Openingstoespraak startconferentie ‘W!J’

Dames en heren,

Van harte welkom op deze startbijeenkomst van het project W!J. Aan mij nu de schone taak om iets meer te vertellen over de motivatie achter dit project.

Een belangrijke beweegreden om naar een nieuw W!J in Nederland op zoek te gaan, is de wens om de wij/zij-tegenstellingen in Nederland te overbruggen. Hoe gaan we om met de ander? Hoe gaan we om met verschillen in levensovertuiging en cultuur? Het zijn vragen waar wij ons op het Dominicaans Studiecentrum al enige jaren mee bezighouden. De vragen kwamen voort uit de veranderingen die in het religieuze landschap van Nederland hebben plaatsgevonden. We hebben er verschillende boeken over gepubliceerd en samen met Stichting Zinweb kwamen wij in 2006 op het idee Reliflex.nl op te richten, een multimediale website ter bevordering van religieuze flexibiliteit in Nederland.

Ons doel was: informatie over religies en spiritualiteit in Nederland – en dat alles op een toegankelijke manier. We wilden voorbij het cliché dat religies één monolithisch geheel zijn en laten zien dat er in werkelijkheid veel verscheidenheid aan geloofsopvattingen in elke religie te vinden is. De site was een groot succes: 10.000 unieke bezoekers per maand.

Je zou kunnen zeggen: Reliflex.nl is de voorloper van de nieuwe site die zo meteen gelanceerd wordt. Alleen richt de nieuwe site W!J zich niet uitsluitend op religie, maar op alles wat met dialoog, levensbeschouwing en samenleving te maken heeft. Dus ook interculturele vragen en de maatschappelijke implicaties daarvan komen aan bod. Er komt een zeer uitgebreid serviceaanbod en wederom vindt u op de site veel gefilmd en geschreven materiaal over het thema van de maand. Ik ga hier nu niet nader op in, want Greco Idema zal u later nog laten weten wat u er allemaal mee kunt.

Ik blijf nog even verder stilstaan bij de motivatie voor het W!J-project en de achterliggende gedachte van ons motto: W!J – verbindt de verschillen. W!J wil geen verschillen ontkennen, maar mensen helpen om ermee om te leren gaan. Als het even kan ze vruchtbaar te maken. Het is inmiddels overduidelijk dat die verschillen er zijn: Nederland is binnen korte tijd ingrijpend veranderd, niet alleen in levensbeschouwelijk opzicht, zoals in het filmpje te zien was. De ‘ander’, de vreemde, die vijftig jaar geleden nog op een veilige afstand zat, is je buurman of buurvrouw geworden. En dat geldt niet alleen voor ons land, maar voor heel West-Europa. Of wij dat nu prettig vinden of niet, de realiteit is dat een derde van de inwoners van Frankfurt geen Duits paspoort heeft en dat bijna een derde van de bevolking van Londen van Aziatische of Afro-Caribische afkomst is. Parijs is de op twee na grootste ‘Portugese’ stad. En Nederland is geen uitzondering: Rotterdam nadert de Canadese stad Toronto, waarvan 44 procent van de inwoners van buitenlandse herkomst is.

Dat is niet gemakkelijk: wat weet je nu eigenlijk over die ander? En als er dan rampen gebeuren, zoals 9-11 met alle gewelddadige gevolgen van dien of de moord op Theo Van Gogh, dan regeert de angst en trekt iedereen zich terug op eigen erf: eigen volk eerst en de nationale identiteit oppoetsen. Nationalisme ligt op de loer.

Tariq Ramadan heeft gelijk als hij in het filmpje dat wij zo net zagen zegt: Stap af van de illusie dat het weer kan worden zoals vroeger, je moet je niet meer op het verleden richten, maar op de toekomst en zoeken naar een nieuw wij, een wij waar alle burgers in Nederland naar op zoek gaan en iedere burger, zoals het een goede democratie betaamt, een stem heeft.

Het gaat niet zo maar om nieuw wij – het gaat om een ander nieuw W!J, vandaar het uitroepteken in ons logo. Een W!J dat misschien uit heel veel kleine W!Jtjes bestaat, die onderlinge netwerken vormen. Geen monolithisch nieuw W!J, maar een open W!J waar ruimte is voor overeenkomsten en verschillen.

Zijn er basisvoorwaarden voor zo’n nieuw W!J? Ik denk dat Else Marie van den Eerenbeemt in het filmpje daarover behartenswaardige dingen zegt. Zij noemde als belangrijke ingrediënten:
vertrouwen schenken, erkenning geven, respecteren en iemand van betekenis laten zijn. Dit betekent het unieke van ieder mens te zien en hem of haar niet in een groep stoppen. Ik zal u zeggen waarom ik dit uitermate belangrijk vind. Het is – zeg maar – de praktische wijsheid die ik als goed geïntegreerde migrant heb opgedaan.

Ik was 23 toen ik bedacht een jaar in het buitenland te studeren. Ik koos Amsterdam uit. Voor mijn studie was de UvA heel interessant en Amsterdam leek me als stad gewoon heel spannend. Ik weet nog goed dat mijn ouders het ook ’héél spannend’ vonden. Maar ik zette door en ging. Ik had in die zomer een beurs gekregen voor Nederlandse taal en cultuur, op Nijenrode nota bene. Elke ochtend zat ik met een koptelefoon op en deed mijn best de uien in de keuken heel Nederlands te laten klinken. Ik verzeker de ‘autochtone’ Nederlanders onder ons: dat valt niet mee!! En ’s middags gingen we dan het Nederlandse culturele erfgoed bekijken – u begrijpt een betere inburgeringscursus kun je je niet wensen.

