De toekomst van de kerk
Voor de ingang van het café Het Vliegende Paard staan twee personen die mij uitnodigend aankijken. “Ik kom voor de toekomst van de kerk”, zeg ik. “Die is in de bovenkamer”. Als kenner van de klassieker voelt dat vertrouwd. Ik kijk nog even achter me naar het lonkende terras in de avondzon, maar besluit naar boven te gaan, naar de kleine en broeierig warme zaal.
Het is vol. Geen stoelen. Een paar statafels staan langs de kant. Achterin de zaal is de bar met enkele barkrukken, die natuurlijk allang bezet zijn. Aan de andere kant van de zaal is het podium, fel verlicht. Daar is het nog warmer. De sfeer is goed: een zaal vol betrokken, positieve en verwachtingsvolle mensen.
7keer7
Ik heb zin in wat komen gaat. Het is de derde avond van een serie van zeven bijeenkomsten over de toekomst van het christendom. De initiatiefnemers, Otto Kamsteeg, Herman Wegter, Reinier Sonneveld en Karel Smouter, delen onrust, verlangen, zorgen en huiver als het om het christendom gaat. Enerzijds zijn zij geraakt door het christelijk geloof en is het christendom een niet weg te denken inspiratiebron die hen in beweging zet. Aan de andere kant neemt de kerkelijke betrokkenheid gestaag af, ook onder meelevende christenen. Te vaak voelen mensen zich klemgezet door het christendom of raken zij zelfs beschadigd. Een van de gevolgen is dat het christendom meer en meer uit het publieke domein lijkt te verdwijnen.
De initiatiefnemers willen zich niet bij voorbaat neerleggen bij deze neergaande lijn. Heeft het christendom toekomst? Wat zijn dan de sterkte kanten? Waar zou het christendom afscheid van moeten nemen? Stel dat je helemaal overnieuw zou kunnen beginnen? Die vragen staan centraal op de zeven avonden van 7keer7.
De opzet van de avonden is eenvoudig: per avond zijn er zeven sprekers met uiteenlopende achtergronden en die zich verschillend verhouden met het christelijk geloof. Aansluitend is er ruimte om met elkaar in gesprek te gaan. Het is een aansprekende formule. Blijkbaar is er een groeiende groep mensen die de ambivalentie naar het christendom herkent of ervaart. Dat is ook terug te zien in het enthousiasme van de sprekers: alle beoogde sprekers zegden gelijk hun medewerking toe.
De derde avond in Zwolle
Wat de sprekers van deze Pinkstermaandag gemeenschappelijk hebben, ondanks hun verschillende achtergronden en visies, zijn hun passie, hun persoonlijke benadering en hun authenticiteit. Stuk voor stuk maken de sprekers indruk op me, en raken me. Met energie, enthousiasme en een hoofd vol gedachten keer ik huiswaarts, waar het onweer inmiddels in alle hevigheid is losgebarsten.
Het is lastig om de ‘opbrengst’ van de avond onder woorden te brengen. Door de opzet van de avonden (korte toespraken en een brede vraagstelling) ligt het zwaartepunt van de bijdragen bij de persoonlijke ervaringen. Deze benadering is inspirerend, maar maakt het ook lastig om lijnen te trekken. In mijn beleving bewegen de bijdragen zich heen en weer tussen onrust en overgave.
Onrust
De onrust als drijfveer van zoeken naar nieuwe wegen, wordt het sterkst verwoord door Rikko Voorberg, theoloog en theatermaker. Het christendom heeft een krachtig verhaal dat inspireert, aanspoort en bemoedigt. Christenen hebben echter de neiging om dit verhaal in te kapselen en klem te zetten. De onrust van Voorberg drijft hem buiten de kaders van het instituut om ruimte te krijgen het verhaal zichzelf te laten vertellen. Deze onrust put ook uit. Het is opvallend dat hij het klooster opzoekt om op adem te komen.
De moeite met het georganiseerde christendom komt ook naar voren in het verhaal van Rick de Gier, filmjournalist van de VPRO. Het verhaal van Jezus inspireert tot liefde, zorg om elkaar en biedt betekenis aan het bestaan. Tegelijkertijd gaat het mis wanneer christenen samen komen, omdat ze de complexe werkelijkheid te simplistisch benaderen. Het oordelende en buitensluitende karakter stoot af. Tegelijkertijd hunkert de menselijke ziel naar schoonheid, troost en hoop. Daar liggen kansen voor het christendom.
