Geluk is er alleen voor de narcisten zelf en hun aanhangers. Helaas vindt Narcissus veel navolgers. In het boek Narcis van Judith Fanto corrumpeert deze levenshouding langzamerhand een diepe vriendschap en daarom is dit boek is voor wie goed leest een waarschuwing aan deze tijd.
Wanneer je in Rotterdam een nostalgisch ritje met de oude RET-tram maakt, kom je langs de opnamestudio van de TV-serie Toen was geluk heel gewoon uit de jaren 1994-2009. Joke Bruis en Gerard Cox vertolkten de rollen van Nel en Jaap Kooijman. Jaap is buschauffeur bij de RET en een domme egoïst die de hele wereld louter vanuit zijn eigen perspectief en voordeel bekijkt. Gelukkig wordt hij daarin constant door Nel op de hak genomen en is zijn eigen geluk telkens zeer kortstondig.
Maar is geluk wel zo gewoon, anno 2025? Kun je nog gelukkig zijn met de beelden van Soedan, Gaza en Oekraïne op het netvlies? Of moet je je struisvogelhoofd heel diep in de overbemeste grond weg duwen? Leek de lente van 10 mei 1940 net zo prachtig zoals nu met overal dat zachte groen? Wanneer lijkt geluk eigenlijk heel gewoon en vanzelfsprekend? Misschien alleen voor iemand die de ogen weet te sluiten voor de wereld, de mensen om zich heen en consequent vanuit het eigen perspectief kijkt en handelt.
Judith Fanto laat haar nieuwe boek Narcis tijdens het interbellum in Wenen, Baden beginnen en beschrijft een aantal gelukkige zomers rond de Altaussee die zes kinderen daar samen in de natuur beleven. Al lezend voel je dat het daar beleefde geluk hen voor hun hele leven zal vormen en bijblijven. Het is wat geluk is: een verbondenheid die ten diepste ervaren wordt tussen mensen, in dit geval tussen opgroeiende kinderen. Vanaf het begin zijn er al wel tegenstellingen en grote verschillen in afkomst, al komen die in de groepsdynamiek, het spelen in de natuur en de verwondering over de kwaliteiten van de ander nog tot een harmonie. Plaats delict is een boerderij en berghelling vol met prachtige narcissen, waar ze met hun zessen de zomervakantie doorbrengen. Het is een plaats delict omdat daar iemand ooit is omgekomen, maar in hun jeugdige onschuld is dat niet iets dat beklijft: ze zijn daar gewoon gelukkig met elkaar en plukken dagenlang narcissen op de berghelling. In de loop van de roman ontstaan haarscheuren in die vriendschap, waarvan je de signalen soms pas bij herlezing herkent.
Aan de zomerweken komt een einde en ze zullen elkaar pas vele jaren later ontmoeten. Ze proberen dan die geluksstemming van toen te hervinden. Maar de wereld om hen heen brokkelt langzaam en bijna ongemerkt af, waardoor zij zelf veranderen en hun onderlinge relatie uit balans raakt. Het gaat zo sluipend dat ze het nauwelijks in de gaten hebben. Ook jij als lezer dobbert een beetje mee op de eenzame en introverte blik van Manno, de hoofdpersoon. Iemand voor wie de vriendschap met de vijf anderen zijn sociale leven vormgeeft, daarbuiten heeft hij niet veel. Hij wordt het bindmiddel in de groep genoemd. Dat is een passende beeldspraak omdat een bindmiddel voor hem als restaurateur van schilderijen een belangrijk onderdeel van zijn werk vormt. Hij is dan ook degene bij wie elke ander uit hun groep zich veilig genoeg voelt om hem in vertrouwen te nemen over wat het daglicht niet kan verdragen. Die last krijgt en neemt hij op zijn schouders, want dat is de prijs die hij voor de vriendschap betaalt. Zo vertelt Judith Fanto een prachtig en ook schokkend verhaal, dat tegelijk een dringende waarschuwing voor deze tijd inhoudt.
