“Jongvolwassen moslims vormen een schakel tussen verschillende leefwijzen”

‘Zomer 2014 was een verhitte zomer. Van een rustige komkommertijd was geen sprake. De MH17, de oorlog in Gaza en de pro- en anti- ISIS-demonstraties in de Schilderswijk: de tv-beelden staan nog steeds op het netvlies van de meeste mensen. En zo ook op het netvlies van veel jonge Nederlandse moslims. De heftige gebeurtenissen, al dan niet rondom de islam, volgden elkaar op in een periode waarin moslims normaliter tot rust en bezinning proberen te komen, namelijk in de vastenmaand Ramadan.

Ik sprak veel jonge moslims die hun best deden om de Ramadan ten volle te ervaren en mee te gaan in alle spiritualiteit en huiselijke gezelligheid en tegelijkertijd veel innerlijke onrust voelden omdat zij hun ogen niet konden en wilden sluiten voor de ellende in de wereld. Sommigen vonden het pijnlijk dat zij door die innerlijke onrust het vasten minder bewust leken te ervaren, veel anderen leken juist opgelucht dat zij in het vasten een houvast hadden om zichzelf staande en hoopvol te houden. En exact het laatste is vaak het geval als het om de zin van geloven in het leven van jonge moslims gaat.

Bezinning op je leven

Het islamitische geloof, zowel in de vorm van rituelen als overtuigingen, biedt jonge Nederlandse moslims leidraad en inspiratie om invulling te geven aan hun leven en hoe samen met anderen te leven. De Ramadan betekent niet alleen niet eten en drinken tussen zonsopgang en zonsondergang, het is bezinning op je leven, waar je staat en wilt gaan en wat je voor anderen kunt en wilt betekenen. Zo kennen we al sinds jaar en dag de gezamenlijke iftarmaaltijden in de Ramadan; maaltijden die door moslims met niet-moslims worden gedeeld om een meer harmonieuze samenleving te creëren. Onder het mom van: samen eten leidt tot verbroedering.

De islamitische rituelen en overtuigingen zijn voor de jongere generaties moslims nog even belangrijk als de eerste generatie Nederlandse moslims. Waarom dit zo is en hoe zij hier gestalte aan geven in hun dagelijkse leven, onderzoek ik in mijn godsdienstsociologisch promotiestudie naar de geloofspraktijk- en overtuigingen onder Marokkaans-Nederlandse moslimjongvolwassenen van 25 tot 35 jaar. Uit eerder onderzoek blijkt dat met de toename van de aandacht voor de islam in de samenleving, ook het religieuze bewustzijn van moslims zelf is gegroeid. Vooral de jongere moslims, van diverse etnische en culturele achtergronden, hebben meer dan voorheen het geloof omarmd als een deel van hun identiteit, soms zelfs als het belangrijkste deel. Verschillende studies belichten deze trend onder jonge moslims en tonen een breed spectrum aan geloofsbelevingen, van streng orthodox tot zeer liberaal.

Schakelgeneratie

Uit gesprekken met mijn respondenten valt op te maken dat zij hun islamitisch geloof als leidraad gebruiken om de verschillende terreinen van hun leefwereld met elkaar te verbinden en keuzes in hun leven te maken. Zij willen loyaal zijn aan zowel de normen en waarden van hun ouders als aan die van de samenleving, en vertalen ze, daar waar ze wringen, op een eigen en passende wijze naar hun eigen leven. Op grond van deze individuele keuzes blijkt het onmogelijk om van een eenduidige religieuze of islamitische identiteit te spreken. Voor de een zijn kledingvoorschriften belangrijk, terwijl voor de ander het opdoen van religieuze kennis meer centraal staat.

Elk individu geeft een eigen persoonlijke invulling aan zijn of haar geloof en houdt zich bezig met de eigen persoonlijke ontwikkeling, ook op het vlak van religie. Tegelijkertijd komt bij de respondenten naar voren dat ze in deze levensfase meer rust hebben gevonden, ook in hun zoektocht naar hun islamitische wortels.

