijver en sociaal activist beweegt Jonas Slaats (Gent, 1980) zich steeds op de snijlijn van mystiek en maatschappijkritiek. …
Profiel-pagina
Nog geen reactie — begin het gesprek.