“Dekoloniseer je eigen land. Breng christenzionisten tot inkeer”

Naim Ateek zou je de vader van de Palestijnse bevrijdingstheologie kunnen noemen. Hij is degene die de lijnen uitzette voor een Palestijnse theologie die een antwoord zoekt op bezetting, kolonisatie en apartheid. Met theologen als Mitri Raheb en Munther Isaac heeft hij zich ook gebogen over heikele kwesties als de landbelofte en de betekenis van Gods verbond met het Joodse volk.

“Maar Ateek gebruikt westerse theologische bronnen en past zich aan een westerse theologische traditie aan,” vindt Jack. De jonge Palestijnse theoloog gaat ons een recent artikel van hem toesturen. We snappen zijn punt en herkennen zijn pleidooi voor een volgende stap en een meer intersectionele theologie.

Dan ligt de taak om valse theologie van het Westen – zoals christenzionisme –  te bestrijden niet meer enkel bij Palestijnse theologen, maar ook bij ons. En we moeten een stap verder gaan. We zitten soms zo vast in het bestrijden van de christenzionistische theologie over de landbelofte en de eindtijd, dat we niet bezig gaan met nieuwe theologieën, nieuwe thema’s. We zien hier bijvoorbeeld hoe belangrijk geweldloosheid is voor het christen-zijn, en de oproep om je vijand lief te hebben. Het sterke van Christ at the Checkpoint is dat jonge theologen uit allerlei landen elkaar ontmoeten. We hebben niet alleen met Palestijnse, maar ook met Amerikaanse deelnemers goede gesprekken.

Christ at the Checkpoint is boeiend. Bijna elke bijdrage prikkelt de inspiratie. Veertien jaar geleden begon deze tweejaarlijkse conferentie met als doel om (Amerikaanse) evangelicals en orthodoxe protestanten te bereiken – dus juist met dialoog met andersdenkenden als inzet. Om die reden was het mooi geweest als iemand als Stefan Paas, die aangeeft deze hele discussie complex te vinden, hier was geweest.

Deze keer had de conferentie overigens een andere insteek. Dat had alles te maken met de oorlog in Gaza. Om me heen horen we dat bevrijdingstheologie, feministische theologie, black theology en andere meer progressieve stromingen dit keer dominanter aanwezig zijn. De conferentie staat in sterke solidariteit anderen, zo zijn er veel sprekers uit Zuid-Afrika en Latijns-Amerika. Bij eerdere edities was er meer evangelisch conservatisme. De conferentie is immers geen verlengstuk van Sabeel. Bethlehem Bible College, de organisator, is een instelling met een duidelijk evangelische identiteit.

Dat is te merken in de ochtenden. Dan is er worship en bijbelstudie door de evangelische theoloog Yohanna Katanacho. Hij slaat een andere toon aan. Zo had hij ooit een stevig debat met Ateek over de vraag hoe je moet omgaan met bijbelteksten die op gespannen voet staan met geweldloos creatief verzet. Ateek zegt, even heel ongenuanceerd samengevat, dat dergelijke bijbelteksten niet van God kunnen komen, aangezien ze haaks staan op Gods liefde. Katanacho vindt daarentegen dat je niet om dit soort Bijbelverzen heen kunt. Je moet er iets mee.

Een grote vraag in deze oorlogstijd is: wat is nu precies hoop? Diverse sprekers noemden de katholieke priester en theoloog Emmanuel Katongole als inspiratie (lees hier een recent interview met hem). Hij constateert dat hoop onlosmakelijk verbonden is met weeklacht. En omdat Europa het vermogen om te weeklagen is kwijtgeraakt, kunnen wij niet overweg met dat begrip: hoop.

Socioloog Lamma Mansour had een fenomenale bijdrage over dit ene woord. “Hoop hangt niet af van de waarschijnlijkheid van een positieve uitkomst”, stelt ze. Hoop is het tegendeel van cynisme. Hoop is er als je in Matteüs leest dat de zachtmoedigen de wereld zullen erven. “En niet degenen met een geweer”, voegt Mansour toe.

