Meer dan gewoon gelukkig

Bhagwan Rajneesh Chandra Mohan, later Osho genoemd, was een goeroe bekend vanwege de rode en oranje kleding die zijn volgelingen droegen en de controverse rondom zijn persoon. Ook zijn leer wijkt af van die van vele andere spirituele leraren. Zo verzet hij zich niet tegen de moderniteit, houdt hij zich bezig met seksualiteit en heeft hij een zeer breed scala aan meditatietechnieken ontwikkeld. Osho stierf in 1990 in India, zijn populariteit is dan al sterk afgenomen.

Een instituut dat de leer van Osho nog steeds uitdraagt, is de Osho Mevlana Commune op de Pijnackerstraat in Amsterdam. De commune telt 27 leden, afkomstig uit alle uithoeken van de wereld. Daarnaast blijven er altijd wel mensen voor korte perioden logeren. De leeftijd van de vaste bewoners varieert tussen de 22 en ouder dan 80 jaar.

De meeste bewoners zijn sannyasin (volgeling). Om sannyasin te worden moet je een initiatieproces doormaken. Eigenlijk ben je in de ogen van de sannyasins die ik sprak al sannyasin als je aan jezelf wilt werken, maar formeel gebeurt de initiatie vrijwel altijd. Deze inwijding dient om de breuk met het verleden te onderstrepen, zo krijgen volgelingen tijdens de initiatie bijvoorbeeld een nieuwe naam. Verder bestaat de inwijding uit een duimdruk op het voorhoofd, begeleid door liefhebbende woorden, en gevolgd door het omhangen van een gebedssnoer (mala) met een foto van Osho. Niet alle sannyasins dragen de mala altijd.

Het sannyasinschap is een internationaal concept, een sannyasin in Nederland is eenzelfde sannyasin als in elk ander land. In de commune is dit te zien aan de internationale samenstelling van de bewoners. Organisatorisch gezien zijn er echter geen directe contacten met andere Osho-gemeenschappen. Wel is het altijd zo geweest dat leden in december en januari naar de centrale ashram (leefgemeenschap) van Osho in Poona in India gaan, de hoogtijd daar. Sommigen, zoals een vrouw die ik sprak, gaan liever buiten het hoogseizoen naar Poona. En velen zijn ook in andere centra geweest, in andere landen zoals bijvoorbeeld Duitsland, Australië en Londen.

Ieder centrum heeft z’n eigen zwaartepunt. Voor dit centrum geldt dat iedereen relatief op zichzelf is. Er wordt dan ook zelden samen gegeten, doorgaans eens per maand en op verjaardagen. Andere centra hebben meestal een vastere structuur, dat wil zeggen dat iedereen altijd naar elke meditatie gaat en volgens hetzelfde rooster leeft. In de Pijnackerstraat gaat het er veel losser aan toe, omdat ieder een leven buiten de commune heeft. Zo werkt de één in de zorg, heeft een ander een kantoorbaan van 9 tot 5, weer anderen zijn zzp’ers. Je kunt kiezen of je wel of niet aan de meditaties meedoet, of op eigen houtje gebruikmaken van de meditatie ruimte.

Wel draagt iedereen bij aan de zogenaamde shared living costs, wat eigenlijk hetzelfde is als de huur. Dit totale bedrag wordt dan betaald aan de stichting die de commune beheert. Zij gebruiken het voor onderhoud van het centrum, voor zover dat niet door de gemeente wordt betaald, en betalen een vast bedrag aan het stadsdeel. Verder heeft iedereen een aandeel in het schoonmaken van het gebouw volgens een rooster, en wordt de begeleiding van de verschillende meditaties verdeeld onder meerdere sannyasins.

Er is veel controverse omtrent Osho geweest in de buitenwereld. Deze kritiek gaat meestal over de rechtszaken, de sektarische uitstraling en het gebruik van seksualiteit. Een 80-jarige sannyasin vertelde dat ze verwacht dat de kritiek zal vervagen. Buitenstaanders zullen zich volgens haar vanzelf gaan afvragen of er niet toch iets in zit, in de leer van Osho. Ze noemt ook mindfulness en vipassana (meditatievorm) als voorbeelden van populairder wordende praktijken, waar Osho zich ook mee bezighield.

