Met die vragen bereidden we de vierde Praktische W!Jsheid bijeenkomst voor. Aanleiding was een tweetal vragen uit ‘het veld’. Voorvechters van duurzame ontwikkeling willen graag diverse culturele groepen in onze samenleving betrekken bij duurzaam gedrag. Een pragmatische vraag daarbij is of het zinvol is een beroep te doen op spirituele motieven en zo ja, hoe dat dan werkt. Daarnaast zijn er mensen actief voor een duurzame wereld, die zich daarin juist laten inspireren vanuit hun spirituele achtergrond. Zij stellen zich de vraag hoe zij met anderen verbinding kunnen maken en krachten kunnen bundelen. Of zijn er teveel verschillen, wellicht ook cultureel gekleurd, die mogelijke samenwerking (lijken te) frustreren? Welke praktische wijsheid kunnen we aanspreken, om toch samen aan die duurzame toekomst te werken?
Daarom lieten we dit gesprek aansluiten op een werkconferentie over samenwerking met islamitische organisaties ten behoeve van duurzaamheid, een project van het IVN, vereniging voor natuur- en milieueducatie en TEMA-NL, een Nederlands Turkse milieuorganisatie. We konden aanschuiven bij een aantal workshops over dagelijkse duurzaamheidthema’s zoals energie- en watergebruik en daarna voerden we met de deelnemers van Praktische W!Jsheid een verdiepend gesprek. En dat alles in de prachtige Mevlanamoskee in Rotterdam. Dit verslag is een reflectie op deze middag.
Inspiratie & verschil
Cabaretière Funda Müjde openende de bijeenkomst met een herinnering aan haar dubbele roots: het leven met de natuur waarmee zij in Turkije was opgegroeid en de natuureducatie waarmee ze op de basisschool in Nederland was opgevoed. Haar persoonlijke inbreng werd aangevuld met diverse formele toespraken, omringd door vele fotografen. Een teken dat belang werd gehecht aan dit initiatief, juist omdat het uit islamitische kring kwam.
In de workshops deden we ervaring op met verschillende benaderingen van concrete duurzaamheidsvragen… Voor de kritische Hollanders was het verrassend om te ervaren hoe gezaghebbend de hierbij uitgenodigde imans werd bejegend. Van het reciteren van koranteksten werden zij lichtelijk ongeduldig, terwijl islamitische deelnemers zich hierdoor echt geïnspireerd voelden: ‘Het helpt je eigen afweging, als hij zegt dat het belangrijk is om de belangrijke waarde ‘reinheid’ niet alleen om te zetten in veel chloorgebruik, maar die juist ook op te vatten als richtsnoer voor zorgvuldig gebruik van chemische stoffen, terwijl er goede alternatieven zijn voor schoonmaak’. Het helpt dus om direct te wijzen op verantwoordelijkheid voor volgende generaties, en daarom zuinig te zijn met energie. Het helpt om hele praktische informatie aan te reiken en niet van mensen te verwachten dat ze het enthousiasme en de mogelijkheden hebben om via internet allerlei besparingstips zelf op te zoeken. Sommige – niet-islamitische – deelnemers menen ook dat aanspreken op moraal misschien helemaal niet werkt: ‘je moet de moraal in de apparaten stoppen’, ofwel gewoon politiek ervoor kiezen dat producten duurzamer (en liefst ook iets goedkoper) worden gemaakt.
Conclusie: zó praktisch kun je werken aan duurzaamheid maken: voor sommigen helpt een beroep op waarden en moraal, voor anderen juist niet. Laten we dan ook zonder oordeel erkennen dat het zo werkt, in ieder geval voor velen in onze samenleving, en dat gedreven én pragmatisch te hanteren.
Wat is W!Jsheid?
