De vrede van Normandië anno 2014

In 2009 ben ik verknocht geraakt aan de Franse streek Basse-Normandie, een boeiend gebied met een rijke historie. Hier is volop cultuur te ontdekken en te proeven. Het is het land van de oesters, kazen, Calvados en cider. Het is de regio, waar Claude Monet het spectaculaire licht ving en op doek vastlegde. Waar markten nog een sociale functie hebben. Het strijdperk, waar Willem de Veroveraar en generaal Patton elkaar overtreffen in stoere verhalen, terwijl Montgomery zich nog steeds wat buitengesloten voelt. Waar in plaatsen als Lisieux, Deauville, Bayeux en Caen de kerkklokken nog vaak worden geluid. Hier vind ik ruimte en rust, zelfs stilte. Hier kan ik mijn te hectisch dagelijks ritme omzetten in slow pace.

Interpretatie

Pace en Peace, het scheelt maar één letter. Voor het eerst ben ik in mijn geliefde streek op de grote herdenkingsdag van het bekende geallieerde D-day offensief (6 juni 1944-2014). Met één van de vreedzaamste mannen die ik ken, bezoek ik gedenkplaatsen en significante locaties. Mij gaat het om de ervaring van de tastbare geschiedenis via contact met mensen van toen, zowel militair als burger. Hem gaat het om de voetsporen van zijn vader, die als 20-jarige Amerikaanse soldaat aan land kwam. Hem gaat het ook om zijn eigen verleden als jong soldaat in Vietnam. Elke stap die je dan samen zet en elk individueel relaas dat je dan samen hoort, produceert een nieuw verhaal. Het verhaal dat doorverteld wordt.

Wild West 2.0

De eerste dagen heb ik het gevoel dat ik in een modern soort western verzeild geraakt ben. Op door hoge heggen ingesloten landwegen, op provinciale autowegen en snelwegen: overal rijden militaire jeeps en trucks af en aan. Regelmatig rijdt een stoere soldaat op een oude Harley ons voorbij. Innemende sailors knippen verleidelijk met een linker- of rechteroog naar de vrouwen die ze passeren. Ik ontmoet American GI’s, die in werkelijkheid vaker Frans, Tsjechisch, Nederlands of Belgisch dan Amerikaans blijken te zijn. Ik zie ook een enkele Duitse colonne voorbij komen. De reenactment viert hoogtij langs de kust van Normandië. Er is geen ontkomen aan de Franse politie, die een groot deel van de wegen in de Calvados afzet in verband met de komst van wereldleiders.

Rauwe werkelijkheid

Maar dan ineens wordt alles echt wat gespeeld lijkt. Reality kicks ass, zoals een jonge Amerikaanse soldaat, de avond tevoren ingevlogen, het plastisch verwoordt. Hij is met zijn eenheid in Normandië om het ceremonieel te omlijsten. Zijn persoonlijke motivatie blijkt gelaagd, want ook hij is inmiddels veteraan door zijn dienst in Afghanistan. De jonge veteranen zoeken de oude op met een correct soort gretigheid, het band of brothers gevoel. Oorlog krijgt een ander tintje wanneer mensen hun persoonlijk verhaal vertellen. Vijfenveertig jaar na dato bedankt een jonge militair mijn reisgenoot voor de dienst in Vietnam. Ik zie een brede glimlach op het gezicht van de jonge, tranen in de ogen van de oudere man. Vijfenveertig jaar later draagt dit kleine gebaar bij aan meer vrede in hemzelf. Vietnam soldaten werden niet ontvangen met gejuich en bloemen, maar met afwijzing en gescheld.

