Vredesbeweging maakte betrekkelijkheid kernwapen zichtbaar

Mient Jan had bijvoorbeeld kunnen zeggen dat door de kernwapens van Israël de onoplosbaarheid van het probleem waarin dat land met de Palestijnen verkeert, compleet lijkt geworden. Het conflict werd er net zo bevroren als het Oost-West-conflict. Ari Shavit beschrijft in Mijn Beloofde Land meesterlijk de ‘glazen stolp’-functie van het Israëlische kernwapen, waarmee alle Arabische hoofdsteden in as kunnen worden gelegd. Zou Iran daarom ook maar niet beter over kernwapens kunnen beschikken, om de problemen in de regio nog meer te ‘stabiliseren’ met nog meer ‘nucleair evenwicht’? En waarom geen kernwapens voor Japan? China heeft ze al. Het Chinese kernwapen heeft op zijn beurt het lot van de Tibetanen uiterst ‘stabiel’ gemaakt… Aan de ‘status quo’ van de onderdrukking van de Tibetanen lijkt, dank zij het kernwapen, net zo min meer iets te kunnen veranderen als dat van de Palestijnen en de Noord-Koreanen. Gelukkig valt dat te bezien.

Menselijke waardigheid gaat boven de status quo

Ben ter Veer was in het IKV de strateeg, Mient Jan Faber de tacticus, ons boegbeeld. Ben bedacht de campagne ‘Help de kernwapens de wereld uit, om te beginnen uit Nederland’ en bleef dat motto hardnekkig “ons voorstel” noemen. Zijn leven lang bleef hij in beweging voor wat hij “een vredesklimaat” noemde. Daarmee bedoelde hij het tegendeel van een ‘status quo’. De achterliggende gedachte was dat ‘stabiliteit omwille van de stabiliteit’ op den duur maatschappelijk verstikkend werkt en daarom in aanleg onderdrukkend en zelfs gevaarlijk is. Ter Veer was het sociaal-educatieve brein en geweten achter “de nieuwe vredesbeweging” die eind jaren ’70 en begin jaren ’80 overal in Europa een massabeweging werd. De vredesbeweging noemde zich begin jaren ’80 “nieuw”, omdat hij zich juist wilde onderscheiden van het vluchtige, extreme antimilitarisme en van communistisch georiënteerde stromingen, die het alleen maar over wapens hadden en inderdaad vooral de angst mobiliseerden ter wille van hun hun eigen agenda’s. Het IKV wilde, wederom een citaat van Ben ter Veer, “geen strovuurtjes”. Snel scoren was er voor hem juist niet bij. Nee, je beloofde tien jaar (!) mee te doen en anders maar niet. In Nederland was dit unieke, duurzame commitment verankerd in de kerken. Toen stonden in die kerken vorming en toerusting en maatschappelijke betrokkenheid nog wel hoog aangeschreven… Volgens de sociaalpsycholoog Ter Veer moest die ‘nieuwe’ vredesbeweging mensen instrumenten bieden om zichzelf te helpen hun machteloosheid over de bewapeningswedloop en de internationale politieke status quo af te leggen. Geen kwestie van “romantiek” maar van sociale ethiek! Het IKV vormde daarenboven een spirituele beweging die vanuit het joodse en christelijke denken menselijke waardigheid stelde boven een status quo. De eigen veiligheid en het eigen gerief kunnen immers niet boven waarachtige vrede gaan, omdat de ander in die vrede ook mee hoort te doen. “Metafysica” brieste de sociaaldemocratische ideoloog Bart Tromp dan. Inderdaad, metafysica en geen slechte! Ben ter Veer ontwikkelde in 1966 voor het eerst een aanzet voor de latere IKV-campagne, toen hij voor de internationale Pax Christi beweging een klassiek geworden verhandeling hield over educatie en vrede: “De belangrijkste taak van Pax Christi is een educatieve: de groei bevorderen van een vredesklimaat. Dat is een werk, dat zich over tientallen jaren uitstrekt en waarbij gerekend moet worden met en gehoopt moet worden op trage doch gestadige voortgang”. Zijn progressieve veranderingsgezindheid leidde ertoe dat de hoofdstroom in die beweging – ook Mient Jan Faber – zich in toenemende mate solidariseerde met oppositiebewegingen in Oost-Europa. “De Oost-Europeanen mogen de prijs betalen voor onze welvaart en vrijheid”, placht Ter Veer te zeggen tegen de tegenstrevers uit de veiligheidselite die vooral hamerden op het belang van ‘stabiliteit’ in het conflict tussen Oost en West.

Inzet voor recht en vrede niet laten remmen door het kernwapen

Wat de vredesbeweging toen uiteindelijk zichtbaar heeft gemaakt – en dat is voor mij de belangrijkste verdienste – is dat zelfs kernwapens, Godzijdank, geen afdoende remedie blijken te zijn om de geschiedenis tot stilstand te brengen. De veiligheidsfunctie van deze wapens is in 1989 zeer betrekkelijk gebleken en dat mag een inspirerende gedachte blijven, voor iedereen die vandaag door gaat met zich in te zetten voor recht en vrede, met of zonder kernwapens op de plank. Ik dank Mient Jan overigens voor zijn eigen grote aandeel in die ‘opstand tegen de status quo’ van de jaren ‘80.