Door: Arzu Aslan
Mijn vader luisterde veel naar muziek van de asiklar, ook wel ‘de verliefden’ (op god) genoemd. Mijn moeder en opa schreven gedichten gericht aan god. Toen ik opgroeide hadden we veel alevitische kennissen. Bij de alevieten staat muziek en dans centraal. Ik kende ook de Mevlana derwisjen. Dit zijn de mannen in jurken die langdurig ronddraaien als een soort van meditatie. De Turkse islam kent veel vormen van mystieke islam.
Voor een opdracht voor mijn studie aan de VU besloot ik op bezoek te gaan bij de soefibeweging in Den Haag. Mijn verwachtingen waren gebaseerd op deze voorkennis. Vooral in deze tijd, waarbij de media zoveel nadruk legt op de negatieve en fundamentalistische islam, hoopte ik een nieuwe vorm van islambeleving te zien. De islam is namelijk veel meer divers dan de media ons voorschotelt.
Ik kwam erachter dat het soefisme in Europa en in Nederland een hele andere vorm heeft gekregen. Ik was verrast door het ‘universeel soefisme’, waarbij elke religie aandacht krijgt. Voor mijn bezoek kwam ik er via de website al achter dat de verbinding met de islam minder was dan ik had gedacht.
In de boeken De islam van Hans Küng en Mystical Dimensions of Islam van Annemarie Schimmel ben ik meer te weten gekomen over het soefisme. Ik zal een samenvatting geven van wat ik heb gelezen. Het soefisme is een mystieke stroming binnen de islam. Mystiek komt van het Griekse muein en dat betekent de mond of ogen sluiten. Mystiek is niet elke vorm van spiritualiteit, legt Kung uit in het volgende citaat.
‘Het is de religiositeit die ten aanzien van de verborgen geheimen voor profane oren de mond en ogen sluit, omdat ze het heil in het innerlijk zoekt en uiteindelijk een onmiddellijk- intuïtieve eenheidservaring met god probeert te bereiken.’
Er wordt in beide boeken verwezen naar de christelijke en joodse gnosis. Gnosis als weten vanuit het hart, dus niet uit kennis of de religieuze leer. De meest gangbare verklaring voor de naam soefi is dat soef in het Arabisch wol betekent. De soefi’s kleedden zich in pure wol en dat was een teken van soberheid. Ook de link naar puurheid van de islam wordt gemaakt.
In het boek van Kung wordt het ontstaan van soefisme gerelateerd aan de sterke overheersing van de oelema en hun scholen. De oelema benadrukten de islamitische leer en wetgeving (sharia), de soefi’s streefden meer naar een innerlijke eenheid met god.
Ik heb gelezen dat de eerste soefi’s personen waren die nabij de profeet Mohammed zouden hebben geleefd. De profeet Ali, neef en schoonzoon van de profeet Mohammed wordt gezien als leider van het soefisme. Hij zou de islam en ascese hebben gecombineerd. Soefi’s halen verzen uit de Koran aan die verwijzen naar de liefde tussen mens en god. Al in de achtste eeuw werd de eerste soefi geïntroduceerd in Europa, Rabia al Adawiyya.
Eigenlijk wordt nergens een duidelijk begin van het soefisme beschreven. Wel zijn er meerdere aanwijzingen voor een mystieke geloofsbeleving van de islam sinds het begin. Vooral gedichten zijn hierbij een middel voor de soefi’s. Het is algemeen bekend dat de Koran op poëtische wijze is geschreven en dat poëzie in de Arabische cultuur een belangrijke plek innam. Ook de profeet had een sterke voorkeur voor poëzie.
Ik heb gelezen dat in het soefisme ook koan (een raadsel) wordt toegepast om bijvoorbeeld tot denken aan te zetten. Ik ken deze term vanuit het boeddhisme. Soefi’s wijzen de islamitische leer niet af, maar benadrukken sterk de innerlijke islam en verbinding met god. De tawheed, unificatie van god, speelt een belangrijke rol binnen het soefisme.
Er worden veel locaties genoemd waar het soefisme floreerde. Iran (Perzië), maar ook Turkije en India. Vooral de link met India is voor mij interessant, want het universeel soefisme in Nederland laat zich leiden door Hazrat Inayat Khan, een soefi uit India.
India is geïslamiseerd door het preken van de derwisjen en niet door het zwaard staat in het boek van Schimmel. De boeddhistische en hindoeïstische bevolking was zeer vatbaar voor de mystieke islam van de soefi’s. De islamisering van India is dus niet zozeer per zwaard gedaan, zoals in het Westen bekend staat.
Hazrat Inayat Khan is de leider van de Nederlandse soefibeweging en het universeel soefisme. Hij heeft zelf geen boeken of teksten geschreven. Hij gaf veel lezingen en veel daarvan zijn opgeschreven en uitgebracht in verschillende bundels.
