Moslimvrouwen hoeven niet gered te worden

Lila Abu-Lughod, een Amerikaanse antropologe met Palestijnse en Joodse wortels, pleit voor een kritische blik op wat er in het Westen over vrouwen binnen de islam gesteld wordt. Haar beroemde artikel Do Muslim Women Really Need Saving? geeft een kritische inzage in de War on Terrorism en de manier waarop de zogenaamde onderdrukking van moslimvrouwen gebruikt wordt als legitimatie van verschillende oorlogen. Abu-Lughod argumenteert hier dat we een ‘erkenning van verschillen onder vrouwen over de wereld’ moeten ontwikkelen en niet moeten kijken naar het ‘redden’ van moslimvrouwen in het Midden-Oosten.

Dit ‘redden’ is namelijk een westers idee dat ingebed is in een westerse visie op vrouwenrechten en op wat juist is. Abu-Lughod beargumenteert dat de boerka, en andere vormen van sluieren, gezien kan worden als een manier om een symbolische scheiding te maken tussen mannelijke en vrouwelijke sferen. Zij argumenteert dat sluieren aantoont dat iemand onderdeel is van een specifieke gemeenschap en deelneemt aan een bepaalde morele manier van leven.

Sluieren is tevens een vorm van agency, iets waar vrouwen zelf over beslissen. Dit staat tegenover de (westerse) visie dat de boerka en sluieren vormen van onderdrukking van de vrouw zijn. Het ‘redden’ van vrouwen wat ik al eerder noemde wordt onder andere gebruikt om oorlogen te legitimeren maar is gebaseerd op een generaliserende en beperkte visie op sluieren. Daarnaast zijn projecten om vrouwen te redden gebaseerd op een gevoel van superioriteit van het Westen. Hierdoor is het gevaarlijk om te oordelen over sluieren omdat het grote gevolgen kan hebben op wereldniveau.

Het boek Veiled Sentiments: Honor and Poetry in a Bedouin Society beschrijft het leven van de stam Awlad ‘Ali in Egypte. De leden van deze stam beschouwen zichzelf als vrome moslims. Abu-Lughod gaat in op de betekenis van poëzie binnen de stam en tevens op de betekenis van sluieren. Vrouwen binnen de Awlad ‘Ali bepalen zelf wanneer zij sluieren en zij zien dit niet als een handeling die door mannen opgelegd wordt. Sluieren is vrijwillig en situationeel en een manier om hun eer te behouden. Er wordt niet voor alle mannen gesluierd, alleen voor zij die het verdienen. Daarnaast argumenteert Abu-Lughod dat sluieren de meest zichtbare daad van bescheiden eerbied is en dat het een manier is om afstand te creëren tot seksualiteit. Hierdoor hebben vrouwen zelf hun eer in de hand en bepalen zij zelf wanneer zij bescheidenheid inzetten.

Zoals Abu-Lughod al aangeeft worden stereotyperingen en westerse aannames over het Midden-Oosten onder andere gebruikt om politieke en militaire acties te legitimeren. Een voorbeeld hiervan is de invasie van Irak in 2003 en de oorlog in Afghanistan. Verschillende Amerikaanse politici legitimeerden de oorlog door te verwijzen naar de onderdrukking van vrouwen in het Midden-Oosten. Zo stelde Laura Bush in 2001 dat vrouwen in Afghanistan niet meer onderdrukt werden doordat de Verenigde Staten ingegrepen hadden. Het gevaar van zulke aannames is dat er een westers offensief gestart wordt om een westerse manier van leven in een bepaald niet-westers gebied te bewerkstelligen. De meningen, gevoelens en cultuur van ‘andersdenkenden’ worden daarmee aan de kant geschoven. Een kritische blik is daarom van groot belang.

Daarnaast bestaat er veel onwetendheid over de islam in het Westen en tevens over sluieren. Er zijn meerdere betekenissen en facetten van sluieren en van de islam. Het werk van Abu-Lughod laat een aantal van deze betekenissen zien en toont daarmee aan dat het over een kam scheren van alle vrouwen die sluieren niet juist is. Sluieren is situationeel, contextueel en vaak vrijwillig. De praktijk waarin vrouwen hun gezicht bedekken voor sommige mannen moet gezien worden als onderdeel van respect binnen een culturele context. In het volgende citaat uit Do Muslim Women Really Need Saving? laat Abu-Lughod zelf de belangrijkste lering die we uit haar werk moeten trekken zien: ‘we need to be wary [when people from the West] claim to be saving or liberating Muslim women’.

Waar Abu-Lughod niet erg op ingaat is de rol van bijvoorbeeld patriarchale samenlevingen op de positie van de vrouw in het Egypte of het Midden-Oosten. In hoeverre beïnvloedt dit de manier waarop vrouwen sluieren? Verder kan men vraagtekens plaatsen bij het begrip agency. In hoeverre is sluieren een vorm van agency en in hoeverre wordt het beïnvloed door sociale context en andere mensen? Kan er überhaupt gesproken worden van vrijheid als bepaalde beslissingen beïnvloed of bepaald worden door anderen?