Gerechtigheid, vrede en behoud van de schepping

In de jaren tachtig van de vorige eeuw schreef Duits natuurkundige en filosoof, Carl Friedrich von Weizsäcker, een boek met als titel: De tijd dringt: pleidooi voor een vredesconcilie van alle christenen in de wereld over gerechtigheid, vrede en het behoud van de schepping. Al eerder was er een oproep gedaan tot een oecumenisch concilie voor vrede. In 1934 had Dietrich Bonhoeffer, een Duits kerkleider, theoloog en later ook verzetsstrijder, met het oog op de dreigende Tweede Wereldoorlog ervoor gepleit ‘dat de vrede van Christus wordt uitgeroepen over de door razernij bevangen wereld’.

De Wereldraad van Kerken besloot in de jaren tachtig haar thematiek te verbreden tot ‘gerechtigheid, vrede en behoud van de schepping’. In de jaren die volgden, gingen vele kerkelijke gemeenten en parochies hiermee aan de slag, eerst enthousiast, maar later kreeg het minder prioriteit. We lopen anno 2021 nog steeds tegen dezelfde vraagstukken aan als toen. Ook nu geldt: ‘De tijd dringt’. In de preek van aartsbisschop Wallet tijdens zijn officiële installatie in de Utrechtse Gertrudiskathedraal op zondag 19 september 2021, gaf hij aan dat de kerken ‘met een frisse blik aan de slag moeten’ met de bovengenoemde drie thema’s. Sommigen noemen dit het ‘Conciliair Proces 2.0’.

Bernt Wallet werd op 15 februari 2020 door het Kiescollege gekozen als nieuwe oudkatholieke aartsbisschop van Utrecht, de vierentachtigste opvolger van Willibrord, maar vanwege corona kon de wijding pas anderhalf jaar later plaatsvinden, en niet in Utrecht maar in Deventer. Monseigneur Wallet: “Een lange periode, maar het heeft er wel voor gezorgd dat ik me goed en zorgvuldig kon inwerken in mijn functie als aartsbisschop. We hadden gelukkig voldoende tijd om alles goed en ook duurzaam voor te bereiden. Een prachtig moment in Deventer was de processie rondom de Lebuïnuskerk waarbij we ook wilden laten zien dat we als kerkgemeenschap niet naar binnen gekeerd willen zijn, maar vooral ook naar buiten, in de samenleving. Onze taken liggen namelijk vooral buiten het kerkgebouw. Daar moeten we aan de slag op het gebied van gerechtigheid, vrede en behoud van de schepping. Bij de wijdingsplechtigheid in de kerk voelde ik mij gedragen en ik vond het geweldig dit moment ook te kunnen delen met mijn gezin.”

In de jaren ‘80 en ‘90 van de vorige eeuw waren vele christenen en kerken geïnspireerd door het boek van Von Weizsäcker en werden er stappen gezet voor een Conciliair Proces. Ik herinner me dat de kerkgemeenschap waar ik toen lid van was in die tijd, contacten legde met een kerkgemeenschap in de voormalige Duitse Democratische Republiek. Ik ging daar als zeventienjarige voor het eerst naar toe, op mijn verjaardag, en ik werd door de grenspolitie gefeliciteerd. Het waren spannende tijden, maar het was leerzaam en inspirerend om elkaar beter te leren kennen. We voelden ons met elkaar verbonden.

De thema’s gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping hebben altijd aandacht gehad binnen de kerken, maar de laatste jaren zijn deze helaas los van elkaar staande thema’s geworden, terwijl ze juist met elkaar te maken hebben. Het is ook een Bijbelse volgorde, beschreven in Psalmen en Profeten: ‘Als er gerechtigheid is, groeit de vrede en kunnen we werken aan de heelheid van de schepping’. Eerst moet er recht worden gedaan aan de volken en mensen op aarde. Dat is de basis voor vrede, want er is nooit vrede zonder rechtvaardigheid. Dat is ook de oplossing voor duurzaamheidvraagstukken.

