OnPurpose start met de vraag: wat wil jij bijdragen aan deze wereld? Dit sluit aan bij de wens van veel jongeren om maatschappelijk betrokken te zijn, maar vaak vragen zij zich af: hoe doe ik dat? Een gesprek over online bubbels, keuzestress, je waarden bepalen en het verlangen om iets goed te doen met je studie of werk.
Je hebt OnPurpose zojuist gelanceerd. Wat beoogt de Nieuw Wij Academy met dit programma?
“Het online programma OnPurpose is gericht op scholieren die hun studiekeuze moeten gaan maken,” vertelt Agnes. “We willen hen stimuleren om hun studiekeuze niet alléén te maken op basis van hun talenten en carrièrekansen. Maar vooral op basis van hun waarden en de vraag wat ze willen bijdragen aan de wereld.”
“De deelnemers zijn ongeveer zestien jaar en zitten in hun voorlaatste jaar van de Havo of het VWO. Wat ze willen gaan doen? Vaak nog geen idee! Ze bevinden zich in een relatief kleine wereld van school gaan, een bijbaantje en sporten. De keuzemogelijkheden zijn nu ten opzichte van vroeger bijna oneindig. Bovendien ervaren veel jongeren dat ze in één keer goed moeten kiezen. Bijvoorbeeld door de studieschuld of druk vanuit ouders. Dat maakt het knap ingewikkeld. Wij zijn ervan overtuigd dat die druk van de ketel gaat als je weet waar je ten diepste voor staat in het leven. Daarom gaan we met OnPurpose op verkenningstocht met jongeren. Wat zijn je waarden? En hoe geef je daar handen en voeten aan, ook in je studie en werk?”
Kun je een kort voorbeeld geven van hoe ik achter mijn waarden kom?
“Wat mij betreft kom je het beste achter je waarden als deze ter discussie of onder druk komen te staan. Je merkt nu bijvoorbeeld tijdens de Corona-crisis dat mensen het fysieke contact missen met geliefden. Verbinding is duidelijk belangrijk voor veel mensen. Of dat je samenwerking toch wel echt prettig vindt, nu blijkt dat dit niet mogelijk is. Of dat je juist je familie zo waardeert nu je ze niet kunt knuffelen. Er zijn natuurlijk nog meer methoden om achter je waarden te komen, die de jongeren in OnPurpose zullen verkennen.”
Stel ik vind gelijkheid tussen mannen en vrouwen heel belangrijk, maar ik werk in de horeca of de reclamewereld. Hoe vind ik dan een link?
“Of jij degene bent die de strategie van het bedrijf bepaalt of dat je uitvoerend werk aan het doen bent, je kunt altijd proberen om vanuit je waarden te werken. Misschien wil je zorgen voor een gelijke werkverdeling tussen man en vrouw in het team, let je expliciet op gelijke betaling en ben je extra alert op vormen van seksisme in de organisatie. Je kunt als je voor een reclamebureau werkt altijd ook met die bril van gelijkheid naar je producten of diensten kijken en dingen aankaarten als je vind dat iets niet door de beugel kan.”

Heb je persoonlijke ervaringen met waarden gedreven werken?
“Al twintig jaar werk ik voor organisaties die zich inzetten voor gelijke behandeling, verbinding en andere maatschappelijke thema’s. Niet alle werkzaamheden zijn daarmee direct waarden gedreven, maar het grotere geheel waaraan ik wil bijdragen wel. Ik begon 20 jaar geleden als office manager van een Joodse organisatie. Ik heb nergens zoveel geleerd als daar. Ik heb leren communiceren namens een bepaalde groep met een maatschappelijk belang voor ogen. En dat betekende dus ook mee demonstreren, bijvoorbeeld tegen een groep antisemitische nationalisten. Ik zie ons nog zo staan ergens in de Achterhoek, reuze spannend, haha!”
OnPurpose heeft bij uitstek een praktijkgerichte insteek. Hoe ontstond de keuze om op deze manier het thema ‘waarden’ te vertalen?
