Oy Vey Acts: “Sociale rechtvaardigheid is een Joodse traditie”

Jelle vertelt dat Oy Vey Amsterdam is opgericht door Lievnath en Timor Faber met het idee om in het Joods Cultureel Kwartier in Amsterdam een ruimte te creëren waar Joods leven inclusief en toegankelijk gevierd wordt: ‘unapologetically Jewish’. “In Amsterdam zijn veel musea en monumenten waarin dode Joden centraal staan, maar er zijn weinig plekken waar levende Joodse cultuur openlijk gevierd kan worden. Waar veel van het Joodse leven zich afspeelt achter hoge dikke muren, wil Oy Vey juist open en naar buiten gericht zijn.”

Toen de moord op George Floyd plaatsvond en de Black Lives Matter beweging zich wereldwijd verspreidde, ontstond er bij Oy Vey ook de wens om zichtbaar Joods activisme te faciliteren. Uit die wens ontstond Oy Vey Acts. “We wilden een ruimte creëren voor Joodse activisten binnen de beweging van sociale rechtvaardigheid,” vertelt Jelle. “Activistische bewegingen zijn namelijk niet altijd inclusieve ruimtes voor Joden. Dit heeft er vooral mee te maken dat Joden vaak onterecht vereenzelvigd worden met de staat Israël en de bezettings- en nederzettingenpolitiek daar.

De eerste vraag die je als Joods persoon in activistische kringen vaak krijgt is ‘maar hoe kijk jij dan aan tegen de staat Israël?’ Het is bijna een soort toelatingstest voordat je mee mag doen. Joden wonen al honderden jaren in Nederland en het is heel raar dat in Nederland wonende Joden verantwoordelijk worden gehouden voor onderdrukking en onrecht in een ander land. Dat is net zo onrechtvaardig als wanneer je alle moslims verantwoordelijk houdt voor IS. Dat soort verwarringen willen wij graag uit elkaar trekken. Activisme en de strijd voor sociale rechtvaardigheid zien we daarnaast ook echt als Joodse waarden die we uit willen dragen.”

Jelle legt uit dat het thema sociale rechtvaardigheid ontzettend leeft in de Joodse gemeenschap. “Je zou bijna kunnen zeggen dat het een Joodse traditie is om je bezig te houden met rechtvaardigheid voor iedereen.” Chaja herkent dit: “Kijk maar naar de betrokkenheid van Joodse mensen bij de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten, of bij de LHBTI beweging, of naar Joodse antifascistische bewegingen uit Oost-Europa en Jiddische protestliederen. Door de eeuwen heen zijn er altijd Joodse groeperingen geweest die zich activistisch of als bondgenoten hebben ingezet in de strijd voor rechtvaardigheid. We staan op de schouders van reuzen.” Jelle voegt toe dat dit ook in Nederland goed te zien is. “Kijk bijvoorbeeld naar het activisme in de Transvaalbuurt, de volkshuisvestingsbeweging of de feministische beweging – Aletta Jacobs was ook Joods. Ik vind het jammer dat er de laatste jaren in Nederland een klimaat is ontstaan waarin Joden zich niet meer zichtbaar Joods kunnen manifesteren in activistische kringen. Daarom vind ik het bijna ontroerend dat we als Oy Vey Acts ons weer zichtbaar als Joden bezig houden met sociale rechtvaardigheid.” Chaja deelt dit gevoel: “Voorgaande generaties worstelden met de trauma’s en onveiligheid die het zichtbaar Joods-zijn met zich meebrengt, maar wij herclaimen onze Joodse identiteit: loud and proud.”

Een van de vormen van onrecht waar Oy Vey Acts zich door middel van activisme tegen verzet is klimaatonrechtvaardigheid. Zowel Chaja als Jelle voelen zich in deze strijd voor duurzaamheid geïnspireerd door de Joodse traditie. “Het Jodendom is innig verbonden met de natuur, landbouw en het klimaat,” vertelt Chaja. “Alle Joodse feestdagen hangen samen met bepaalde gebeurtenissen in de landbouwkalender, zoals de perfecte momenten om te zaaien en oogsten. Door de klimaatcrisis wordt de landbouw enorm aangetast, is er meer droogte en verschuiven de zaai- en oogsttijden van bepaalde gewassen. Als dat zo doorgaat verliezen de Joodse feestdagen hun verbinding met de natuur en de landbouw. Wanneer het klimaat wordt aangetast, wordt ook ons geloof aangetast. Mijn klimaatactivisme kan ik dan ook niet loskoppelen van mijn Joods-zijn.”