Monseigneur Wallet: “We moeten echt flink aan de slag als kerk en als individu. Het is niet altijd gemakkelijk. Bijvoorbeeld wanneer mensen, ook binnen de kerk, gemakkelijk zeggen snel even het vliegtuig te nemen en daar dan vervolgens niet bij nadenken. In mijn functie als aartsbisschop probeer ik bewust stappen te zetten op het gebied van duurzaamheid door bijvoorbeeld buitenlandse bezoeken en werkbezoeken zoveel mogelijk te combineren. In deze coronatijd hebben we verder de zoomvergaderingen ontdekt. Dat werkt vaak ook goed. We gaan ervan uit dat de zakelijke reizen in de toekomst minder zullen worden. Maar soms ontkom je er niet aan.”

“Een aantal parochies van onze kerk hebben zich aangesloten bij het netwerk Groene Kerken. Groene Kerken is onder meer opgericht om vanuit de Bijbelse opdracht zorg te dragen voor de schepping, met een focus op sociale en ecologische gerechtigheid. Het doel van Groene Kerken is om kerken te motiveren om duurzame stappen te zetten. Groene kerken zegt: ‘neem elk jaar een nieuwe, volgende stap. Geen groene revolutie, maar groene evolutie.’ Het is geweldig te zien dat, binnen het groene netwerk, kerken, moskeeën, synagogen en tempels steeds intensiever samenwerken. Daar ben ik erg blij om.

Het is de bedoeling dat de kerk een plek van bezinning blijft en mensen verbindt. De kerk kan ‘bruggen slaan’ tussen mensen en organisaties. We kunnen elkaar bevragen en het over de inhoud hebben. In een parochie bijvoorbeeld zijn mensen te vinden die actief zijn op het gebied van duurzaamheid, maar er is ook een boer die met de trekker naar Den Haag is geweest en wegen heeft geblokkeerd. Die zitten in één parochie. Dat is een van de unieke krachten van de kerk. Dat je verschillende mensen hebt, die hier toch een band van vertrouwen met elkaar hebben. We zoeken elkaar op. Het mooie van het Conciliair Proces is dat je de essentiële thema’s, kerkthema’s uit de Schrift, actualiseert en samen zoekt naar een oplossing. We leven in het vertrouwen dat er een oplossing is, en dat er een Koninkrijk van God komt met haar gerechtigheid en vrede. En vreugde in de Heilige Geest. Tot zegen van de hele schepping.”

Volgens monseigneur Wallet wordt het hoog tijd dat de kerk uitspraken gaat doen richting de politiek als het gaat om klimaat. Zoals Huub Oosterhuis zegt: ‘God is de aarde en zij die haar bewonen.’ In de werkelijkheid is de aarde van het grootkapitaal en een paar multinationals. Het klinkt een beetje marxistisch, maar het is gewoon de realiteit. De bewegingen in de wereld zijn soms tegengesteld aan waarop de Schrift ons oproept. Dat is geen politiek, we moeten wel! Net zoals Bonhoeffer. Met partijpolitiek zal ik me niet bezighouden, maar het is wel zo dat we bij bepaalde politieke partijen meer steun ondervinden dan bij anderen. Het moderamen van de Raad van Kerken heeft regelmatig gesprekken met ministers en in alle vrijheid dragen ze dan onderwerpen aan, zoals de opvang van illegalen en duurzaamheidvraagstukken. De kerk moet zich dus zeker bemoeien met de politiek omdat het tenslotte over mensen en om onze aarde gaat, waarover wij een priesterlijke zorg hebben.

Psalm 85 inspireert monseigneur Wallet als het gaat om het Conciliair Proces 2.0. Hierin staat: ‘Gerechtigheid en vrede omhelzen elkaar. Trouw ontkiemt aan de aarde, gerechtigheid daalt op de aarde neer’. Toewijding en trouw aan de liefde, dat is waar de profeten ons toe oproepen. Dat is veel meer dan het je aan regels houden. Je bent toegewijd aan de toekomst van de aarde en je doet wat je kan. Ook wordt hij geïnspireerd door de prachtige tekst in Psalm 104, die gaat over hoe de hele schepping actief is: ‘Hoe talrijk zijn Uw werken Heer, alles hebt u met wijsheid gemaakt’.