Want je had je als lezer al gewaarschuwd kunnen voelen: het titelwoord narcis zit ook in Narcissus, iemand die verliefd is op zijn eigen spiegelbeeld en niemand anders ziet dan zichzelf. Dat heeft meestal zelfliefde, eigenbelang, en (in deze tijd) ook extreem nationalisme tot gevolg. Daar komt in het boek én in de huidige samenleving het gevaar vandaan dat oprechte vriendschap, een open relatie met een ándere mens of groepen mensen bedreigt. Het is een gevaar voor geluk, want daar zijn er meer dan een voor nodig, in verbondenheid en respect, ook al zijn er verschillen. Geluk is dus kwetsbaar en bijzonder en moet je samen koesteren. Want wie of wat zie je eigenlijk wanneer je echt in je spiegelbeeld kijkt? En wie is die ander die jij jouw vriend noemt?
Beste Felicia Dekkers,
Met narcistische persoonlijkheden kan men niet tot vrede of tot een harmonische samenleving komen.
Nog erger wordt het wanneer het samen valt met psychopathie. Bij wie het streven een of andere vorm van macht het doel is. Macht in de betekenis van overheersing en onderdrukking. Niet alleen door individuele personen. Het kan ook institutionele macht zijn. En zeker ook politieke macht.
Maar hoe komt het telkens zover, dat dit soort machten hun stempel drukken op mens en samenleving?
Op deze vraag is dan wellicht geen sluitend antwoord te vinden. Een heel bekend verhaal geeft mogelijk enige duidelijkheid.
Het metaforische verhaal in de bijbel over Adam, Eva, de duivel, Kain en Abel. Over de zondeval en de erfzonde.
De duivel (psychopaat/narcist) streefden naar macht en te heersen over de eerste mensen Adam en Eva.
Zij leefden gelukkig in het aards paradijs (harmonie).
De duivel was listig, vermomde zich als slang (giftig), Met een bedrieglijke belofte hielt hij en voor, dat zij goddelijke macht zouden verkrijgen, wanneer zij aten van de verboden boom van kennis van goed en kwaad.
Zij lieten zich verleiden, er ontstond tweedracht in hun denken en werden voor straf verdreven uit het aards paradijs (zondeval).
Hun zoon Kain erfde die eigenschap (erfzonde), werd jaloers en vermoordde zijn broer Abel.
Dat gebeurt nog steeds tot op de dag van vandaag. Zowel fysiek als ook mentaal. Er lijkt niets te zijn verandert.
Raadselachtig of opmerkelijk in dit metaverhaal is, dat Adam en Eva niet alleen met de kennis van het kwade het aards paradijs (harmonie) verloren. Maar ook met kennis van het goede!?
Een foutje van de schrijver? Toch niet.
Dit geeft aan de dualistische staat aan waarin de mens(heid) in zijn denken, doen en laten verkeert.
En dat denken komt voort uit informatie uit diverse bronnen, die zowel individueel als collectief in het verstand wordt opgeslagen en het ego of de persoonlijkheid vormt.
(Het woord persoonlijkheid is afgeleid van het Griekse woord persona. Wat masker betekent. De oude Grieken speelden toneel met maskers op)
Kennis kan heel nuttig zijn, maar kennis en macht kan heel destructief werken. “Kennis vermeerdert smart” is ook een bijbelse uitdrukking.
Samengevat kan gesteld worden dat de mens in algemeen een wezen is, die gemakkelijk geneigd is om zich te laten verleiden tot denken in tegenstellingen, tegendelen.
Daarom blijft het moeilijk om verschillen te verbinden. Zoals dat in het logo van NieuwWij staat geschreven.
Zolang de mens(heid) zich er niet van bewust is, dat zij zich zowel persoonlijk, collectief en maatschappelijk laat verleiden tot denken in tegenstellingen, waar narcisten en psychopaten op inspelen en er misbruik van maken, zolang zullen waardeoordelen, discriminatie, racisme en oorlogen blijven bestaan.
De les van het aards paradijs is in principe simpel.
Laat je niet verleiden tot denken in tegenstellingen.
Door niets, door niemand of wat dan ook.
Jezus liet zich niet verleiden tot denken in tegenstellingen. En kan in dat opzicht een Verlosser genoemd worden.