Hazrat Inayat Khan werd geboren in 1882 in India. Hij kwam uit een soefi-gezin. Er was veel aandacht voor poëzie en muziek in zijn familie. Al op jonge leeftijd had hij succes als musicus. Mensen raakten in extase door zijn muziek. Zijn leraar en een ziener zei hem vlak voor zijn dood dat hij naar het Westen moest om met zijn muziek het Oosten en Westen te verbinden.
Als jongeman ging hij naar Amerika en had daar succes als musicus. Een paar jaar later reisde hij door Europa. Hij kreeg overal leerlingen en in 1922 hield hij zijn eerste lezingen in Nederland tijdens de zomerschool in Katwijk aan Zee. In Nederland ontmoette Hazrat Inayat Khan, baron Hubertus Paulus van Tuyll van Serooskerken. De baron werd de vertegenwoordiger van het universeel soefisme in Nederland.
Het soefi-centrum in Den Haag, dat ik heb bezocht, is een oud stationsgebouw wat is gekocht door de baron. Het staat naast het Vredespaleis in Den Haag. De baron heeft gepleit voor een officiële vertegenwoordiging van de Nederlandse Soefi Beweging en heeft financieel bijgedragen. In korte tijd kreeg het universeel soefisme van Hazrat Inayat Khan meerdere vestigingen in Nederland.
Hazrat Inayat Khan is in 1927 in India overleden. Ondanks dat hij al meer dan 80 jaar dood is, wordt hij nog levend gehouden door de gemeenschap, vooral door zijn teksten. In het soefi-centrum in Den Haag hingen overal foto’s van hem.
Het universeel soefisme is een verbinding tussen Westerse denkbeelden en het soefisme. Hazrat Inayat Khan heeft heel duidelijk benadrukt dat het soefisme niet alleen voor moslims is, maar dat het zoeken naar de innerlijke god een universele zoektocht is. Hij wilde het soefisme in het Westen inclusief maken, moslim, hindoe, christen of joods, het maakte niet uit. Je kon je eigen religie gebruiken om god te vinden.
Het universeel soefisme is geen nieuwe religie, maar een die alle religies in zich opneemt. Volgens Hazrat Inayat Khan hebben alle godsdiensten een goddelijke bron en zijn ze gericht aan dezelfde god. De zin ‘eenheid in verscheidenheid’ is typerend hierbij. Men moet god niet zoeken in de religie of buiten zichzelf, maar juist in zichzelf. Op zoek gaan naar de innerlijke god is kenmerkend voor het soefisme.
Tijdens de huidige erediensten wordt voorgelezen uit zeven verschillende heilige boeken en in de ‘eigen’ teksten wordt ook geciteerd uit de verschillende heilige boeken. Op de website wordt het universeel soefisme niet een religie genoemd, maar een spirituele levenshouding. Het wordt ook de boodschap van liefde, harmonie en schoonheid genoemd. In Katwijk aan Zee staat de enige tempel van het universeel soefisme ter wereld.
Arzu Aslan studeert aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. In haar volgende bijdrage doet ze verder verslag van haar bezoek aan het soefi-centrum in Den Haag.
Dit is het tweede deel van een serie over oosters denken. Lees hier het eerste deel.
Mijn complimenten voor Arzu, die in de notendop van dit artikel een bijzonder helder en concreet overzicht geeft van een aantal belangrijke onderwerpen.Annemarie Schimmel is wellicht niet de meest betrouwbare bron voor informatie over de verspreiding van de mystieke islam in India, maar zeker een sympathieke.
Het doet me deugd te zien dat er op wetenschappelijk niveau aandacht wordt besteedt aan Hazrat Inayat Khan en zijn eclectische spirituele nalatenschap. Naast de verschillende bijdragen van dr. Karin Jironet en Prof. dr. em. Rokus de Groot en mijn afstudeerscriptie in de Leidse onderzoeksmaster Islamic Studies (“The role of music in the mysticism of the Indian Muslim mystic, musician, poet and philosopher Hazrat Inayat Khan (1882-1927”) is er bar weinig in het Nederlands geschreven op dat niveau. Een van mijn eigen bevindingen is dat een te groot deel van wat er bestaat aan (internationale) wetenschappelijke bronnen aan alle kanten rammelt wegens onvoldoende onderzoek van bestaande (auto-)biografische bronnen.
Eerder dit jaar verscheen in Amerika een film over het leven en de heldendaden van Noor Inayat Khan (1914-1944), de oudste dochter van Inayat Khan en zijn Amerikaanse vrouw Amina Begum (‘Lady Amina’), geboren Ora Ray Baker. Wie geïnteresseerd is leest hier meer: http://bit.ly/WvMabo .
assalaamu alaikum wrwb.
ik lees veel van soefi,maar ik wil weten hoe groeien om de spirituele kracht de binding tussen mens en Allah steeds sterker te maken [ik praat in termen van op weg naar de innerlijke zoektocht, a,ub.wat quide line ..
Wassalaaam Groetjes in de Islam, M.J.Alladin.
Mooi artikel! Duidelijk en informerend.