Een vergelijkbare benadering komt van Gerdien Rots, raadslid namens de CU in Zwolle. Ze trekt lijnen naar de beweging van de moderne devotie van Thomas à Kempis. Ook in zijn tijd werd er voorrang aan de economie gegeven, was er sprake van toenemende armoede en werden de kwetsbaren genegeerd en vergeten. Het christendom kan pas relevant worden wanneer handelingen belangrijker worden geacht dan woorden. Het christendom zal misstanden aan de kaak moeten stellen en oog hebben voor mensen aan de rand van de samenleving. Daar waar het christendom verwordt tot een systeem, raakt het op drift. Een systeem wil zichzelf in stand houden en sluit mensen buiten. Een levend geloof vraagt om voortdurende aanpassing aan de culturele ontwikkelingen.
Overgave
De andere lijn die ik uit de toespraken haal, is die van de overgave. De sprekers onderkennen de scherpe kanten en problemen van het christendom, maar benadrukken dat kerk en geloof uiteindelijk van de kant van God komen. Zo benadrukt Charissa Bakema in haar lezing de waarde van het opgroeien in de kerk voor haar geloof en persoonlijke vorming. De kerk is haar dierbaar geworden, juist ook door de verschillen met en tegenstellingen tussen medekerkgangers. Het is de plek waar zij verbondenheid met mensen en met God geleerd heeft. De kerk ziet zij als ‘een psychisch verwarde bruid, die mag schitteren aan de hand van de bruidegom’.
Mirjam Kollenstaart, predikant in de PKN, spreekt met dezelfde liefde over de kerk. Een nieuw soort christendom zal niet zonder de kerk kunnen. Het is God die met ons een weg gaat. De kerk is de plek waar mensen met gebreken en tekortkomingen aanvaarding en verbondenheid vinden, iets opdoen aan God, en boven zichzelf uitgetild kunnen worden. God kiest voor een bont gezelschap en Hij laat niemand achter.
Ook Emmanuel Koney, voorganger in een migrantenkerk, benadrukt het belang van geloof. De kerk zou van organisatie organisme moeten worden: een levende gemeenschap door de kracht van de Geest. Die kracht wordt zichtbaar in de werking van de liefde.
Analyse
Een verdiepende bijdrage komt via een videoboodschap van Brian McLaren, voortrekker van de Emerging Church Movement en auteur van onder andere ‘A new kind of Christianity’. Terugkeren naar de kern van het christendom vraagt volgens McLaren allereerst het onder ogen zien van de geschiedenis. Te vaak heeft het christendom schadelijke ontwikkelingen gerechtvaardigd, gefaciliteerd en vergoelijkt. Zo heeft het christendom een bedenkelijke rol gespeeld bij bijvoorbeeld slavernij, racisme, en apartheid. In de tweede plaats was de kern van de prediking van Jezus de komst van het Koninkrijk van God, en niet het starten van een nieuwe religie.
Geloofsgemeenschappen zullen relevant dienen te zijn in hun liturgie: gaan de liederen en teksten over de vragen en problemen van deze tijd? Helpen de geloofsgemeenschappen ons staande te blijven in alles wat er op ons afkomt?
Conclusie
Ik ben blij dat ik in de gelegenheid was om deze derde avond van 7keer7 mee te kunnen maken. Terugkijkend hoor ik de stemmen uit mijn eigen context, uit mijn eigen gemeente. Mensen die teleurgesteld zijn in het instituut en los van de kerk verder trekken. Mensen die onrustig en ongeduldig zijn, die zoeken naar nieuwe vormen. Mensen die in hun zoektocht soms gefrustreerd raken door de logheid van het instituut. Mensen die benadrukken dat we niet te groot moeten willen denken, die opmerken dat we meer op God en zijn Geest mogen vertrouwen.
Terugkijkend hoor ik de stemmen in mijn eigen hoofd, heen en weer geslingerd tussen onrust en overgave.
In die zin was het goed om er geweest te zijn. Ik neem drie dingen mee: het christendom heeft behoefte aan passie. Onverschilligheid is de grootste bedreiging. In de tweede plaats zijn veel pijnlijke ervaringen met de kerk te herleiden tot het oordeel. Tot slot is er behoefte aan dialoog. Als de onrust in gesprek komt met de overgave, kan het christendom groeien als levende gemeenschap.
