In 1998 beklom de groep Faithless de hitparades met God is a DJ. “Godslasterlijk! Die naam en dat soort muziek!” concludeerde een rooms gelovige tante. “Jongeren nemen niets serieus en spotten met alles.” Ik vond de tekst niet lasterlijk, maar juist bevestigend: jongeren gaan hun eigen weg en hanteren eigen woorden. Het zette mij aan het denken over traditionele leerstellingen, rituelen en het doorgeven van zaken aan een generatie, die contextueel nooit identiek aan de voorgaande opgroeit en gevormd wordt.
De expositie ‘Humor en Religie’ in Museumpark Orientalis liep al enige tijd, toen ik daar als Marketing en Communicatie functionaris ging werken. Ik was nieuwsgierig naar de reacties van het publiek in een tijd waarin humor en religie niet zomaar ongenuanceerd in één adem genoemd werden en Wilders het park tot broeinest van islamisering bestempelde. Het viel me op dat de meeste jongeren – met diverse achtergronden – er vrij open tegenover stonden. Prenten waren grappig, stom of schofferend, maar het bleef bij hun mening geven en onderling in gesprek gaan. Heel wat meer oudere bezoekers hadden er moeite mee en waren van mening dat veel afbeeldingen ’te ver gingen’. Op mijn vraag waarom, kwam meestal de reactie “dat je niet spot met het sacrale”. Waar de grenzen van dat sacrale dan lagen? Ik kreeg een scala aan antwoorden voorgeschoteld, dat mij alleen maar ruimte liet te concluderen hoe verschillend mensen keken en interpreteerden.
Godslastering is actueel in onze seculariserende multiculturele samenleving. Wie God, een leer of uitverkorenen cynisch, ironisch of gericht schofferend benadert, is zijn of haar leven soms niet meer veilig. Lastig wanneer er geen absolute grenzen zijn die voor iedereen gelden. Ook ik vond het de grens van fatsoen en respect overgaan toen Theo van Gogh over geitenneukers sprak, het Koninklijk Huis beledigde en iemand een tumor toewenste. Maar om iemand te vermoorden? Niet alleen humorloze moslims maar ook orthodox-christenen en joden van eenzelfde kaliber worden in geval van extreme uitspraken of handelen breed belicht in de media. Terecht, want welk mens heeft het recht een medemens te vervloeken, dood te wensen of het leven te benemen op grond van een getuigenis die druipt van menselijke trots, arrogantie en intolerantie?
Het is niet het objectieve feit maar het gevoel belachelijk gemaakt te worden dat oprispt. Tegenover een humorloze, rigide opstelling staat de totale relativering: om alles en iedereen lachen. Iemand uitlachen, dat is geen humor, maar een vorm van degradatie. Humor betrekt jezelf in de grap en maakt niet alleen een ander tot Kop van Jut. Beelden en woorden botsen soms. Beelden en woorden van mensen. Over God en wat heilig is en wat niet. Als iemand je raakt en je niet begrijpt waarom, vraag je om tekst en uitleg. Indrukken, meningen en gevoelens hebben we allemaal. Oordelen en veroordelen gebeurt tussen elk paar mensenoren.
Je kunt het leven als een boksring zien, maar ook als dansvloer. De een heeft een beter gevoel voor ritme dan de ander. En er zijn zoveel soorten muziek. Het vergt een leven lang oefenen om goed te dansen. Verkeerde passen produceren is onvermijdelijk in dat proces. God IS misschien wel een DJ: een Divine Joker, die van muziek, woordspelletjes en een geintje op zijn tijd houdt. Die ons aanspoort te dansen in plaats van te vechten. En die glimlacht om hoe hij of zij genoemd, geroemd of verdoemd wordt.
‘Der Mensch dachte und Gott lachte’, is een mooie uitspraak van Pater Lassalle SJ. die de zen naar West-Europa bracht. Wat een rijkdom om met deze mens vaker weken zen gedaan te hebben en de opdracht kreeg tot ‘Weitergeben’.
Maxi Jazz, zanger van de inmiddels opgeheven driekoppige Engelse band Faithless, zong met zijn mooie bassige stem: “This is my church, this is where I heal my hurt”.
Het woord “church” (=kerk) in de tekst is misschien wel bedoeld als een synoniem voor het domein waarin talent tot zijn volle potentie komt. Een domein waar barrières zijn verdwenen zodat een vrijwel volledig vertrouwen kan ontstaan. Faithless was heel erg goed in wat ze hebben gedaan.
De fantastische dance-song gaat over nog iets belangrijks. Het gaat over “enemies becoming friends, when bitterness ends”. De weg er naartoe wordt aangewezen in de vijfde en zesde regel van het eerste couplet:” it’s in minor keys; solutions and remedies”. Dat is wat zij de jongeren vertellen: dat het in de kleine dingen zit. Dat bewijst hij door te zingen: “the poetic justice of cause and effect; respect, love, compassion”.
De muziek van Faithless is vernieuwend geweest en zeer goed gecomponeerd. Hun producties komen over als controversieel, maar wijzen op zeer waardevolle onderwerpen. Zoals hun andere hit “Bombs”, waarmee zij wilden zeggen: “war infects all our lives. Has it increasingly become our way of life?” De bijbehorende controversiele videoclip werd door MTV geweigerd.
Zij zijn zelf de deejay. Eigenlijk geven ze expressie aan hun dankbaarheid voor hun talent door te zingen: “God is a deejay”.
Mensen verwijzen door het woord “God” in de mond te nemen, naar het allerhoogste. Een onbegrijpelijks of almachtig iets waardoor iedereen geliefd wenst te zijn.
Ik zou bijna willen zeggen dat Faithless een bijzondere voorliefde heeft voor de mystiek.