Maar hoop zorgt ook voor onrust en ongeduld, stelt ze. Alles komt voor haar samen in het gedicht Caged Bird van Maya Angelou dat ze als slot voordraagt:

The caged bird sings   
with a fearful trill   
of things unknown   
but longed for still   
and his tune is heard   
on the distant hill   
for the caged bird   
sings of freedom.

Bekijk de bijdrage van Lamma Mansour op Youtube, vanaf minuut 44:00.

Het gaat vaak over christenzionisme. Theoloog Tony Deik, verbonden aan Bethlehem Bible College, gaat in een vlammend betoog in op dit begrip. Na afloop constateert Munther Isaac: “Dit was de beste bijdrage van alle edities van Christ at the Checkpoint.”

“Als je in een God gelooft die voorkeur geeft aan één volk boven anderen, zoals christenzionisten doen, is je God een racist. Een stamgod. God is dan een krijgsheer die slachtingen goedkeurt”, stelt Deik. Hij ziet de theorie van de rechtvaardige oorlog als een legitimatie van dit geweld en onrecht. Zo maken christenen de Bijbel tot wapen.

Zijn antwoord hierop is gegrond in de missiologie – en dat maakt me alleen maar nieuwsgieriger naar Paas’ reactie op dit betoog. “Ten eerste moeten we Gods naam blijven verkondigen. Christenzionisten bezoedelen die naam. God is gerechtigheid.” Hij verwijst naar Exodus 12,38, waarin staat dat het volk van God op haar tocht een grote groep met zich meenam “van allerlei herkomst”. “Zij werden onderdeel van dat volk”, stelt Deik. God is dus inclusief.

Deik doet een oproep aan de westerse theologie: “Roep christenzionisten op tot inkeer. Gooi hun ideologie bij het vuil.” Vroege christenen mengden hun geloof niet met imperialisme, stelt hij. Dat gebeurde pas toen de Romeinse elite zich bekeerde.

Tot slot pleit hij voor liefde, voor agape. Christenen nemen vaak de taal van de staat Israël over, die zegt Hamas te willen vernietigen. Deik: “Gewoon mensen vermoorden, dat is hun oplossing. Dit heeft niets te maken met de ethiek van Jezus. Wie pleit voor geweld tegen Hamas, moet beseffen dat Palestijnen niet gewelddadig zijn geboren. Wil je écht Hamas bestrijden? Try Jesus.”

Bekijk de bijdrage van Tony Deik op YouTube, vanaf minuut 55:00.

De conferentie eindigt zaterdag met een avondmaalsviering. Bij de communie komt iedereen naar voren, neemt brood en wijn. Vooraan liggen hartjes van olijfhout, ieder kan er één meenemen na het aansteken van een kaarsje. Hier, in stilte, terwijl mensen beneden nog kaarsen aansteken, zijn velen stil en bidden en huilen we voor Gaza.

Jack heeft gelijk dat we een nieuwe stap moeten zetten. Hij werkt aan een gedekoloniseerde Palestijnse bevrijdingstheologie. Het zou goed zijn als wij daaraan bijdragen vanuit onze Nederlandse context. Net als de Palestijnse kerken zijn ook de meeste Nederlandse kerken verbonden aan imperialisme. Denk aan de woorden van de Malawische theoloog Thandi Soko, die vertelde over haar moeite om te integreren in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Ze is er welkom, “maar deze kerk is niet ontworpen voor mensen als ik”.

Wij, het Christelijk Collectief – of Christenen in Solidariteit met Palestina, zien onze rol als het versterken van de Palestijnse stem in Nederland, zeker, maar evengoed krijgen alle westerse bezoekers van Christ at the Checkpoint een opdracht mee: dekoloniseer je eigen kerk en samenleving.

“Kom niet op voor rechtvaardigheid in Palestina, als je niet ook bezig bent met het onrecht in je thuisland”, oppert de Amerikaanse christenactivist Shane Claiborne op de conferentie. Hij verwijst naar de Amerikaanse problemen met slavernij, kolonialisme en racisme. “Als je geweld wilt stoppen: kijk naar wie ervan profiteren. Het is verontrustend dat sommige mensen meer bezig zijn met de manier waarop wij protesteren, dan met de genocide zelf.”

