Opgroeien met meerdere sets van normen en waarden

In deze teksten staan Marokkaans-Nederlandse moslimvrouwen en hun verschillende rollen in de samenleving centraal. Marjo Buitelaar licht het leven van de Marokkaans-Nederlandse politica Tahara uit en beschrijft de verschillende posities die Tahara in haar leven inneemt (moslima, Nederlandse, Marokkaanse, politica etc.). Deze vrouw eist in zowel de Marokkaanse gemeenschap als in de Nederlandse samenleving haar plek op en lijkt daarbij niet gehinderd te worden door de bejeging van haar omgeving. Ze geeft aan dat ze een vrouw is die niet op haar mondje is gevallen en tegen de gangbare normen rebelleert door deze een eigen draai te geven. Zo draagt zij als politiek bestuurder een hoofddoek, al accepteert niet haar gehele autochtone Nederlandse omgeving dit. Tevens draagt ze haar hoofddoek op een wijze die niet gangbaar is in haar Marokkaanse omgeving. Tahara maakt hiermee een statement: ‘ik ben een Nederlandse, een Marokkaanse, een socialiste, een moslima en ik heb een grote bek’. Ze benadrukt een paar keer in het interview met Buitelaar dat zij zich heel bewust is van haar verschillende achtergronden en deze met elkaar verweeft of zij een zijn.

In het verhaal van Femke Stock draait het om de zussen Latifa en Aziza. De een voelt zich meer Nederlands dan Marokkaans en dat uit zich bijvoorbeeld in de Jan des Bouvrie-inrichting van haar huis. Ook is zij ooit van huis weggelopen omdat zij zich beknot voelde in haar vrijheid. Zij is uiteindelijk met een Marokkaans-Nederlandse man getrouwd die dezelfde levensinstelling als zij heeft. De andere zus voelt zich in beide culturen evenveel thuis en is vrij religieus: zij wordt door het islamitische geloof ‘geïnspireerd en gesteund’.

Femke Stock beschrijft hoe het per moment en beschrijving van levensgebeurtenissen in het interview afhankelijk is welke deelidentiteit van deze zussen op de voorgrond treedt. Stock noemt deze deelidentiteiten ‘posities’ en die de identiteit van deze dames vertegenwoordigen. Deze posities worden door de externe omgeving van de zussen getriggerd om in beeld te komen. Bijvoorbeeld wanneer Aziza aan het werk is bij haar autochtone Nederlandse oppasgezin, dan voelt zij zich vooral Nederlands. Net als Tahara hebben deze zussen weinig moeite om van innerlijke positie te wisselen en deze posities met elkaar te verweven in hun dagelijks leven.

Herkenning

De vrouwen in de klankbordgroep herkennen zich in de verhalen van Tahara, Aziza en Latifa. Ook zij hebben te maken met verschillende rollen en posities in hun leven en merken hoe deze met elkaar verweven zijn of hoe ze juist een andere weg ingeslagen zijn dan die gangbaar is in hun omgeving. Zij bespreken met elkaar dat wat voor hen ‘heel normaal’ is, dit voor hun maatschappelijke omgeving niet zo hoeft te zijn. Zij stellen dat veel mensen zich niet kunnen voorstellen hoe het is om met meerdere sets van normen en waarden (die al dan niet met elkaar overeenkomen) op te groeien en je eigen weg daarin zien te vinden.

Dit betekent echter niet dat alleen de vrouwen met een bi-culturele achtergrond hiermee te maken hebben (gehad). Ook zonder met meerdere culturen opgegroeid te zijn, kan met de omgeving gebotst worden. Zo vertelt een autochtone Nederlandse vrouw hoe zij op jonge leeftijd tegen de wensen van haar ouders inging en veel moeite moest doen om voor zichzelf op te komen en zich los te maken van haar familie.

Sommige dames geven aan een bredere blik te hebben gekregen en meer de keuzes van een ander te kunnen respecteren, juist door het  voortdurend vergelijken van hun verschillende ‘posities’ in hun verschillende leefomgevingen. Een van de moslimdames legt uit dat zij graag de touwtjes stevig in handen houdt, zowel binnen haar gezin als op de werkvloer. Zij is zelf zelfstandig en assertief maar vindt dit niet zaligmakend. Zij heeft ook respect voor een vrouw die ervoor kiest thuis te blijven en de leiding binnen het gezin volledig aan haar echtgenoot te overlaten.

Ook de vooroordelen van autochtone Nederlanders ten opzichte van allochtone Nederlanders als vooroordelen onderling in de eigen etnische groep komen ter sprake. Een van de dames heeft een Nederlandse moeder en een Tunesische vader; met twee culturen thuis opgroeien was en is voor haar heel gewoon, maar buiten hoort ze vele vooroordelen over en weer. Van allochtone Nederlanders hoort zij vaak dat autochtone Nederlanders allemaal vrekkig zouden zijn en van autochtone Nederlanders hoort ze weer vaak dat allochtone Nederlanders onaangepast zouden zijn. Deze vooroordelen kunnen wrikken en consequenties hebben. De dames kunnen hier net als de sterke en zelfbewuste politica Tahara last van hebben.

Moord op Van Gogh

Marjo Buitelaar beschrijft hoe de maatschappelijke omgeving op enig moment in negatieve zin grote invloed op het zelfbeeld van Tahara heeft uitgeoefend. Na de moord op Theo Van Gogh in 2004 kende zij een moeilijke periode; zij werd meerdere malen bedreigd vanwege haar etnische en religieuze achtergrond. In de beginperiode van haar politieke carrière kwam haar religieuze en etnische achtergrond weinig ter sprake; het waren voor haar vooral inspiratiebronnen. Na de moord op Van Gogh moest zij zichzelf ineens verdedigen. Haar etniciteit en religie waren een bedreiging voor anderen geworden en zij moest aantonen dat haar intenties zuiver waren. Haar veiligheid werd dermate bedreigd dat zij lange tijd beveiligd moest worden. Ze is zo geschrokken van de wijze waarop zij na de moord op Van Gogh werd aangevallen, dat zij qua felheid een stapje terug heeft genomen.

Zij geeft aan dat geloof nu niet alleen inspiratiebron is om maatschappelijk van betekenis te zijn, maar ook een steunpilaar om op voort te bouwen. Niets gaat zonder meer, als je maar niet jezelf verliest en je door angst laat tegenhouden je levensdoelen na te streven. Sommige dames van de klankbordgroep onderschrijven deze houding. De publieke opinie ten opzichte van de islam en moslims en (moslim-)extremisme kan beangstigen, maar inspireert ook om de eigen weg steviger te bewandelen.

Leven met meerdere culturen en een geloof dat voor de dominante samenleving niet eigen is, leidt niet automatisch tot innerlijke loyaliteitsconflicten. Het leidt juist vaak tot een herbevestiging van loyaliteit aan de eigen persoon, met alle innerlijke ‘posities’ inbegrepen. Wie de verhalen van Tahara, Latifa en Aziza goed heeft begrepen, snapt dat die ‘posities’ zowel de religieuze, etnische als maatschappelijke wereld van deze dames vertegenwoordigen en samenbrengen tot een wereld.