Leila Ahmed heeft nagedacht over veel belangrijke vragen en discussies als het gaat om vrouwen en islam. Bijvoorbeeld: welke rol heeft macht gespeeld bij het vormen van de gangbare interpretatie van de islam als het om vrouwen gaat? Welke pre-islamitische gebruiken en culturen hebben invloed gehad op het kiezen van een bepaalde interpretatie als de juiste? Werd de positie van de vrouw wel beter met de komst van de islam? Wat is identiteit precies en hoe komt deze tot stand? En ben je eigenlijk wel zelf de eigenaar van je identiteit, of leggen anderen identiteit aan je op?
De vraag over macht en identiteit bleek meteen het meest urgent en interessant voor de aanwezige denkers op de bijeenkomst. Welke rol speelt macht eigenlijk bij het vormen van identiteit? Over het algemeen wordt aangenomen dat je zelf kunt bepalen wie je bent, dat het een bewust proces is waarbij je sommige deelidentiteiten kiest en andere afwijst.
Maar de ervaring van veel van de aanwezigen is juist dat identiteit ook vaak wordt opgelegd. Stickers als ‘moslim’, ‘vrouw’, ‘Berber’, ‘Arabier’, ‘Turk’ of ‘Marokkaan’ worden zomaar van buitenaf opgeplakt, zonder dat degene om wie het gaat daar eigenlijk iets over te zeggen heeft. Je kunt je dan alleen nog maar ‘verdedigen’ tegen die identiteit, maar ervan af komen lukt niet meer. Ook kun je de nuances van dat etiket nauwelijks meer duidelijk maken. ‘Ja, ik ben moslim, maar niet zo’n soort moslim’ klinkt als een zwakke verdediging tegen de opgelegde identiteit.
Identiteit is dus maar deels gekozen was de conclusie, je komt niet zomaar van je opgelegde identiteit af. De etiketten die je opgeplakt krijgt in de samenleving zijn ook een deel van je identiteit, omdat ze voor een groot deel uitmaken hoe anderen je zien. Dit proces heeft ook met macht te maken, hoe meer macht een bepaalde groep heeft, hoe meer mogelijkheid er is om andere groepen te etiketteren en weg te zetten als ‘anders’.
Islamitische vrouwen hebben hier elke dag mee te maken. Ze moeten verantwoorden waarom ze een geloof hebben waarin de positie van de vrouw zo slecht is, ze moeten verantwoorden waarom ze een geloof hebben waarin radicalisme kan voorkomen, ze moeten zich verantwoorden voor hun hoofddoek, etc.
Natuurlijk kunnen ze hun eigen identiteit ook vormgeven, maar weinig daarvan bereikt het publieke debat. Dat is waarom deze discussie- en leesgroep zo hard nodig is, om een manier te vinden waarop deze vrouwen weer macht kunnen krijgen over hun eigen identiteit.
Ha, ‘weer eens een interessante filosofische en spirituele vraag’, dacht ik toen ik de kop van dit artikel las. Er komt misschien wel een originele beschouwing, dit keer niet vanuit hindoeïstische of boeddhistische optiek, maar vanuit islam-optiek waarom het hebben van een identiteit een illusie is, een constructie in je hoofd. En dat je los moet komen van die illusie.
Maar nee hoor, een tamelijk ouderwetse benadering, weinig religieus.
Het enige raakvlak is: laat je geen identiteit aanpraten.
Het verschil in benadering: praat jezelf ook geen identiteit aan, of juist wel, zoals deze groep kennelijk wil.
Moslims kunnen hun identiteit in ieder geval niet kiezen. Ze worden als moslim geboren en wie zich van de islam afkeert, wacht de doodstraf (die ook daadwerkelijk wordt uitgevoerd in islamitische landen). Die opgekleefde ‘stickers’ waarover in bovenstaand artikel wordt gesproken, komen dus niet van westerlingen, maar van de islam zelf. Een religie die mensen met de dood bedreigt omdat ze ‘afvallig’ zijn, is die naam niet waardig.