Welke waarden moeten volgens jou centraal staan in de politiek?
“Vertrouwen, duurzaamheid en onbaatzuchtigheid. Even voor de helderheid: als ik over vertrouwen spreek dan heb ik het niet over het herstel van het vertrouwen van de burger in de politiek, waar ze nu in Den Haag ineens de mond vol over hebben. Het gaat mij om het omgekeerde: het vertrouwen van de politiek, van politici die met elkaar wetten maken en regelgeving inrichten, in de burger. Sommige partijen lijken er steevast van uit te gaan dat de burger er op uit is om de zaak te flessen. Dat verbaast mij dan weer niet als ik kijk hoe vaak prominente politici uit diezelfde partijen het veld moeten ruimen, omdat ze het met de waarheid niet zo nauw hebben genomen. Maar op wantrouwen kun je geen samenleving bouwen! “Gij zult niet liegen! Gij zult niet stelen! Gij zult niet doodslaan!” Die drie aanwijzingen staan niet voor niets in de Tien Woorden. Die vormen de minimale basis voor iedere vorm van samenleven. Wie zich aan een van die drie niet houdt, is het ambt van politicus of volksvertegenwoordiger niet waardig.
En duurzaamheid, moet dat nou? Ja, vanzelfsprekend! Dat heeft ook met mijn opvoeding en achtergrond te maken. In de doopsgezinde traditie wordt van oudsher soberheid als een belangrijke waarde gekoesterd. Thuis betekende dat niet per sé dat er moest worden afgezien van alle luxe, maar dat je spaarzaam was in je omgang met geld en dat je in je uitgaven koos voor kwaliteit en degelijkheid – en pas iets nieuws kocht als het oude ‘op’ was. En ja, milieubewustzijn heb van jongs af aan meegekregen. Ik wist denk ik eerder dat spuitbussen slecht waren voor de ozonlaag, dan dat ik wist dat de aarde om de zon draait. En zeker in mijn jeugd (in de jaren ’70) was dat eerste voor veel mensen nog volslagen onbekend. “Fake news” zouden ze misschien wel hebben gezegd, als die term toen al in gebruik was geweest. Duurzaamheid gaat dus zeker over het milieu, maar als we het hebben over een duurzame toekomst, dan gaat het ook over al die andere aspecten die goed leven en samenleven – in evenwicht en harmonie met elkaar en met onze natuurlijke leefomgeving – mogelijk maken.”
Welke thema’s, moeten gezien die waarden, bovenaan de politieke agenda staan?
“Terwijl ik vertrouwen’ misschien wel de belangrijkste waarde vind, vind ik duurzaamheid denk ik toch het meest heikele politieke punt, niet enkel wereldwijd, maar ook voor ons eigen land. Om onze verzorgingsstaat, of wat daar nog van over is, te behouden voor de toekomst, moeten we die duurzaamheid centraal stellen. Door het voorop stellen van economische belangen, door de focus op efficiëntie, schaalvergroting en korte termijndoelen, lopen we nu compleet vast. Qua milieuproblematiek wordt dat goed geïllustreerd door het stikstofprobleem. Te veel stikstof, dan geen nieuwe huizen. Geen nieuwe huizen, dan lopen de asielzoekerscentra over, kunnen we arbeidsmigranten niet meer fatsoenlijk huisvesten en kan een deel van de jongere generatie geen eigen bestaan opbouwen. Het is een beetje een dooddoener, maar alles hangt met elkaar samen. En je lost een probleem niet op door te ontkennen dat het er is.
Het heeft ook helemaal geen zin om extra woningen te gaan bouwen als dit land straks niet meer leefbaar is, omdat de lucht vervuild is, de grond vol rotzooi zit en het water ons letterlijk aan de lippen staat. Maar om een duurzame toekomst met elkaar op te bouwen, zul je ook in gesprek moeten over hoe je met al die verschillende mensen en meningen, al die culturen en achtergronden in dit land kunt (blijven) leven en samenleven. Duurzaamheid betekent zorg om de toekomst die er zonder een gezond leefmilieu sowieso niet zal zijn, maar die ook vraagt dat we het mét elkaar doen in dat mooie en gezonde leefmilieu en niet alleen naast elkaar.”
Wie in de politieke arena krijgt van jou een ongevraagd advies wat betreft die waarden?
“Tja, dan gaat het toch weer over dat vertrouwen. Het ongevraagde advies gaat naar al die partijen en politici die verantwoordelijk zijn voor de huidige regelgeving in de sociale zekerheid. De toeslagenaffaire; uitkeringsgerechtigden die gekort worden, omdat iemand anders boodschappen voor ze doet: ons systeem van sociale zekerheid lijkt te worden geregeerd door wantrouwen. Het gaat dus naar die politici die alles doen om de misstanden van hun eigen partijgenoten goed te praten, maar die intussen vierkant achter het antifraudebeleid blijven staan: pleur zelf op!”
Wat wil je aan de kiezers meegeven?
“Wat ik de kiezers mee zou geven? Twee zaken. Als ik een soort van stemadvies mag geven: laat je niet leiden door angst, laat je leiden door je dromen – je dromen voor de wereld van morgen. En daarnaast – kiezen en verkiezingen gaan natuurlijk om meer dan alleen dat hokje dat we rood kleuren – het gaat ook over hoe we met elkaar het gesprek aangaan en het debat voeren: behandel de ander die op jouw weg komt zo zoals jij zelf ook graag behandeld zou willen worden. Met brandende fakkels in je handen aanbellen bij een politicus waar je het niet mee eens bent, hoort daar niet bij. En scheldpartijen op de sociale media evenmin. Tegelijk, ik keur de wijze waarop mensen hun onvrede uiten niet goed, maar er zit ook een probleem bij ‘de politiek’. Niet voor niets wijzen juristen nu op de partijprogramma’s die zaken beloven die in strijd zijn met wetgeving en internationale verdragen. Politici beloven te vaak dingen die ze helemaal niet waar kunnen maken, of ze verzuimen er bij te vertellen wat de prijs zal zijn die we met z’n allen betalen. Dat is een constante voedingsbodem voor onvrede. Advies aan de kiezer dus: denk goed na of je niet stemt op een partij die gratis bier uit gouden kranen belooft.
Hoe kan een nieuwe generatie politici bijdragen aan een hoopvolle toekomst?
“Hier komt die derde waarde om de hoek kijken: onbaatzuchtigheid. Vertrouwen terugwinnen doe je door ‘belangeloos’ politiek te bedrijven. Kijk, in de ‘oude’ Atheense democratie kon je voor de duur van een jaar worden gekozen als volksvertegenwoordiger – en dan zat het er op. Als je keuzes geen invloed zouden hebben op je herverkiezing, of op je populariteit, dan gaat het misschien echt over de inhoud. Nu is “Laten we het over de inhoud hebben!” vooral een kreet waarmee sommige politici zich proberen te onderscheiden van hun tegenstanders. Alleen dat laatste woord al. De verkiezingen worden beleefd als een bokswedstrijd. Het gaat over “punten scoren” bij de kiezer en over de vraag welke lijsttrekker er straks als winnaar uit de strijd komt. Nou, als het zo doorgaat, dan is straks opnieuw de kiezer de verliezer. Dat mogen we niet laten gebeuren! Dus stap over de schaduw van je partij heen en kies partij voor een duurzame toekomst! Uiteindelijk is dat minder onbaatzuchtig dan het op het eerste gezicht lijkt, want een land waar het goed leven en samenleven is: wie heeft daar nu geen belang bij?”