De meeste bewoners van deze commune waren al sannyasin voordat zij hier kwamen. Verreweg de meeste personen zijn overtuigd geraakt door hun ervaringen. Er gaan verhalen rond over mensen die spontaan overtuigd raakten toen ze Osho van dichtbij meemaakten.

De duidelijkste binding is natuurlijk het samenwonen. Echter, zoals we hebben gezien, leeft iedereen in deze commune meer op zichzelf. En het samenwonen op zich maakt de groep nog niet tot een stroming. Het rajneeshisme als religie bestaat al niet meer sinds de breuk met Sheela, Osho’s vriendin. Daarbij gaat het idee van een religie, met de connotatie van dogma, tegen Osho’s bedoeling in. En komt het ook niet overeen met de ideeën over religie van deze groep. Het dragen van dezelfde kleding of accessoires zou een verbindend effect hebben, maar ik heb niemand in het oranje of rood gezien, en vaak werd er geen mala gedragen.

Osho is sterk geïnspireerd door de mysticus Gurdjieff. Overeenkomsten zijn bijvoorbeeld de intensieve groepstraining, lichamelijke arbeid en het uitleven van agressiviteit. Verder is de leer van Krishnamurti van invloed geweest. Bhagwan is het met hem eens dat de waarnemer één moet worden met het waargenomene, en dat deze sprong tijdloos is, maar corrigeert hem door te zeggen dat de sprong wel genomen moet worden, en bovendien moet worden voorbereid. Naast deze moderne invloeden is de leer van Osho nauw verwant aan het Indiase tantrisme, gericht op een Westers publiek.

De basis van het wereldbeeld van Osho in de ogen van mijn gastheer en gastvrouw is dat ‘iedereen vrij is zijn of haar leven te leiden zoals zij voelen dat het goed voor hen is’. Daarbij is het belangrijk dat iedereen dat op zijn of haar eigen manier kan doen: ‘Dat is één van de belangrijkste dingen, ik zal het zelf moeten doen. Er is niemand die het voor me doet’. Dit resulteert erin dat iedereen een eigen variant van Osho’s leer naleeft, men kiest zelf welke meditaties zij doen en interpreteren de resulterende ervaringen op hun eigen manier. We moeten hierbij wel onthouden dat zij vrijwel allemaal wel Osho’s werk lezen of horen, wat het interpretatiekader onvermijdelijk tenminste deels invult.

De kunst van het sannyasin-zijn wordt omgeschreven als ‘het openstaan voor nieuwe ervaringen en een eigen balans weten te vinden, zodat je het juiste geluk of peace of mind kan nastreven’. Hierbij werd opgemerkt dat de termen geluk en peace of mind niet juist zijn: ‘Het gaat om meer dan gewoon gelukkig zijn’.

Op de meest eenvoudige wijze resulteert dit in simpelweg genieten van het moment van de dag, en daar het beste van maken. Men streeft ernaar om in elk moment zo’n alert mogelijk bewustzijn te behouden. Het gaat er dus om de meditatie mee te nemen in alles wat je doet, omdat je op die manier het meeste geluk vindt. Genoemde voorbeelden zijn het omgaan met anderen, het inrichten van de woning, en de verzorging van het lichaam.

Net als in de gehele Osho-beweging is het doel uiteindelijk toch om verlicht te zijn. Opvallend was dat, tijdens mijn bezoek aan de ‘dynamic meditatie’, zowel een participant van buiten als de instructeur vertelden over vrienden die ‘inderdaad verlicht zijn’.

Er is bij Osho geen echte filosofie. Ze beschrijven het meer als het gevoel dat ze iets vreedzaams met elkaar willen creëren. ‘Een ethiek brengt al snel iets mee van normen en waarden, wat vaak weer leidt tot beperkingen, in de zin van dit mag wel en dat mag niet. We hebben wel regels zoals geen fysiek geweld, drugsgebruik, of prostitutie, maar de meesten hebben die intentie ook niet.’

Omdat er geen vaste filosofie van Osho te formuleren valt, de ethiek blijkbaar ook niet specifiek is, en het gedeelde wereldbeeld neerkomt op principes als ‘live and let live’ en ‘ieder z’n eigen ding’, bestaat hier een grote potentie voor meervoudige religieuze binding. Zo houden veel sannyasins zich bezig met sjamanisme, new-age praktijken, godinnenreligies en paganistische religies.