Vluchtelingen stuiten op harde grens Curaçao

Ooit was Venezuela een van de rijkste landen van de regio. Er waren dagelijks economische en culturele betrekkingen over en weer met Curaçao. Bij de vestiging van de olie-industrie op Curaçao vestigden zich bovendien veel arbeiders op het eiland. Nu liggen de kaarten anders. 5.9 miljoen Venezolanen ontvluchten hun land voor de onmenselijke omstandigheden waaronder zij leven. Hetzij op zoek naar medicijnen voor zichzelf of familieleden, hetzij op zoek naar een veilige haven tegen de geweldsgroepen in eigen land.

Pushbacks. We horen erover in de middellandse zee, maar ze vinden ook hier plaats door de Curaçaose Kustwacht van het Koninkrijk. Een vloot getraind en mede uitgerust door Nederland. In hoeverre is deze dienst ook getraind in zorgvuldig onderzoek? Bij het onderscheppen van de overladen bootjes met 30 opvarenden, worden de vluchtelingen onmiddellijk overgedragen aan de Curaçaose vreemdelingenpolitie. Ze worden gevangengezet in de vreemdelingenbarakken van de plaatselijke gevangenis en onder druk gezet om uitzettingspapieren te tekenen die in het Nederlands zijn opgesteld. Er zijn ook minderjarigen onder hen. Daar wordt een interview afgenomen door dezelfde personen die de mensen op het politiekantoor onder handen namen. We kunnen het allemaal nalezen in het recent verschenen rapport van Amnesty International.

Ook in 2018 verscheen een rapport van Amnesty International. Er is nog geen verbetering, maar wel is er in de tussentijd 23 miljoen door Nederland toegekend voor de grensbewaking, detentie en om het proces, de asielprocedure, te verbeteren.

Curaçao is ver van ons bed. Of toch niet? De West-Indische Compagnie heeft hier goud verdiend aan de slavenhandel. Hier werd naam en faam gemaakt, maar in het moederland werd niet gevraagd waar de hoge heren dit aan verdienden. Die tijd is nu voorbij. Er is aandacht voor het slavernijverleden en alles wat dat heeft voortgebracht. De diepe sporen zijn er nog steeds in de Curaçaose maatschappij: je rang en stand wordt afgemeten aan je huidskleur en je stijgt op de ladder als je kinderen minder bruin zijn dan jij.

Ik ben te gast op het eiland en probeer te luisteren. Mijn interesse en insteek was ‘de ongedocumenteerde vluchtelingen’. Ik kreeg al snel de vraag mee om vooral naar de humanitaire kant van de vluchtelingencrisis te kijken en niet alleen naar het relatief geringe aantal ten onrechte gedetineerden onder hen.

Een derde van de bevolking van Curaçao leeft onder de armoedegrens. Zeker na en ten gevolge van de coronacrisis is er veel werk weggevallen. Het betreft 16.000 banen in de toeristensector. Heel begrijpelijk dat de overheid die banen die er voor ongeschoolden zijn, wil gunnen aan hun eigen, veelal werkloze bevolking. Die Venezolanen die een visum aanvragen, krijgen dus veelal nee op het rekest. Zij, die hier verbleven en geen werk meer hebben, worden illegaal. De schatting is dat er momenteel 15.000 ongedocumenteerde Venezolanen op het eiland verblijven. Het is immers veelal je werkgever die financieel garant voor je staat. Illegaal is vogelvrij. Deze week werden weer vier Venezolanen opgepakt en gevangengezet. Hun misdrijf: ze zijn hier in strijd met de Curaçaose immigratiewet.

Ik maak kennis met de directeur van Human Rights Defense Curaçao, Ieteke Witteveen. HRDC spande in maart van dit jaar een kort geding aan om ervoor te zorgen dat de stichting toegang krijgt tot de gevangen vluchtelingen voor juridische bijstand. Ze werden in het gelijk gesteld. Edoch dit is niet per se een grote winst: zonder namen van gedetineerden te kennen, krijgen zij geen toegang tot hen. HRDC heeft meegewerkt aan de totstandkoming van het rapport van Amnesty International. De organisatie pleit voor menswaardige behandeling, goede informatievoorziening en non-refoulement op grond van artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).

