Vluchtelingenorganisaties luiden de noodklok, Artsen zonder Grenzen komt voor het eerst binnen Nederland in actie, een baby overlijdt, diverse mensen zijn er qua gezondheid erg slecht aan toe, en rechters leggen de overheid op om opvang en leefomstandigheden voor asielzoekers snel te verbeteren. De situatie in Ter Apel verbetert echter niet of nauwelijks in het jaar na de alarmerende eerste berichten over ondercapaciteit. Deze komen in april verder op gang, wanneer duidelijk wordt dat veel gemeenten klaar staan om vluchtelingen uit Oekraïne te verwelkomen, maar mensen uit andere landen liever niet zien komen.
Er valt veel te zeggen over het ontstaan en voortduren van de volgens de UNHCR ‘schokkende’ en ‘onhoudbare’ situatie in Ter Apel. Over een overheid die achter de feiten aansjokt, over tekortschietende opvang en over falend woonbeleid. De essentie is echter: het hele migratiebeleid is erop gericht het mensen zo moeilijk mogelijk te maken. De ellende voor vluchtelingen in Ter Apel is bewust beleid, een beleid dat al ver buiten de Europese grenzen begint.
In het najaar van 2021 luiden lokale en regionale autoriteiten de noodklok. Zij zien de aantallen asielzoekers bij Ter Apel oplopen. Die dienen zich daar te melden, waarna ze later moeten doorstromen naar opvang elders in het land. Die doorstroming loopt echter spaak, er is onvoldoende opvangcapaciteit beschikbaar. In plaats van maximaal zes dagen blijven mensen weken of maanden in Ter Apel, waar het ontbreekt aan begeleiding en activiteiten.
De regering negeert verzoeken uit Groningen om te werken aan meer capaciteit en laat de situatie op z’n beloop. Er worden tijdelijk tenten geplaatst, maar vanaf het moment dat deze in april weggehaald worden, wordt de omvang van de ellende steeds zichtbaarder. In de maanden daarop moeten soms honderden mensen buiten de hekken van het aanmeldcentrum slapen, ze krijgen nauwelijks te eten, er zijn niet of nauwelijks medische diensten of sanitaire voorzieningen ter beschikking, wachttijden lopen op en mensen worden heen en weer gesleept naar tijdelijke noodopvangplekken, waar ze vaak hooguit enkele dagen kunnen verblijven. Zieken en kinderen worden aan hun lot overgelaten.
Geen serieuze stappen
Andere gemeenten geven niet thuis als er gevraagd wordt om meer opvangplekken te creëren, en van de kant van de autoriteiten wordt wel gezegd dat het allemaal heel erg is, en zo niet verder kan, maar er worden geen serieuze stappen gezet om de situatie verbeteren. Sterker nog, als de rechter de staat oplegt minimale opvang – ‘een overdekte slaapplaats, water, voedsel en toegang tot hygiënisch sanitair’ – voor iedere asielzoeker te regelen gaat de staat in beroep tegen deze uitspraak.
Hulp- en vluchtelingenorganisaties springen in de bres voor de asielzoekers in Ter Apel en verstrekken, binnen hun beperkte mogelijkheden, voedsel en medische zorg. Er worden enkele malen tenten uitgedeeld aan mensen die buiten moeten slapen, maar deze worden steeds door de politie ingenomen, met een beroep op ‘veiligheid’. “De overheidsinstanties brengen het welzijn, de gezondheid en zelfs de levens van mensen op de vlucht in gevaar”, stellen MiGreat, dat een coördinerende rol speelt bij de ondersteuning in Ter Apel, en het online platform Doorbraak als zij een klacht tegen dit optreden indienen. Ondertussen wordt de situatie in Ter Apel door extreemrechts aangegrepen om een asielstop te eisen.
De situatie waarin mensen op de vlucht in Ter Apel gedwongen moeten verkeren is geen toeval of een ongelukkige samenloop van omstandigheden. Het is de zoveelste uitwas van een beleid gericht op het buitensluiten van mensen.