“In mijn scholierenprojecten merkte ik dat het persoonlijk en concreet maken van belangrijke thema’s dé manier is om impact te hebben bij jongeren. Het wordt anders al snel een ver-van-mijn-bed-show voor ze. Leuk om over te discussiëren, maar het raakt hen niet. Zingeving is wat mij betreft zo’n thema. Als je dit alleen in het domein van de geïnstitutionaliseerde religie zou houden, sla je de plank mis. Leren óver religie is echt wat anders dan reflecteren op je eigen levensbeschouwing. Bovendien: iédereen is op zoek naar zingeving. Iédereen wil gezien en gehoord worden en van betekenis zijn. Iédereen heeft een levensbeschouwing. Uiteraard kun je je waarden wel baseren op je geloof, het hoeft niet.”
“In het OnPurpose programma komen scholieren niet alleen in contact met mensen die op allerlei verschillende manieren invulling geven aan die levensbeschouwing. Ze gaan ook echt concreet aan de slag voor ondernemers en organisaties die het ontzettend waarderen dat jongeren mee willen denken over hun waardengedreven werk.”
Wat valt je op als je kijkt naar de jongeren van nu?
“Ik zie dat veel jongeren in eigen bubbels leven. Alles wat ze privé zien, luisteren of lezen, kiezen ze zelf met behulp van diensten als YouTube en Spotify. Zo creëer je je eigen wereld die door algoritmes alleen maar verstrekt wordt. Alles wat niet leuk, mooi, boeiend of makkelijk is, kun je dan langs je heen laten gaan. Er ontstaat dan een perfect plaatje waaraan je in de realiteit natuurlijk nooit kunt voldoen. Tegelijkertijd hebben ze veel mogelijkheden, zoals goedkoop naar de andere kant van de wereld te vliegen. Maar ook op levensbeschouwelijk vlak zijn de kaders verbreed: steeds minder jongeren groeien op in een ‘omsloten’ waardenkader, waar je van de dominee, rabbijn of imam hoort hoe het moet zijn.”
“Het heeft iets tegenstrijdigs. Enerzijds de eigen bubbel en anderzijds de wereld die letterlijk aan hun voeten ligt. Misschien is dát wel het meest ingewikkelde voor jongeren van nu. Want hoe kun je die grote wereld ingaan, als je van dat picture perfect uitgaat? En de verantwoording voelt om zélf die keuzes te maken? Wat doe je met je vragen, twijfels en de schaduwkanten van het leven?”

“Jongeren denken vaak dat wat ze kiezen bepalend is voor de rest van hun leven. Dat willen wij ook voor ze relativeren. Niemand weet hoe de arbeidsmarkt er over tien of twintig jaar uitziet, dus een levensbepalende keuze is juist niet meer waarschijnlijk. Het leven gaat sowieso niet over rozen. Soms moet je door een hele zure appel heen bijten. Verkeerd kiezen is geen ramp. Niemand doorloopt het leven in een rechte lijn van A naar B. En gelukkig maar, want wat zou dat enorm saai zijn!”
Die lossere levensbeschouwelijke kaders, dat is toch juist de ultieme vrijheid?
“Dat je zelf je levensbeschouwelijke kader kunt formuleren en mag kiezen wat jij belangrijk vindt geeft vrijheid. Zeker als je het vergelijkt met het opgroeien in tradities zonder ruimte om er een eigen draai aan te geven. En toch heeft het ook een keerzijde. Want geloven is iets dat je niet alleen doet. Dus moet je op zoek naar mensen met wie jij qua overtuigingen klikt en een gemeenschap wilt vormen. Soms blijkt het dan ook wel fijn om het wiel niet zélf te hoeven uitvinden. Om mee te doen met eeuwenoude rituelen die diep gelaagd zijn en al zoveel generaties troost hebben geboden. Ik zie in mijn directe omgeving veel jongeren met een kerkelijke achtergrond hiermee worstelen. Ze zoeken naar alternatieven die vaak ontbreken. Het kwartje kan dan twee kanten opvallen: of ze kiezen juist voor een hippe megakerk waar het in ieder geval niet zo saai is, of ze haken af op het hele concept van een religieuze gemeenschap, maar blijven wel duidelijk een soort gemis ervaren.”