Ik integreerde snel, sprak de taal meteen behoorlijk goed, besloot in Nederland te blijven, ik heb zelfs officieel de Nederlandse nationaliteit aangenomen, ik kan het Wilhelmus zingen als het moet, maar ik bleef ook Duitse. Het deed mij pijn als men in mijn aanwezigheid over Duitsers als ‘de moffen’ sprak. Immers mijn ouders, mijn familie, mijn vrienden waren ‘moffen’. Wanneer ik, min of meer schertsend zei: overigens, er is ook “een ‘mof’ in jullie midden”, werd verschrikt beweerd, dat ik uiteraard een uitzondering was en natuurlijk niet ik daarmee bedoeld werd – en bovendien: “Men kan nauwelijks horen dat je Duitse bent, je spreekt zo voortreffelijk Nederlands, veel beter dan prins Bernhard”.

Hoe welgemeende dit compliment ook, ik hoorde niet bij hun ‘wij’ – ik was buitengesloten zonder dat ze zelf doorhadden dat ze me buiten hadden sloten. Wat vond ik Nederlanders toen toch bekrompen en wat voelde ik me op die momenten de onmachtige ander, de buitenstaander, niet gezien, niet gekend. Ik kan mij dus heel goed voorstellen, dames en heren, dat je op een bepaald moment hiertegen in opstand komt.

Van den Eerenbeemt heeft een goed advies voor het nieuwe wij gegeven: niemand is de vijand van zijn eigen wortels.

Een W!J, dat ook voor migranten een thuis wil zijn, zal dus ruimte moeten bieden aan bi-culturaliteit en meertaligheid. Twee culturen in jezelf verenigen betekent niet automatisch gespletenheid – je zit niet per se tussen twee stoelen, maar óp twee stoelen, je hebt een meer-waarde. Je voegt iets toe, je bent van betekenis omdat het toekomstige W!J niet meer bang en afhoudend is voor diversiteit, maar diversiteit omarmt als het concept van de toekomst.

We zullen zien of dat daadwerkelijk de richting van het nieuwe W!J gaat worden. Immers niet ik maak dit nieuwe W!J maar de bezoekers van de site, de mensen in het land die aan de ontmoetingsbijeenkomsten deelnemen en hopelijk zelf weer activiteiten starten en via de servicekant van de site hun weg vinden.

Dus – op onze site vindt u geen kant en klaar recept voor een nieuw W!J, maar wel veel inspirerende ideeën, gesprekken, informatie en meningen over wat daarvoor nodig is.

We vragen het aan mensen op straat, in buurten, aan jongeren, aan laag- en hooggeleerden, aan bekende en minder bekende Nederlanders.

Mensen en hun initiatieven, waarvan je niet wist dat ze bestonden, komen in beeld. En ook diegenen die sceptisch tegenover een nieuw W!J staan, krijgen een stem.

Immers – het gaat in dit W!J project uiteindelijk om het goede leven voor állen in Nederland.

Op 10 december wordt gevierd dat de verklaring van de universele rechten van de mens 60 jaar bestaat en ik las ergens een stuk uit de rede die Eleanor Roosevelt bij de tiende verjaardag in 1958 had gehouden. En ik kon het niet laten daar waar universele mensenrechten stond, het nieuwe wij in te vullen. En dan klinkt dat zo: – waar dan hij staat, moet u maar zelf toevoegen ‘en zij’.
Waar begint het nieuwe W!J? Op kleine plaatsen, dicht bij huis – zo dichtbij en zo klein dat ze op geen enkele kaart van de wereld gezien kunnen worden.
Maar die plekken zijn de wereld van individuele mensen; de buurt waarin hij woont; de school die hij bezoekt; de fabriek, boerderij of kantoren waar hij werkt. Als dit nieuwe W!J daar geen betekenis heeft, heeft het ook weinig betekenis ergens anders.

Ik hoop van harte dat dit project op de juiste plekken betekenis kan krijgen en ik wil graag nog een aantal mensen bedanken die daarvoor de voorwaarden heeft geschapen. In eerste instantie mijn dank aan het ministerie van VROM voor het toekennen van de startsubsidie voor dit project en een persoonlijke dank aan Wendy Asbeek-Brusse, Bas Kurvers en Jürgen Wander, ambtenaren bij WWI, voor de prettige begeleiding tijdens dit hele traject. Veel dank ook aan het dynamische team van Mangrove in Rotterdam die in een enorm tempo een prachtige website heeft gebouwd. Dank ook aan de Dominicanen in Nederland die mij altijd weer de ruimte bieden om te mogen experimenten met dit soort vernieuwende projecten – de orde vergrijst, maar ze blijven open en nieuwsgierig naar eigentijdse ontwikkelingen. Dank voor jullie vertrouwen. Ook mijn dank aan alle medewerkers van dit project voor hun enorme inzet in de laatste maanden om vandaag hier van start te kunnen gaan, en uiteraard ook dank aan alle vrijwilligers die vandaag hier helpen. En tot slot hartelijk dank dat u vandaag gekomen bent om uw ‘praktische wijsheid’ met ons te delen:

Ik wens ons allen een inspirerende dag.