Gezag

Toegegeven, ik was tamelijk wild. Als leraar zou ik mijzelf niet in de klas gehad willen hebben. Het waren de sixties en ik speelde in een rockband. Ik deconstrueerde alle voorschriften en regels, muzikaal en anderszins, door op een basgitaar te roffelen waarop ik nooit had leren spelen. Punk avant la lettre. We werden uit het concertgebouw in Vlissingen gestuurd. Het eind van het liedje was dat ik een Man uit Nazaret ging volgen die ook overal uit werd gegooid.
In de 12e eeuw kreeg in een Paasnacht viering de abt Joachim van Fiore een visioen dat grote invloed heeft gehad op onze cultuur. Hij zag de geschiedenis in drie fasen: eerst het tijdperk van de Vader, dan het tijdperk van de Zoon en tenslotte dat van de Geest. Dit visioen, waarin de geschiedenis niet als statisch of cyclisch maar als een voortgaand proces wordt gezien, werd de motor achter het westerse geloof in ontwikkeling en vooruitgang.
Naar onze tijd vertaald, is het tijdperk van de Vader dat van een externe autoriteit waaraan mensen zich moeten onderwerpen. De fase van de Zoon komt in de buurt van wat we democratie noemen: gehoorzaamheid aan leiders die we zelf aangesteld hebben. In het tijdperk van de Geest zijn mensen bevrijd van angst en dragen elk vanuit hun hart bij aan een bepaald beleid.
Vandaag groeien volken in het Midden-Oosten, met alle protest en verzet die daarbij horen, in snel tempo uit het tijdperk van de Vader. Het westen bevindt zich vooral sinds de zestiger jaren al in het tijdperk van de Zoon. Leiders zijn bij ons gelijk aan het volk en hun macht moet democratisch gelegitimeerd worden. Ik heb nog net de autoritaire leraren uit de tijd van de Vader meegemaakt. Al waren ze geen Kadaffi’s dan toch zeker Moebarakjes. Meermalen kreeg ik flinke klappen te verwerken. Dat is nu nauwelijks meer denkbaar.
De meeste westerse christenen gaan vandaag zelfs met de bijbel om op een wijze die al typerend is voor het tijdperk van de Geest. Ze beamen alleen een Bijbeluitleg die resoneert met hun eigen hart. Naarmate in het Midden-Oosten dictaturen plaats maken voor democratie, zal hetzelfde met het geloof van moslims gebeuren. Ook op school en binnen gezinnen zal gehoorzaamheid aan patriarchale autoriteit vervangen worden door een cultuur van onderhandelen.
Macht dicteert, maar gezag inspireert. Het is al heel wat als machthebbers democratisch gekozen worden. Maar alleen leiders met gezag kunnen het volk vooruit helpen naar het tijdperk van de Geest. Ze overtuigen door hun authenticiteit, bescheidenheid, wijsheid en zelfkennis. Zo zei de eens uit de communistische samenleving verbannen Vaclav Havel, toen hij president van Tsjechië was: “Ik voel bij elke stap wat voor een groot voordeel het voor een goede uitoefening van het presidentiële ambt is mij bewust te zijn dat ik in dat ambt niet thuis hoor en dat iedereen mij met recht te allen tijde kan verdrijven.” Hij deconstrueerde de macht door daarvan een basgitaar te maken waarop hij nooit had leren spelen. Havel herkende zich in de leus: “Jezus, niet Caesar”.
Leiders met gezag zijn voorboden van het tijdperk van de Geest. Terwijl een dictator of autoritaire paus mensen alleen uiterlijke gehoorzaamheid af kan dwingen, en democratisch gekozen politici regeren met de formele instemming van het volk, raken leiders met gezag het hart zodat mensen boven zichzelf uitgroeien. Denk, naast Havel, aan een Nelson Mandela en aan religieuze leiders als paus Johannes XXIII en Desmond Tutu.
Wie vandaag naar het Nederlandse politieke en religieuze landschap kijkt, ziet echter alleen maar kleine leiders onder hoge luchten. Niemand inspireert, niemand raakt het hart. Ze begeesteren het volk niet zodat het zijn grenzen kan verruimen.
Wie weet, straks haalt de moslimwereld ons nog in.