Onze Nederlandse context vraagt dat we de koloniale en racistische ideologie van het christenzionisme ontmantelen. Die staat immers haaks op het evangelie. Meermaals klinkt op de conferentie dat Palestina een theologische crisis teweegbrengt. Wil de kerk relevant en betrouwbaar zijn voor de samenleving, dan moet zij nu haar ware gezicht laten zijn. Dit gaat niet enkel over Palestina, dit gaat over de kern van het evangelie, ons christen-zijn, en de kerk.

We willen de kerken aanmoedigen profetisch te spreken in plaats van het midden te zoeken tussen allerlei groepen. Jezus werd bij tijd en wijle ook uitgekotst en verloor soms massa’s volgelingen. Hoort erbij. Wees niet bang. De kerk zit zo vast in haar gepolder, dat elke herinnering aan Jezus’ opstelling zoals we die uit de Bijbel kennen leidt tot de reactie: waarom komt u ons hinderen? Nou, heel simpel: omdat dat onze roeping is. Er wordt een oproep aan ons gedaan: neem de woorden van Jezus serieus.

Zondagochtend, vlak voordat een taxi ons naar het vliegveld zal brengen, vieren we mee in de evangelisch-lutherse Christmas Church. De kerk van Munther Isaac, die afgelopen Kerst wereldwijd bekend werd vanwege het beeld van ‘Christ in the rubble’: het kerstkind tussen de brokstukken. Mij valt op dat Isaac in de liturgie anders oogt, meer ontspannen, minder gehaast. Dit is ook de gemeente van de familie Nassar van Tent of Nations – ze zijn er allemaal.

De gemeente zingt gepassioneerd. De liederen, in het Arabisch, zijn prachtig en de liturgie voelt voor mij als katholiek heel vertrouwd. Het kerstkind ligt er nog steeds, in het puin. Als Munther Isaac de communie uitreikt, kijkt hij iedereen goed aan en glimlacht. In persona Christi, zo doe je dat.

Aan het eind van de conferentie gaf Munther Isaac een agenda mee aan de bezoeker. Hij vraagt hulp om van Christ at the Checkpoint een wereldwijde beweging te maken die christenzionisme en koloniale theologieën te lijf gaat. Hij benadrukt het belang om Palestijnse stemmen te versterken, bijvoorbeeld door sprekers van de conferentie te gast te vragen. Een derde stap is politiek activisme: “Praat met je politici, ga naar studentenprotesten, pleit voor het stoppen van wapenleveringen aan Israël.” Voer campagne, en dan liever voor een specifiek in plaats van een algemeen doel. En tot slot: bid. Want niets van het bovenstaande kan gebeuren zonder gebed.

Vlak voordat we opstijgen, krijgen we mee dat er vanuit Rafah een raket afgevuurd is op Tel Aviv. Deze heeft geen grote schade aangericht, maar er is wel schrik. Bij ons in het vliegtuig zien we een vrouw een Facebookbericht delen: “Er is een raket vanuit Rafah op Tel Aviv afgevuurd. En iedereen zegt dat Israël geen reden heeft om Rafah binnen te gaan en aan te vallen…” Vlak nadat we geland zijn komt het nieuws dat Israël een gruwelijk bloedbad heeft aangericht in een Palestijns tentenkamp bij Rafah.

We zijn uit onze bubbel, terug in Nederland. Er is nog een lange weg te gaan om al het geweld te stoppen. Maar op deze conferentie hebben we geleerd: we moeten er alles aan doen. Dat is onze opdracht. Of zoals Munther Isaac zei: “Uiteindelijk herinneren we ons niet de woorden van onze vijanden, maar de stilte van onze vrienden.”

De hele conferentie is terug te zien via de livestreams op Youtube. Deze worden binnenkort mogelijk opgeknipt, zodat elke individuele bijdrage makkelijker terug te kijken is.