Daarom ook de verbreding naar waarden gedreven studie en werk?
“Ja. Waarden gedreven werk is een manier om invulling te geven aan levensbeschouwelijke waarden. Mensen proberen al eeuwenlang en op allerlei verschillende manieren ook in hun werk uiting te geven aan hun waarden. Wat wel iets is van deze tijd, is dat men werk gaat organiseren rondóm waarden. Je bijdrage aan een betere wereld is dan het startpunt en niet een mooi neveneffect, of de basis van jouw persoonlijke handelen. Veel mensen laten zich daarbij inspireren door verschillende levensbeschouwelijke tradities.”
Van Gen Z wordt wel gezegd dat het een ondernemende en activistische generatie is. Heeft dat jonge bewustzijn ook een keerzijde denk je?
“Relatief veel jongeren zijn inderdaad ondernemend en activistisch ingesteld. Vanuit de antropologie blijkt dat overal waar mensen groepen vormen er een apenrots ontstaat. Dat is niet alleen in de politiek of het bedrijfsleven. Ook als het gaat om andere werkvelden zijn er altijd mensen die graag willen laten zien hoe goed zij het doen en oordelen over iedereen die achterloopt. Dat is in mijn werkveld niet anders. Er is altijd iemand die de beste sociaal ondernemer is, de meeste mensen helpt, het meest duurzaam is, de meeste impact zegt te hebben. Daar kan zeker een bepaalde druk vanuit gaan.”
“Ik zie het ook nu gebeuren in de Corona Crisis waarbij je je bijna schuldig moet gaan voelen als je nog geen boodschappen hebt gedaan voor de buren. En dan wel bij de lokale groenteboer graag. Doe wat je kunt doen, ook op dit terrein van waarden gedreven werk, en dan is het prima. Die boodschap willen we met OnPurpose expliciet uitdragen.”
Ik zie overigens ook veel jongeren die zich minder uit zichzelf druk maken over maatschappelijke thema’s. Daarom zijn de scholen ook zo hard nodig: om het vlammetje dat er vaak wel is, aan te wakkeren.
“Staan jongeren die jij spreekt open voor zingeving of levensbeschouwelijke gesprekken?
De vragen die in verschillende levensbeschouwelijke tradities aan de orde komen zijn universeel. Hoe is het om mens te zijn? Hoe verhoud ik mij tot het grotere geheel? Hoe kan ik van betekenis zijn? Hoe verhoud ik mij tot de ander? Hoe toon ik compassie? Hoe ga ik om met de natuur? Het zijn vragen van alle tijden en generaties, dus ook die van Generatie Z. De manier waarop antwoorden en inzichten nog vaak worden aangeboden, sluit niet altijd meer aan. Generatie Z wil flexibel zijn en kunnen kiezen wat bij hen past. Ze kijken graag naar rolmodellen en authenticiteit vinden ze enorm belangrijk. Dus practice what you preach en biedt inspiratie in plaats van dogma’s. Wees een influencer.”
Wat zullen ze over vijf generaties zeggen over dit thema?
“De wereld verandert zo razendsnel. Ik heb geen idee hoe de mensheid er over honderd jaar bijzit. Het kan niet anders dan dat er een nieuwe balans gevonden moet zijn in de omgang met de natuur. En wat betreft werk? Grote kans dat vrijwel alles is overgenomen door robots en computers. Jongeren uit 2120 zullen wellicht met elkaar nadenken over de vraag: wat maakt ons mens? Hoe verhouden wij ons tot elkaar? Wat hebben wij bij te dragen aan de wereld? Die vragen blijven bestaan. Mooi als ze dan kunnen zeggen dat honderd jaar geleden de mensheid de juiste keuzes heeft gemaakt.”