Jelle vertelt dat dat religieuze aspect voor hem minder belangrijk is. “We zijn een hele diverse groep Joden. Sommigen van ons beschouwen zich als religieus Joods, anderen als cultureel Joods. We zijn allemaal Joods op onze eigen manier. Mensen begrijpen vaak niet dat het Jodendom veel meer is dan een religie: het is een traditie, een cultuur, een volk.” Toch laat ook Jelle zich inspireren door de Joodse traditie in zijn klimaatactivisme. “Voor mij is het concept van tikkun olam erg belangrijk.  Dit verwijst naar het idee dat de wereld beschadigd is, niet helemaal heel is. De wereld moet hersteld worden en Joodse mensen hebben daar een rol in te spelen. Voor mij gaat dit zowel letterlijk over het helen van de planeet, alsook meer abstract over sociale rechtvaardigheid. Ook al beschouw ik mezelf niet als religieus inspireert me dat wel.”

Intersectionaliteit is een woord dat vaak terug komt in het gesprek en centraal staat in het activisme van Oy Vey Acts. “We zien de verbanden tussen alle verschillende vormen van onderdrukking en onrecht,” vertelt Chaja. “Klimaatrechtvaardigheid en sociale gelijkheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De klimaatcrisis is ook een crisis van sociale ongelijkheid, racisme en mensenrechten.” Jelle vertelt dat het belangrijk is om ons te realiseren dat gemarginaliseerde groepen het hardst getroffen worden door de klimaatcrisis. “Dit zie je bijvoorbeeld in de nasleep van natuurrampen,” legt hij uit. “Gemarginaliseerde groepen hebben daarin niet alleen te lijden onder de natuurrampen, maar hebben vaak ook slechts beperkter toegang tot hulp.”

Jelle licht dit toe aan de hand van het voorbeeld van de LHBTI+ gemeenschap. “Ik ben één van de medeoprichters van Queers4Climate. Queer mensen wordt vaak hulp ontzegd in tijden van natuurrampen, denk bijvoorbeeld aan het niet mogen betreden van schuilkelders. Daarnaast zie je bijvoorbeeld in Jamaica dat veel queer jongeren in tentenkampen wonen aan de kust, omdat ze door hun familie op straat gezet zijn. In het geval van een overstroming, wat voor kan komen op een eiland als Jamaica als gevolg van de klimaatcrisis, zijn het deze queer mensen die als eerste getroffen worden.”

Chaja vertelt dat het belangrijk is om bij onszelf na te gaan of we de verschillende vormen van onrecht zien in de problemen van onze tijd. Als we bepaalde vormen van onrecht wel zien, maar andere niet, kan dat iets zeggen over onze vooroordelen en onze blik op de wereld. “Blijf je eigen blik onderzoeken. Ik zie het seksisme in dit probleem, maar zie ik ook het racisme? Zie ik ook de homofobie? Ik zie het antisemitisme, maar zie ik ook de islamofobie? De klimaatcrisis is geen geïsoleerd probleem, het is onlosmakelijk verbonden met andere vormen van onrecht, en wordt daar ook door versterkt.”

Chaja en Jelle kaarten aan dat Joden vandaag de dag vaak niet serieus genomen worden als gemarginaliseerde groep. “Joden zijn de vergeten groenten van inclusiviteit,” vertelt Chaja. “Joden en de strijd tegen antisemitisme worden vaak vergeten, ook door ‘intersectionele activisten’. Dit terwijl het antisemitisme zo duidelijk aanwezig is, vooral als we het hebben over de opkomst van fascisme en de strijd tegen extreemrechts. Het maakt niet uit wat voor probleem we hebben in de wereld, de Joden hebben het altijd gedaan. We kunnen het onrecht van extreemrechts niet aankaarten zonder Joden daarbij te betrekken.”

Jelle stemt daarmee in. “Het woord ‘Jood’ is bijna een controversieel woord geworden in Nederland. Mensen hebben het liever niet over Joden. En als het over Joden gaat is het bijna altijd in een negatieve zin: over de holocaust of over de misstanden in Israël. Maar over mensen die Joods zijn en in Nederland wonen gaat het eigenlijk heel weinig.”

En dat is precies waar Oy Vey Acts verandering in wil brengen door samen te bouwen aan een open, inclusieve ruimte voor levende Joden. Een ruimte waar Joods activisme gevierd kan worden en deze diepgewortelde traditie voortgezet kan worden op weg naar een meer rechtvaardige en duurzame wereld.