Een romantisch regenbooghuwelijk op een tropisch strand: dat is mijn moment van 2014. Drie stellen beloven elkaar trouw. Geen van hen kan officieel trouwen in het land waar alleen monoreligieuze huwelijken worden voltrokken. Het eerste stel heeft het zelfde geloof en geslacht. Het tweede stel is heteroseksueel en interreligieus. Het derde stel is zowel homoseksueel als interreligieus. Een burgerlijk huwelijk bestaat er niet dus de paren volgen de regels van de liefde en niet die van kerk of staat.
Aangezien de ceremonie in het openbaar wordt voltrokken is enige voorzichtigheid geboden. Homoseksualiteit is in het land niet bij wet verboden en ook interreligieuze koppels hoeven niet voor de gevangenis te vrezen. Echter, sociale en religieuze bezwaren zijn er wel en die zijn soms hevig. Gelukkig is het rustig op het strand en de feestelijke bijeenkomst met tientallen vrienden en collega’s verloopt ontspannen. Hoe mooi is het dat deze lesbische, heteroseksuele en homoseksuele, cisgender en transgender vrienden van verschillende etnische, nationale en (a)religieuze afkomst samen de liefde vieren! Het voelt even als Utopia.
Hoe anders is de werkelijkheid buiten dat strand en ook hier in Nederland. Hier kan zo ongeveer iedereen met elkaar trouwen en ook andere (homo)rechten zijn behoorlijk goed geregeld. Maar ook Nederland kan niet ontkennen dat het worstelt met diversiteit. Niet zozeer met homoseksualiteit, overigens. Homo’s zijn bijna heilig in dit land. Natuurlijk is nog lang niet alles goed geregeld, zoals het voortdurende verbod op bloeddonatie door mannen die seks hebben met mannen. Maar wanneer een homo letterlijk of lasterlijk wordt aangevallen, dan staat driekwart van Nederland op om hem te verdedigen en schande te spreken van het geweld of de intolerantie. Mooi. Echter, dit gaat gepaard met een gespiegelde intolerantie tegen hen die wél moeite hebben met homoseksualiteit.
Weigerambtenaren
Zo werd dit jaar dan toch het meer dan symbolische verbod op de gewetensbezwaarde ambtenaar (ofwel: “weigerambtenaar”) ingevoerd. Een totaal onnodige maatregel die eerder een probleem introduceert dan oplost. Er is sinds de openstelling van het burgerlijk huwelijk geen gemeente geweest in Nederland waar homoseksuele koppels niet konden trouwen. Niemand werd werkelijk gedupeerd. Nu zijn er wel mensen die omwille van hun geloof een verbod hebben opgelegd gekregen. Zij mogen geen huwelijken sluiten. En dat terwijl ze dat wellicht heel mooi en leuk kunnen doen. Dat zij met collega’s zouden afspreken dat die de paren van gelijk geslacht bedienen is blijkbaar onvoldoende. Jammer. Net als de filosofe Martha Nussbaum zeg ik: geef ook “weigerambtenaren” zoveel mogelijk ruimte om te zijn wie ze zijn en de waarden uit te dragen die ze hebben. Als homoseksueel wil ik dat de gemeente mij beschermt en de mogelijkheid geeft te trouwen. Dat een enkele trouwambtenaar daar niets voor voelt, daar kan ik mee leven. Dan doen we het met een ander. Al ben ik het niet eens met de waarden van de gewetensbezwaarde ambtenaar, ik kan daar echt wel tegen.