Over winnaars en verliezers

Hoe anders is het de veteranen van D-day 1944 vergaan, die als grote bevrijders bij thuiskomst geëerd werden. Om daarna elke vijf jaar groots op de stranden van Normandië hun rentree maken. De mannen huilen om hun gesneuvelde kameraden. Oudere burgers juichen, maar voelen nog steeds het persoonlijk verlies. Het zand en de zee huilen om de vermoorde onschuld. Het ontroert me hoe fragiel de oudgedienden ogen, gemiddeld 90’ers. Sommigen moeten ondersteund worden of zitten in een rolstoel, anderen lopen vief rond te midden van een schare fans. Bont geklede echtgenotes en bezorgde familieleden hobbelen achter ze aan. Het besef van grote dankbaarheid en de onschatbare waarde van vrede zit heel diep verankerd bij deze mannen. Het had ook zo anders kunnen aflopen.

Friedhof

Tienduizenden gesneuvelden liggen verspreid op de militaire kerkhoven in Normandië. Amerikanen, Engelsen, Canadezen, Polen en Fransen vonden een laatste rustplaats in deze grond. Uitkijkend over het strand van Omaha Beach ligt het 70 hectare grote American Cemetery van Colleville sur Mer. Kaarsrecht lopen de rijen met witte, marmeren kruisen over het gazon. Bij het dorp La Cambe bevindt zich een Duits kerkhof. Ik peil mijn reisgenoot of hij met me mee wil gaan. Hij stemt toe en het is mooi te zien hoe ook daar mensen van allerlei nationaliteiten de graven bezoeken en met elkaar in gesprek gaan. Een Amerikaans veteraan kijkt zwijgend toe wanneer jonge Duitse militairen, bloemen neerleggen bij graven van onbekende soldaten. De oude man wandelt naar ze toe en vraagt honderduit. Hij gaat met ze op de foto en loopt daarna met gebogen hoofd terug naar zijn begeleiders. Terwijl hij me passeert, hoor hem mompelen: “I’m glad I did that!” Ook ik voel ontroering omdat hij dat kon opbrengen. Friedhof klinkt ineens veel beter dan kerkhof.

Stamelende dwazen

Een unieke militaire operatie om de opmars van geweld en vernietiging te stoppen wordt herdacht. Spreek je de veteranen, is min of meer hun gelijkluidend commentaar: I had a job to do! Op het voormalig strijdtoneel zijn mensen oprecht geïnteresseerd in elkaar en worden er persoonlijke ervaringen uitgewisseld. Mooie gesprekken ontstaan en brede glimlachen ontmoeten warme omhelzingen in een sfeer van vrede. Voor mij persoonlijk geeft dit iets van de werkelijkheid van Pinksteren weer. We vermijden het grote mediaspektakel en bezoeken een bescheiden herdenkingsplaats: het kasteel van Englesqueville la Percée. Daar staan we als een vernieuwd soort wij, dat eer bewijst aan één man in het bijzonder en alle slachtoffers in het algemeen. Tweede generatie dwazen die stamelen in de hoop dat het simpele gebaar bijdraagt aan iets conceptueels als wereldvrede.

Vrede

Het is 70 jaar rustig in delen van de wereld. Ook in Basse-Normandië, waar de presidenten Obama en Hollande D-Day herdachten en over vrede speechten. Achter de schermen werd gesproken over de situatie in Oekraïne. En Obama wil 1 miljard dollar uittrekken voor een ‘Europees geruststellingsfonds’, wat zoveel betekent als het versterken van de NAVO militaire invloedssfeer. Wanneer mensen niet gelegitimeerd naar de wapens grijpen om geschillen te beslechten, wordt dat vrede genoemd. Misschien is die rust tussen perioden van strijd nog het hoogst haalbare. Verbe Divin, que le combat reduit au silence, en Toi je mis ma confiance werd gebeden tijdens een mis in een lokale katholieke parochiekerk: ‘Goddelijk Woord, dat de strijd het zwijgen oplegt, op U verlaat ik mij.’ Geen oorlog meer en blijven dromen van, maar vooral ook streven in woord en daad naar een Vrede van Normandië, vanaf 1944 via 2014 tot in de eeuwigheid. Amen.

You know there is a saying, that sunshine follows rain,
And sure enough you’ll realize that joy will follow pain.
Let courage be your password. Make fortitude your guide;
And then instead of grousing, just remember those who died.

Anonymous soldier WW2