Geluk is er alleen voor de narcisten zelf en hun aanhangers. Helaas vindt Narcissus veel navolgers. In het boek Narcis van Judith Fanto corrumpeert deze levenshouding langzamerhand een diepe vriendschap en daarom is dit boek is voor wie goed leest een waarschuwing aan deze tijd.
Wanneer je in Rotterdam een nostalgisch ritje met de oude RET-tram maakt, kom je langs de opnamestudio van de TV-serie Toen was geluk heel gewoon uit de jaren 1994-2009. Joke Bruis en Gerard Cox vertolkten de rollen van Nel en Jaap Kooijman. Jaap is buschauffeur bij de RET en een domme egoïst die de hele wereld louter vanuit zijn eigen perspectief en voordeel bekijkt. Gelukkig wordt hij daarin constant door Nel op de hak genomen en is zijn eigen geluk telkens zeer kortstondig.
Maar is geluk wel zo gewoon, anno 2025? Kun je nog gelukkig zijn met de beelden van Soedan, Gaza en Oekraïne op het netvlies? Of moet je je struisvogelhoofd heel diep in de overbemeste grond weg duwen? Leek de lente van 10 mei 1940 net zo prachtig zoals nu met overal dat zachte groen? Wanneer lijkt geluk eigenlijk heel gewoon en vanzelfsprekend? Misschien alleen voor iemand die de ogen weet te sluiten voor de wereld, de mensen om zich heen en consequent vanuit het eigen perspectief kijkt en handelt.
Judith Fanto laat haar nieuwe boek Narcis tijdens het interbellum in Wenen, Baden beginnen en beschrijft een aantal gelukkige zomers rond de Altaussee die zes kinderen daar samen in de natuur beleven. Al lezend voel je dat het daar beleefde geluk hen voor hun hele leven zal vormen en bijblijven. Het is wat geluk is: een verbondenheid die ten diepste ervaren wordt tussen mensen, in dit geval tussen opgroeiende kinderen. Vanaf het begin zijn er al wel tegenstellingen en grote verschillen in afkomst, al komen die in de groepsdynamiek, het spelen in de natuur en de verwondering over de kwaliteiten van de ander nog tot een harmonie. Plaats delict is een boerderij en berghelling vol met prachtige narcissen, waar ze met hun zessen de zomervakantie doorbrengen. Het is een plaats delict omdat daar iemand ooit is omgekomen, maar in hun jeugdige onschuld is dat niet iets dat beklijft: ze zijn daar gewoon gelukkig met elkaar en plukken dagenlang narcissen op de berghelling. In de loop van de roman ontstaan haarscheuren in die vriendschap, waarvan je de signalen soms pas bij herlezing herkent.
Aan de zomerweken komt een einde en ze zullen elkaar pas vele jaren later ontmoeten. Ze proberen dan die geluksstemming van toen te hervinden. Maar de wereld om hen heen brokkelt langzaam en bijna ongemerkt af, waardoor zij zelf veranderen en hun onderlinge relatie uit balans raakt. Het gaat zo sluipend dat ze het nauwelijks in de gaten hebben. Ook jij als lezer dobbert een beetje mee op de eenzame en introverte blik van Manno, de hoofdpersoon. Iemand voor wie de vriendschap met de vijf anderen zijn sociale leven vormgeeft, daarbuiten heeft hij niet veel. Hij wordt het bindmiddel in de groep genoemd. Dat is een passende beeldspraak omdat een bindmiddel voor hem als restaurateur van schilderijen een belangrijk onderdeel van zijn werk vormt. Hij is dan ook degene bij wie elke ander uit hun groep zich veilig genoeg voelt om hem in vertrouwen te nemen over wat het daglicht niet kan verdragen. Die last krijgt en neemt hij op zijn schouders, want dat is de prijs die hij voor de vriendschap betaalt. Zo vertelt Judith Fanto een prachtig en ook schokkend verhaal, dat tegelijk een dringende waarschuwing voor deze tijd inhoudt.
Want je had je als lezer al gewaarschuwd kunnen voelen: het titelwoord narcis zit ook in Narcissus, iemand die verliefd is op zijn eigen spiegelbeeld en niemand anders ziet dan zichzelf. Dat heeft meestal zelfliefde, eigenbelang, en (in deze tijd) ook extreem nationalisme tot gevolg. Daar komt in het boek én in de huidige samenleving het gevaar vandaan dat oprechte vriendschap, een open relatie met een ándere mens of groepen mensen bedreigt. Het is een gevaar voor geluk, want daar zijn er meer dan een voor nodig, in verbondenheid en respect, ook al zijn er verschillen. Geluk is dus kwetsbaar en bijzonder en moet je samen koesteren. Want wie of wat zie je eigenlijk wanneer je echt in je spiegelbeeld kijkt? En wie is die ander die jij jouw vriend noemt?