Een tekort aan opvangplaatsen is geen nieuw fenomeen. Dat is de afgelopen decennia al diverse malen aan de orde geweest, met noodopvang in verregende tenten. Iedere keer doet de overheid alsof het een volslagen verrassing is en draagt daarmee bewust bij aan het creëren van een beeld dat Nederland, of breder Europa, overspoeld wordt door stromen vluchtelingen. Het betekent echter vooral dat de overheid haar zaken niet op orde heeft. Er is voldoende plek voor opvang. Er zijn, ook in deze tijden van een wooncrisis, vele leegstaande gebouwen, vaak in handen van speculanten, die snel geschikt te maken zijn voor zowel opvang als meer duurzame bewoning. Daarmee kan sowieso een bijdrage geleverd worden aan het oplossen van de huizencrisis, die vluchtelingen ook nog in de schoenen geschoven krijgen.
Vluchtelingen die in Ter Apel terechtkomen hebben er vaak al een hele reis op zitten. Als ze ‘geluk’ hebben zijn ze met een visum of op andere reguliere wijze naar Nederland gekomen. Als ze dat niet hebben dan hebben ze, soms met gevaar voor eigen leven, grenzen moeten oversteken, al dan niet met ‘hulp’ van mensensmokkelaars.
Daar hoort het passeren van één van de buitengrenzen van de EU bij. Gemilitariseerde grenzen, waar geweld en illegale pushbacks tegen vluchtelingen aan de orde van de dag zijn. Maar het beleid begint nog verder weg. Landen buiten de EU proberen, onder druk van en/of met financiering vanuit de EU, vluchtelingen al zo vroeg mogelijk op hun reis te stoppen. Zodat ze de EU-grenzen überhaupt niet bereiken.
Fort Europa
De afgelopen maanden is juist ook dit netwerk van buitenposten van Fort Europa verder uitgebouwd en verstevigd. Zo werd EU-grensbewakingsagentschap Frontex actief in het ondersteunen van grensbewaking in niet-EU-lidstaat Moldavië. De aanleiding was het grote aantal vluchtelingen uit buurland Oekraïne, de kleine letters van de gesloten overeenkomst vermelden expliciet het tegengaan van irreguliere migratie. Elders bereid Frontex operaties in Senegal en Mauretanië voor, om te voorkomen dat mensen de oversteek maken naar de Canarische Eilanden. Frontex is al actief in diverse aan de EU grenzende Balkanlanden.
In Italië voerden maatschappelijke organisaties campagne tegen de stilzwijgende verlenging van een memorandum met Libië over samenwerking om migratie te stoppen, maar met de verkiezingsoverwinning van extreemrechts ligt een nog strenger anti-immigratiebeleid in het verschiet. Intussen haalde de EU ook de banden met het repressieve regime in Egypte verder aan, en zegde tientallen miljoenen toe voor versterking van de grensbewakingscapaciteiten van de kustwacht.
Dit is slechts een kleine greep uit een voortdurend proces van grens-externalisering. Veel van de gevolgen spelen zich ver buiten het zicht van EU-burgers af, maar de bewust gecreëerde onmenselijke situatie in Ter Apel begint daar al. Steun aan vluchtelingen die in Ter Apel in de kou staan betekent dus ook dit volledige beleid aan de kaak stellen. In de woorden van MiGreat: “De politieke strijd gaat door – tegen lokale autoriteiten die mensen van tenten beroven, tegen de regering die deze zelf gecreëerde crisis gebruikte om de toegang tot asiel en gezinshereniging te verminderen, tegen elke politicus die bereid is het welzijn van mensen op te offeren voor politiek gewin, en in het algemeen tegen haat, uitsluiting en afschrikking. Laten we blijven vechten, totdat migratie een mensenrecht is.”
Dit artikel is overgenomen uit Vredesspiraal, het ledenblad van vereniging Kerk en Vrede.