Veldslag bij Kerbala
Sayyida Zaynab is de kleindochter van Mohammed, en de dochter van de eerste sjiitische imam Ali en zijn vrouw Fatima. Het verhaal van Sayyida Zaynab kan niet los gezien worden van de veldslag bij Kerbala. De slag van Kerbala was een strijd tussen het leger van Ibn Ziyad enerzijds en de troepen Husayn ibn Ali anderzijds. De veldslag was waarschijnlijk een gevolg van spanningen die al in de vroege moslimgemeenschap aanwezig waren en ging over de vraag wie de rechtvaardige opvolger van de vierde kalief, de neef en schoonzoon van Mohammed, Ali ibn Abi Talib was.
Na de dood van Ali wilden sommige moslims dat Husayn ibn Ali (ibn = zoon van) de volgende kalief werd, waaronder een groep uit al-Kufa. Terwijl Husayn ibn Ali met 72 volgelingen onderweg was naar al-Kufa, sneed het leger van Ibn Ziyad hen op 10 oktober 680 de pas af. Bij Kerbala moesten de tientallen volgelingen van Husayn het opnemen tegen het veel grotere leger van Ibn Ziyad. De volgelingen van Husayn waren uitgeput door de honger en dorst, omdat ze geen toegang kregen tot het drinkwater van de Eufraat en de inwoners van al-Kufa sprongen ze niet te hulp. Ze waren kansloos.
De herdenking van deze veldslag brengt ieder jaar miljoenen pelgrims op de been die het graf van Husayn in Kerbala bezoeken. Jaloezie is geen deugd, zo niet een regelrechte overtreding van het tiende gebod, maar ik was wel een beetje jaloers op de twee Nederlandse mannen die Kerbala bezochten tijdens Arbaeen. Ik heb bij andere graven, voornamelijk in Damascus, sjiitische bezoekers gezien. De combinatie van aan de ene kant enorme vreugde om eindelijk de pelgrimage te kunnen maken en aan de andere kant het grote verdriet om de gebeurtenissen laat ook mij niet onberoerd.
Zaynab
Zaynabs eerste rol is profetisch. Ze waarschuwt Husayn dat de soldaten van de vijand oprukten. Als ik de tekst van de geschiedschrijver al-Tabari lees, zou ik het gedrag van Zaynab het beste als ‘hysterisch’ kunnen omschrijven. Ze scheurt haar kleding, slaat zichzelf op haar hoofd en valt daarna flauw van wanhoop. Husayn zei hierop: “ze is een vrouw, en zwakheid en verdriet zijn de kenmerken van een vrouw.”[1] Zaynab is nog niet de zelfbewuste, troostende moederfiguur die ze later zal worden.
Ook na de dood van Husayn blijkt Zaynab bijzonder sterk met woorden te zijn. Ze maakt vriend en vijand aan het huilen: “O Mohammed! O Mohammed! Moge de engelen van de hemel u zegenen. Hier ligt Husayn in de open lucht, bevlekt met bloed en zijn ledematen afgerukt… en de oostenwind waait het stof over hem.”[2] Zaynab is door haar verdriet een identificatiefiguur voor bijvoorbeeld Libanese vrouwen die zelf een zoon of hun man hebben verloren tijdens een van de oorlogen die het land geteisterd hebben. Op de dag dat de veldslag herdacht wordt, huilen ze zowel om de familie van de profeet als hun eigen familie. Zaynab biedt zo net als de Bijbelse Maria troost aan degenen die een groot verlies hebben geleden.
Zaynab en Maria
Zaynab spreekt me aan, omdat ze me een Maria doet denken. Beide vrouwen hebben profetische gaven en gaan in tegen de toenmalige machthebbers. Tijdens de ontmoeting met haar nicht Elizabeth, Maria is dan zwanger van Jezus en Elizabeth van Johannes de Doper, spreekt ze een loflied uit, het Magnificat. Hierin profeteert Maria dat de Heer de heersers van hun troon zal stoten en geringen aanzien zal geven.[3] Ook Zaynab spreekt zulke woorden uit, alleen in een heel andere context. Na de veldslag wordt ze samen met Ali ibn Husayn via Kufa naar Damascus gevoerd. De gouverneur van Kufa, Ibn Ziyad, geeft opdracht om Ali te doden. Op het moment dat Ali vermoord dreigt te worde, omarmt Zaynab Ali en zegt ze dat ook zij gedood moet worden. Ibn Ziyad trekt zijn bevel in wanneer hij de sterke familieband ziet. Hij laat de twee overlevenden van het Huis van Mohammed gaan. Zaynab vertelt het martelingsverhaal over de familie van de Profeet door, net zoals Maria de verhalen over Jezus doorvertelde.
Rolmodellen voor de moderne vrouw
Aan het verhaal van Zaynab zitten verschillende aspecten die me erg aanspreken. Als eerste de gelaagdheid van het verhaal. Net zoals bij de Bijbel moeten we het doen met een tekst die op diverse manieren te interpreteren is. Zoals wanneer Zaynab Ibn Ziyad opriep om haar ook te doden, toen hij Ali wilde doden… is dat een spontante actie van een wanhopige vrouw of een doelbewuste keuze voor het martelaarschap? In sommige uitleggingen staat het verdriet van Zaynab centraal, in andere meer de leiding die ze gaf aan de moslimgemeenschap toen een groot deel was weggevallen. Ten tweede heb ik van Libanese vrouwen geleerd hoe je zowel religieus als geëmancipeerd kunt zijn. Sjiitische vrouwen wilden als Zaynab worden en deden dat door werk, zorg voor de kinderen en vrijwilligerswerk te combineren. Ze leven voor een groot deel het leven van een westerse vrouw, maar zonder hun eigen geloof en identiteit op te geven. Tenslotte doet Zaynab me denken aan de persoon Maria. Aan beide vrouwen kan ik me spiegelen en ik hoop dat ik een sprankje van de vroomheid van Maria mag bezitten en een stukje van de dapperheid van Zaynab.
—
[1] Al-Tabari, The History of Al-Tabari, Volume X1X, 1879-1901, Brill Leiden, blz. 118
[2] Idem, 164
[3] Lucas 1:52
