“De combinatie vrijzinnig en pastoraat heeft voor mij een innerlijke tegenspraak”, vertelt Peter Korver, predikant verbonden aan de Vrijzinnige Geloofsgemeenschap Hilversum, in zijn inleiding. Religie, en daarmee pastoraat, was ooit bepalend voor zingeving en de beantwoording van levensvragen. De vanzelfsprekendheid van het stellen en beantwoorden van deze vragen door de institutionele religie is afgenomen, terwijl zingeving en spiritualiteit zowel individueel als collectief in de samenleving zijn toegenomen. De pastor is niet meer de afgezant van God, maar is eerder een luisterende coach. In het verleden lag de nadruk van pastoraat op het leren toevertrouwen aan God. In een aantal kerken is dit nog zo. Vrijzinnigen spreekt een dergelijke benadering niet aan.
Korver: “Kenmerkend voor het vrijzinnig pastoraat is niet God, maar de mens. De vragen van die mens staan centraal. Het gaat om diepgang te zoeken in de levensvragen die mensen hebben, de oriëntatie op het geheim van het leven en de weg die God met hen wil gaan. Zo worden mensen in de eigen kracht gezet. Een goede pastor is niet iemand die veel gelooft, maar iemand die de rust en het invoelingsvermogen heeft om echt te luisteren en samen met de ander op zoek te gaan naar een begaanbare levensweg. Niet alleen met de vrijzinnige zinzoeker, ook met de moslim, humanist, orthodox gelovige en niet-gelovige. De uitdaging is dat de pastor in staat is de gesprekspartner bij zijn eigen woorden en gevoelens, bij zijn eigen levensanker te brengen”. De traditie kan daarbij behulpzaam zijn, maar hoeft niet voor iedereen even waardevol te zijn. Ieder mens mag dat op een andere manier beleven.
Korver spreekt dan ook liever van de term geestelijke begeleiding dan van pastoraat: “Geestelijke begeleiding speelt zich af rondom de levensloop van mensen en het verhaal wat zij er bij vertellen. Hoe ervaren mensen hun leven op dit moment, hoe wordt betekenis gegeven aan ingrijpende gebeurtenissen en hoe wordt er omgegaan met dilemma’s waar mensen in de eigen context mee moeten leven”.
Eén van de gastsprekers van deze dag was hofpredikant Carel ter Linden. In zijn boek Wat doe ik hier in Godsnaam? beschrijft hij hoe zijn geloof veranderd is. Over vaststaande opvattingen als God, schepping en hemel is hij anders gaan denken. Wat overblijft voor hem zijn “de verhalen in de bijbel van een God die ons de weg wijst hoe we ons leven en de wereld moeten inrichten, de naaste en de vreemdeling lief te hebben en in die geest te leven. Er op vertrouwen dat het geloof van het oude Israël, de weg, de waarheid en het leven is; vertrouwen dat het gaat om een samenleving van vrede en gerechtigheid. Dit visioen moeten we niet opgeven, maar levend houden in gesprekken en prediking”.
De verhalen uit de bijbel zijn niet alleen verhalen voor mensen binnen de kerk. Het gaat er om deze verhalen toegankelijk te maken voor iedereen door de kerkelijke taal weg te laten.
Volgens Ter Linden is pastoraat “het vermogen bieden om te luisteren naar degene die het gesprek gevraagd heeft”. Op de vraag of je als pastor anders omgaat met mensen van buiten de kerk, antwoordt Ter Linden: “Nee, ze komen naar jou toe, men kiest jou als gesprekspartner”. En kun je nog wel een pastoraal gesprek voeren als je geloof zo veranderd is? Ter Linden: “In het pastorale gesprek is het verhaal en de beleving van de ander leidend. Je bent bij de ander. Als pastor buig je naar de ander toe. Je laat je eigen opvattingen achterwege. Het gaat om vrijheid en ruimte”.
Christiane Berkvens, remonstrantse predikante, emeritus hoogleraar Europese cultuur en eigenaar van rituelenbureau Moeder Overste, was de andere gastspreker van deze dag. In tegenstelling tot Carel ter Linden is zij van mening dat juist openhartigheid over je eigen overtuiging tot een gelijkwaardig contact leidt. Berkvens ziet net als Ter linden geen verschil in pastorale aandacht voor mensen binnen of buiten de kerk. Het is van belang om met mensen in gesprek te gaan en nieuwsgierig te zijn naar de ander, om te luisteren naar wat de ander beweegt. “Mensen van buiten brengen ons iets. Spirituele openheid als vrijzinnige zit al in jezelf. Jouw eigen diversiteit ontmoet de diversiteit van de ander. Het gaat in de gesprekken over: Waar leef ik uit? Waar wil ik mij voor inzetten? Het is eerder een kwestie van taal, dan van overtuiging”, aldus Berkvens. Ook zij vindt de kerkelijke taal voor buitenstaanders onbegrijpelijk. Het gaat om de taal van vandaag.
’s Middags waren we als deelnemers zelf aan zet door in een interactieve workshop met elkaar in gesprek te gaan over het eigene van vrijzinnig pastoraat. Het grappige was dat het groepje waar ik in zat (onbedoeld) enkel bestond uit studenten van de opleiding OVP. Met z’n vijven kwamen we op de volgende twee stellingen wat betreft vrijzinnig pastoraat: ‘In het pastoraat laat je iets tevoorschijn luisteren en geboren worden’ en ‘In het pastoraat bied je geen georganiseerde reis, maar een gezamenlijke trektocht waarvan de bestemming niet vaststaat’. Voor mij omvatten deze twee stellingen het antwoord op de beginvraag van deze dag: pastoraat is een zoektocht naar antwoorden die voorlopig zijn.
Over de organisatoren:
– De VVP staat voor het vrijzinnige geluid binnen de Protestantse Kerk. Zij wil niet alleen zorgen voor ruimte voor deze vorm van geloven, maar voedt het gedachtegoed met publicaties, activiteiten en voorlichtingen. Meer informatie: www.vrijzinnig.nl.
– Het Arminius Instituut is het remonstrantse expertisecentrum voor theologie, kerk en samenleving. Dit wetenschappelijk instituut is verbonden aan het remonstrants seminarium. Meer informatie: www.arminiusinstituut.nl.