De reactie van staatssecretaris Knops op het rapport van Amnesty International was negatief. Hij blijft erbij dat de Nederlandse regering geen verantwoordelijkheid draagt voor de overtreding van artikel 3 door Curaçao. De omgang met de ongedocumenteerden betreft zijns inziens een binnenlandse aangelegenheid. Zeker, hij zal de Curaçaose Minister van Justitie erop aanspreken, maar hij vindt dat de Nederlandse regering voldoende heeft voldaan aan haar verplichtingen tot steun door geld beschikbaar te stellen voor training van de Kustwacht, expertise beschikbaar te stellen en de verbetering van de vreemdelingenbarakken in de Koraal Specht gevangenis van Curaçao, het SDKK.

In het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden zijn de constitutionele verhoudingen tussen de landen van het Koninkrijk vastgelegd. In artikel 43 van het Statuut staat dat elk van de autonome landen de plicht heeft om het realiseren van fundamentele mensenrechten en vrijheden, rechtszekerheid en good governance te bevorderen. Paragraaf 2 stelt dat het waarborgen hiervan een aangelegenheid van het Koninkrijk is. Het Koninkrijk der Nederlanden heeft het EVRM-verdrag geratificeerd. Ja, Curaçao is autonoom, maar heeft desalniettemin wel degelijk verplichtingen als lid van het Koninkrijk der Nederlanden. Dit omzeilt staatssecretaris Knops fijntjes bij zijn beantwoording van de Kamervragen op donderdag 14 oktober.

Mijn tijdelijke Curaçaose buurman heeft, zoals zovelen op het eiland, zijn vervolgopleiding en eerste jaren werkervaring in Nederland opgedaan. Hij werkte er in het gevangeniswezen. Natuurlijk wilden ze hem bij terugkeer heel graag hier te werk stellen in de Koraal Specht gevangenis. Hij kon het niet, want de omstandigheden waren te slecht. Het was niet aan te zien. Het Amnesty rapport vertelt dat de Raad voor de Rechtshandhaving op Curaçao dat ook erkent. Maar wat gebeurt er vervolgens?

Het land is arm, de landsregering moet keuzes maken. De bevolking wil goede zorg, veiligheid en onderwijs. Dezelfde wensen als wij in Nederland. Vluchtelingen zijn dan niet de eerste prioriteit. Het gaat anders wel om mensen met rechten, die onder inhumane omstandigheden leven. Vluchtelingen werken bijvoorbeeld onder de prijs voor koppelbazen in de bouw.  De vrouwen zijn vogelvrij bij hun werk in de huishouding en durven bij misbruik geen aangifte te doen. De UN Refugee Agency stelt dat het terugsturen van de Venezolanen, gezien de systematische repressie in Venezuela, zou leiden tot misdaden tegen de menselijkheid en pleit ervoor dat ongedocumenteerden in ieder geval een voorlopige humanitaire verblijfsvergunning krijgen. Dat is in Europa veelal ook het geval. Het Rode Kruis pleit voor goede opvang. Het beleid van de regering is vooralsnog gericht op uitzetting, aan de strenge regels voor immigratie kunnen de ongedocumenteerden niet voldoen.

Er is niets nieuws onder de zon, en die brandt hier volop, verschroeiend heet is het. En toch leven we in een wereld met verdragen en willen we de beschaving vooruithelpen. Goed dat er weer aandacht is voor de overzeese landen van het Koninkrijk. Dit was tijdens de vorige kabinetten wel anders. Toenmalig minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Ronald Plasterk liet onderzoeken hoe Nederland het beste van de eilanden af kon komen. Er zijn nu Kamervragen gesteld en er is betrokkenheid. Of en in hoeverre Nederland eisen kan en wil stellen aan het tegengaan van overtreding van mensenrechten bij vreemdelingendetentie en daarbij overheidssteun als drukmiddel wil gebruiken, is een politieke keuze. Staatssecretaris Knops van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties was in zijn beantwoording van de vragen die in de eerste termijn werden gesteld in ieder geval vastberaden om dat in deze kwestie niet te willen doen.