Als schakelgeneratie slaan zij niet alleen een brug tussen de eerste generatie en de jongere generaties Marokkaanse Nederlanders, maar staan zij ook in directe verbinding met de traditionele gebruiken van de eerste generatie én de gebruiken in de samenleving. Daarmee vormen zij een schakel tussen verschillende leefwijzen. Deze jongvolwassenen benadrukken dat de publieke opinie over islam, moslims en Marokkaanse Nederlanders verschilt van hun eigen zienswijze en hen het gevoel geeft niet altijd of volledig geaccepteerd te worden door ‘de samenleving’.

Bewuste Nederlanders

Deze jonge moslims zijn beter in staat dan de eerste generaties om een eigen persoonlijke geloofsbeleving te creëren die in de moderne samenleving past. Zij zijn flexibeler en minder afhankelijk van vaste geloofspatronen. Door op te groeien in een geïndividualiseerde en pluralistische samenleving zijn zij eraan gewend om te gaan met verschillende achtergronden zonder ‘het eigen ik’ uit het oog te verliezen. Bewust kiezen voor hun religieuze identiteit betekent voor hen niet dat zij de andere facetten van hun identiteit ‘buitenspel zetten’ – deze blijven eveneens belangrijk voor hen. Terwijl zij meedoen aan de Ramadan, doen zij ook nog mee aan het werk- en studieverkeer. Mijn respondenten noemen zichzelf zowel moslim als Marokkaans en Nederlands. Zij zien zichzelf als bewuste Nederlandse burgers en veel van hen leveren – geïnspireerd vanuit geloof – een maatschappelijke bijdrage in de vorm van maatschappelijk- of zorg gerelateerd werk of vrijwilligerswerk.

Het geloof helpt de jonge gelovigen een weg te vinden in hun persoonlijk leven en in de samenleving. Het geeft hun een gevoel van ‘thuis zijn’, bijvoorbeeld in de familie of in de moskee met andere moslims. Zij kunnen zich echter ook op andere plekken in hun leven thuis voelen.  Zij kunnen zich bijvoorbeeld met collega’s en vrienden verbonden voelen, waarbij het gevoel ‘geaccepteerd te zijn’ een belangrijke rol speelt. Zij zien zichzelf als dragers van een religieuze en multiculturele identiteit en voelen zich thuis in Nederland. Echter wanneer het op nare gebeurtenissen in hun persoonlijke leven of in samenleving of de rest van de wereld neerkomt, vallen zij eerder terug op het geloof. Zij vinden daar zingeving en houvast in.

Ruimte voor verschillen

Deze generatie is in staat een nieuwe invulling te geven aan de islam in Nederland. Een generatie die vorm geeft aan wat zij van hun ouders en van de samenleving hebben meegekregen, als ook aan het authentieke van hun eigen persoonlijkheid. Zij belichamen heel bewust een bi-culturele identiteit, die een brugfunctie kan vervullen voor verschillende groepen in de samenleving.

Zij doen niet alleen volop mee in de samenleving, zij kunnen als smaakmakers en wegbereiders gezien worden van een nieuwe soort samenleving waarin er ruimte is voor verrijkende verschillen.

Mocht je deze maand Ramadan een vastende jonge moslim tegenkomen, vraag hem of haar dan niet alleen of het moeilijk is om te vasten maar ook of hij of zij bezonnen heeft op zijn of haar rol in het leven. Het antwoord zal verrassend zijn… ’

* Een gedeelte van bovenstaande tekst van Nora Asrami is afkomstig uit het artikel ’Jong, modern en moslim. Marokkaans-Nederlandse moslim­jongvolwassenen over geloven in de Nederlandse samenleving’, in de bundel: Manuela Kalsky (red.), Alsof ik thuis ben. Samenleven in een land vol verschillen, Almere, Parthenon 2013, 167-181. Voor het volledige artikel en voor andere interessante artikelen over het zich thuis voelen in de Nederlandse samenleving verwijst Nora Asrami naar de bundel die in 2013 onder redactie van Manuela Kalsky is uitgebracht.