Met een klein gezelschap blikten we terug op de middag. Wat ons raakte is de diepe zorg om de aarde, die we allen herkenden. Daarin schuilt zeker een W!J-gevoel. Wij zijn deze middag ontvangen in de mooie moskee, we zijn allemaal zoekend en elkaar daarin ontmoeten is beter dan mensen die het menen te weten tegen over elkaar te zetten. Maar wat ons ook raakte is de moeite die het kost om elkaar te verstaan, de vreemdheid met elkaar en de onbeholpenheid waarmee nog zoveel uitgeprobeerd wordt. Waren we niet al verder hiermee? En moeten we nu als mensen die willen werken aan een duurzame wereld terugvallen op een bestraffende en sturende manier van beïnvloeding – wat is er dan nog een weg te gaan, voordat mensen vanzelf duurzaam zullen leven! En….als we die sturing vanuit het geloof niet delen, hoe kunnen we dan aansluiting vinden? Het is een ongemakkelijke ervaring om te merken dat de tips die je aanreikt niet lijken te passen of te raken. Maar misschien willen we ook te snel, deze veranderingen hebben tijd nodig.
Hoe kan je dan nu in gesprek gaan, en die verschillende stemmen naar voren laten komen, in gemeenschappelijke verantwoordelijkheid om echt samen te leven naar een houdbare toekomst? Dat lijkt misschien een idealistisch beeld, maar zoals we het willen invullen, mag het verschil er juist ook zijn. We kunnen naast elkaar staan, en ieder op eigen wijze naar die duurzame toekomst werken. Als we maar niet tegenover elkaar staan in hoe die toekomst eruit ziet. Dat reikt ons een mooie vraag aan voor de volgende Praktische W!Jsheidbijeenkomst: toekomstbeelden maken!
Praktische W!Jsheid gevonden
Een levensbeschouwing is naast een culturele achtergrond en een opvoedingswijze één van de bepalende factoren waarom iemand wel of niet een duurzame keuze maakt. Het zou voor mensen die streven naar duurzaamheid zeker verrijkend zijn om visies te leren kennen en te weten welke waarden en levensovertuigingen ten grondslag liggen aan de houding ten opzichte van milieuonderwerpen bij een humanist, christen, islamiet, ongebonden spiritueel of niet-religieus gebonden persoon. Het gaat dan om het zien van raakvlakken waarop je doelgroepen kunt aanspreken, en om te zien welke thema’s en kernwaarden mensen kunnen binden.
Dat houdt tevens in dat mensen niet ‘gestuurd’ kunnen worden vanuit een overtuiging. Zij kunnen wél uitgenodigd worden om stil te staan bij hun eigen drijfveren en opvattingen en die vervolgens spiegelen aan andere opvattingen met betrekking tot vraagstukken die spelen in de samenleving. Maar daaraan vooraf gaat het gevoel dat JIJ er iets in te doen hebt, dat het ook jouw verantwoordelijkheid is om goed te zorgen voor je omgeving en voor de toekomst van de aarde. Daarop spreekt levensbeschouwing aan. De ene traditie doet een beroep op je hoogstpersoonlijke oordeel en je eigen wijsheid, in de andere traditie helpt het als moreel gezaghebbenden sturing geven, weer andere tradities maken een vertaalslag naar dagelijkse leefregels enzovoort.
Duurzaamheid is in de kern gericht op het belang van het voortbestaan. Die verantwoordelijkheid is op heel overdrachtelijke manier in alle levensbeschouwelijke stromingen ingebouwd. Het is alleen een kwestie van het zodanig vertalen naar de huidige maatschappelijke context, dat het mensen het ook in hun concrete levenssfeer gaan zien en toepassen.
Het samen uitzoeken van de manieren waarop dat verlangen naar een duurzame toekomst dichterbij kan komen, voor ieder ook werkbaar in de eigen situatie, is een verbindende activiteit, zo blijkt uit de bijeenkomst. Omdat je dan ook samen stilstaat bij je wens voor een goede toekomst, voor de aarde en de generaties na ons. Die wens met elkaar delen, werkt verbindend. En elkaar de ruimte laten voor een eigen praktische invulling, maakt die verbinding alleen maar sterker.
Heeft u interesse om een achtergrond artikel te schrijven over een duurzaam onderwerp dat u zelf mag bepalen. Dit artikel komt dan in de categorie duurzaam uitgelicht te staan op de voorpagina van http://www.toekomstinvestering.nl. Een linkvermelding van uw website of blog kan opgenomen worden in het artikel.
Ik zie uw reactie graag tegemoet.