Oneerlijke diversiteit
Een tweede ontwikkeling die aangeeft hoezeer we in Nederland worstelen met diversiteit is de discussie rondom racisme. Een Letse kennis zei het treffend: ‘Wij hebben altijd het idee gehad dat Nederland zo tolerant is. Vanwaar dan die Zwarte Piet?’ Ze wist nog niets van het maatschappelijk debat dat hier gaande is. Onze befaamde tolerantie bleek natuurlijk geen tolerantie te zijn. Het was een eufemisme voor ‘Bemoei je met je eigen zaken!’ Elkaar respecteren betekende in ons land vooral elkaar met rust laten en zeker niet uitdagen. Zo behandelden we elkaar als kinderen. Dat is wat Islamhervormster Irshad Manji ‘oneerlijke diversiteit’ noemt. Die fase zijn we nu voorbij: we dagen elkaar volop uit. Maar niet altijd op een respectvolle manier. We moeten elkaar serieus nemen en elkaar als volwassenen benaderen. Tolerantie kan dan een hele andere lading krijgen.
Probeer je maar eens voor te stellen dat de gewetensbezwaren van sommige ambtenaren oprecht en diep zijn. Probeer je in te denken dat het protest tegen het zwart schminken van een wit gezicht geen kinderlijk gedram is. Luister het komende jaar maar eens echt naar iemand die je eigenlijk wilt weglachen. Of waar je boos van wordt. Wat doet die stem met jou en jouw positie? En kun je die stem en die persoon ruimte bieden? Ook in 2015 zullen we het niet altijd eens worden met elkaar. Dat maakt niet uit. We kunnen wel veel beter leren omgaan met onze verschillen. Zeg dus niet, zoals het parlement heeft gedaan, dat bepaalde gelovige ambtenaren een probleem zijn wanneer dat niet zo is. Zeg dus niet zoals de – anders zo gezellige – buren van mijn moeder: ‘Die zwarten moeten hun mond houden.’ Verdiep je in elkaars standpunten en probeer samen te leven. Wat verliezen we als we de ander anders laten zijn? Als iedereen op een volwassen manier haar of zijn zegje doet? Niets!
Anders onszelf
Onze wetten kunnen en moeten onze vrijheden afgrenzen en waarborgen. Daar mogen we (bijna) allemaal over mee praten. Maar onze wetten zijn maar een deel van het verhaal dat we met elkaar maken. Het regenbooghuwelijk is daar een mooi voorbeeld van. Staat en geloof kunnen van alles dicteren, als mensen zich op een positieve manier met elkaar willen verbinden dan kunnen ze dat doen zonder dat het anderen hoeft te schaden. Beter is het wanneer wetten recht doen aan onze menselijke diversiteit. Daartoe moeten we in het sociale domein de eerste stappen zetten. Onze verschillen hoeven ons niet dwars te zitten, zolang wij elkaar de ruimte geven. Wanneer onze eigenheid in de verdrukking komt ontstaat er schuring. Dat is niet erg, maar laten we er op een volwassen manier mee omgaan. Dat betekent: de kritische dialoog aangaan, accepteren dat er verschillen zijn en af en toe wat slikken van elkaar. Of je nu moeite hebt met homo’s of religie, of allebei. Als we allemaal anders mogen blijven kunnen we allemaal onszelf zijn.
En dat wens ik ons allen toe in 2015!
Mag een trouwambtenaar dan ook weigeren een stel te trouwen, omdat hij/zij ze te oud vindt,ze volgens hem/haar te veel in leeftijd verschillen, het om Marokkanen gaat, beide van een ander ras zijn, enzovoorts?
Dag Menno,
dat lijkt mij net zo onwenselijk. Maar het lijkt me onwaarschijnlijk dat dit een probleem is of zou worden. Maar ook daar moet gelden: de gemeente mag niet discrimineren of het nu gaat om homo’s of om ouderen, Marokkanen of interraciale koppels. Als dat onderling (en discreet) opgelost wordt, zoals tot nu toe ook gebeurde, prima.
Voor mij staat voorop dat er een passende trouwambtenaar voor ieder koppel komt te staan. Liever een die dat vol overtuiging doet, dan een die zich gedwongen voelt. En per definitie iemand afwijzen omwille van zijn/haar levensbeschouwing vind ik totaal niet wenselijk.