Moeten we bevrijd worden van de boerka?

De Nieuwwij-klankbordgroep ‘Vrouwen en islam’ bestaat uit moslima’s en niet-moslima’s die regelmatig bijeenkomen en belangrijke thema’s bespreken met betrekking tot islam en vrouwen. Vanavond hebben we het ons fysiek gemakkelijk gemaakt in een sfeervolle huiskamer met thee en zoete versnaperingen, om vervolgens op mentaal niveau een goed gesprek te kunnen voeren. Wat vinden wij van het vurig betoog van Eltahawy? En hoe kijken wij zelf naar moslima’s met een gezichtssluier?

Mona Eltahawy pleit voor het wettelijk verbieden van de gezichtssluier, waar ook ter wereld. De gezichtssluier ondersteunt volgens haar een ideologie die niet in vrouwenrechten gelooft. “De niqaab staat voor een bizarre verheerlijking van de verdwijning van vrouwen. Hierdoor wordt een vrouw die haar gezicht verberg en die zichzelf uitwist, op een voetstuk geplaatst en wordt haar verdwijning tot toppunt van vroomheid bestempeld. We kunnen niet de zwarte sluier blijven aannemen en zo de witte vlag hijsen voor islamitische vrouwenhaat.”

Wel benadrukt zij dat haar ideeën over de gezichtssluier absoluut los staan van rechtse geluiden uit westerse samenlevingen die gezichtssluiers willen verbieden vanuit xenofoob en islamofoob standpunt. Elthahawy vindt een dergelijke politieke inslag absoluut verwerpelijk, haar argumentatie richt zich op vrouwen en emancipatie en niet op haat of angst voor islam.

Aan de andere kant wil zij zich ook verzetten tegen de misogyne, vrouwenhatende rechtervleugel van de islam die vrouwen dwingt om het gezicht te verhullen. Net als islamofobe westerlingen die de gezichtssluier verbieden is de islamistische groep die vrouwen verplicht een gezichtssluier te dragen een blokkade voor vrouwenrechten. En hier gaat het Eltahawy juist om. Haar standpunt komt voort uit feministische overwegingen en niet uit een extremistisch standpunt uit westerse of islamitische hoek.

Het onrecht en de onderdrukking die Eltahawy beschrijft uit het leven van vrouwen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika maken indruk. We zijn het er over eens dat het belangrijk is dat deze zaken aan de kaart gesteld worden. Het is in haar werk echter niet altijd even gemakkelijk te bepalen over welke landen Eltahawy spreekt. Ieder land kent haar religieuze en culturele gewoontes en nuances, ook als het om islam gaat.

Een van onze deelneemsters gooit de vraag op: “Wie wil Mona nu eigenlijk met dit boek bereiken? Ik vind het moeilijk mijzelf te herkennen in haar verhaal over moslima’s en ik kan me voorstellen dat dit ook geldt voor andere moslima’s zoals ik. Het is een weinig genuanceerd betoog en dat stoot mij nogal af.”

Eltahawy is boos en dat is goed te merken in haar boek. En terecht, zou ik zeggen, als we de gebeurtenissen die haar als vrouw zijn overkomen in ogenschouw nemen. Tijdens haar leven in Saoedi-Arabië en in Egypte, werd Eltahawy meerdere malen betast en in 2011 werd zij tijdens protesten op het Tahririplein in Egypte aangerand en in elkaar geslagen door een politieagent. De vraag is echter of haar woede in het boek de gemiddelde moslimvrouw aanmoedigt tot een revolutie, of eerder tegen de borst stuit.

Het gesprek zet zich voort en we vragen ons af wat het effect is van het dragen van een boerka in een westerse samenleving. “Een vrouw die in Nederland een boerka draagt, ondanks dat zij fysiek onzichtbaar is voor de voorbijganger, straalt vaak een sterk zelfbewustzijn uit,” zegt een van de deelneemsters. “Ze lijkt zich volkomen bewust van haar keuze om zich niet zichtbaar te maken voor haar omgeving, die door sommigen gezien wordt als radicaal.”

Volgens een ander is het dragen van een boerka in een westerse omgeving vooral een religieus-politieke keuze. “Daar ben ik het niet mee eens,” laat een van ons weten. “Maar ik moet zeggen dat ik niet blij ben met het beeld van islam dat op straat door deze vrouwen wordt uitgedragen. Ik krijg er een naar gevoel bij.” Maar doet dit gevoel er wel toe? Zij gelooft van niet. “Mijn gevoelens zouden geen beperking moeten zijn voor de keuzevrijheid van een ander.”

Eltahawy denkt hier anders over. Volgens haar gaat het effect van het verhullen – het verbergen van vrouwen als ultieme uiting van vroomheid – vóór de religieuze betekenis die het gewaad misschien voor sommige vrouwen heeft. Daarom kiest zij er vanuit feministisch oogpunt voor om de gezichtssluier bij wet te verbieden. Vrouwen die er in westerse landen voor kiezen een gezichtssluier te dragen, moeten beseffen dat zij hiermee een vrouwonderdrukkende ideologie in stand houden.

Voor de meesten van ons gaat Eltahawy hierin veel te ver. De positie die zij daarmee inneemt is ook onderdrukkend. Ze laat vrouwen op deze wijze niet vrij een religieus gefundeerde keuze maken. De bevrijding van moslima’s die niet in staat zijn voor zichzelf op te komen, moet voortkomen vanuit de islam. “Kritisch denken in de islam is heel belangrijk,” meldt een van de deelneemsters. “Wij moslims hebben daarin nog een grote ontwikkeling door te maken. Ik voel mij hier persoonlijk ook verantwoordelijk voor.” Kennis en educatie over de Koran en de islam als religie zijn de sleutel tot emancipatie. Als vrouwen weten wat de Koran zegt over wat mannen wel en niet van hen mogen vragen, dan laten zij zich niet door hen ondersneeuwen. “En waarom worden mannen eigenlijk nooit op hun verantwoordelijkheid gewezen?”

Wel komt naar voren dat kritisch denken binnen de islam een grote uitdaging is. Daar is durf voor nodig. We moeten niet vergeten dat niet iedere vrouw hiertoe in staat is. Evolutie is volgens sommigen misschien zinvoller dan revolutie, maar om bestaande dogma’s te doorbreken en ongebaande paden vrij te maken, zijn wel degelijk minder genuanceerde mensen nodig zoals Eltahawy. Als men zich aan de andere kant van het spectrum met een meer gematigde toon dan óók laat horen, dan kunnen we uiteindelijk ergens in het midden uitkomen.