De tekst is oorspronkelijk in het Engels uitgebracht onder de titel The Jewish Annotated New Testament. De redactie lag in handen van Amy-Jill Levine en Marc Zvi Brettler. Aan de Nederlandse vertaling zijn twee essays toegevoegd: van Eric Ottenheijm & Leo Mock ‘Joods-christelijke dialoog in Nederland en het Nieuwe Testament’ en van Danny Rouges ‘Joods-christelijke betrekkingen in België’. Uit de Duitse editie is een vertaling opgenomen van Walter Homolka ‘Ertragen können wir sie nicht – Martin Luther und die Juden’. En er zijn voorwoorden opgenomen van rabbijn Menno ten Brink, kardinaal De Kesel en ds. René de Reuver.
We stellen enkele vragen aan ds. Klaas van der Kamp. Hij is classispredikant van de Protestantse Kerk in Nederland voor Overijssel-Flevoland en eerder was hij onder meer algemeen secretaris van de Raad van Kerken in Nederland en werkzaam als uitgever.
Is het belangrijk een Nieuwe Testament met Joodse toelichtingen te hebben?
“Ja. Je kan aan drie dingen denken. Ten eerste benadrukt de uitgave aspecten van het jodendom uit de eerste en tweede eeuw die het begrip van het Nieuwe Testament verrijken. Ten tweede brengt de uitgave het verband tussen het Nieuwe Testament en latere Joodse, vooral rabbijnse, literatuur onder de aandacht. En ten derde behandelt de uitgave problemen die met name Joodse lezers kunnen tegenkomen bij het lezen van het Nieuwe Testament.”
Heb je zelf bijzondere belangstelling voor zo’n Bijbel?
“Ik heb als uitgever voor Royal Jongbloed met onder meer het bijbelfonds NBG in portefeuille (2003-2018) altijd ambitie gehad om nog eens een Bijbel uit te brengen gebaseerd op Joods gedachtegoed. Ik heb bijvoorbeeld ‘The Complete Jewish Study Bible’ met ‘insights for Jews and Christians’ thuis staan als optie om te vertalen en in Nederlandse context uit te brengen. Maar daar is het nooit van gekomen.
Mij stond een volledige Bijbel voor ogen. Deze uitgave van het NBG beperkt zich tot het Nieuwe Testament. En dat kan ik ook wel begrijpen. De uitgave werd anders wel heel erg dik en het was lastig om een kader te scheppen waarbinnen je keuzes maakt als je de hele Joodse Tenach in beeld brengt.”
Merk je dat een Joodse onderbouwing iets toevoegt aan de uitleg?
“Jazeker. Ik merk het bij stukken uit het Nieuwe Testament. Bijvoorbeeld bij het kerstevangelie, waar ik minstens tien keer over Lukas 2 heb gepreekt. Ik lees altijd eerst de Hebreeuwse terugvertaling van het Nieuwe Testament en dan kom je bij Lukas 2 – behorend bij het Sondergut van Lukas – al gauw bij origineel Hebreeuws denken. Denk aan woorden als ‘En het geschiedde’ (in het Oude Testament heel gebruikelijk om de feitelijke voortgang van een verhaal te onderstrepen), ‘ieder naar zijn eigen stad’ (in het Oude Testament verwijzend naar het gebruik in het jubeljaar), ‘omdat er geen plaats was in de herberg’ (denk aan de reinigingswetten van het Oude Testament).”
Hoe kijken Joden aan tegen deze Bijbel?
“Daarvoor kan ik het beste rabbijn Menno ten Brink aan het woord laten, die een kort voorwoord schrijft op de uitgave. Hij schrijft:
In eerste instantie dacht ik: ‘Waarom zou men nu van een rabbijn een voorwoord willen hebben bij deze Nederlandstalige uitgave van The Jewish Annotated New Testament?’ Ik was afhoudend, misschien wel wantrouwend. Joden hebben de Tenach, de Joodse Bijbel, en alleen al het idee van een ‘Nieuw’ Testament komt niet overeen met mijn vocabulaire, want er is voor ons geen ‘Oud’ en ‘Nieuw’ Testament. Onze Tenach is springlevend. Wantrouwend was ik, omdat ik me altijd heb verzet tegen de in het verleden vaak verkondigde vervangingstheorie van het christendom. Als men het Jodendom begrijpt, weet men dat dat niet en nooit waar kan zijn. Toch heb ik dit voorwoord geschreven, omdat ik het van groot belang vind dat Joden en christenen elkaars tradities lezen en kunnen begrijpen. Niet om elkaar te overtuigen van het gelijk van de een of de ander. Ook niet om de ander te bekeren. Kennis over de traditie van elkaar kan wel bruggen slaan van respect voor elkaars tradities. Deze door Joden geannoteerde christelijke Bijbel kan juist aangeven op welke punten we anders zijn, maar ook waar de overeenkomsten liggen. Deze Bijbel kan een hulpmiddel zijn om mét elkaar te praten in plaats van óver elkaar. Om zo de dialoog met degene die een andere overtuiging heeft te stimuleren, in volledige gelijkwaardigheid aan elkaar. Daarnaast kan deze Bijbel aan christenen duidelijker maken uit welke traditie het christendom is voortgekomen, waar de wortels liggen. Zo kunnen Joden en christenen naast elkaar toch verbonden zijn met elkaar.
Rabbijn Menno ten Brink
De uitgave is voor 65 euro te koop via de webshop van het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap. Voor een indruk van de uitgave qua lay-out en aanpak: klik hier. Lees hier meer over het programma op woensdag 13 november in Utrecht.
Het is bijzonder dat er een joods commentaar komt. Zeker nuttig, want in de basis zijn het Joodse verhalen die van ouders op kinderen zijn doorverteld. Ik denk bezien vanuit het nieuwe testament dat het christendom te onrechte Joods christendom wordt genoemd. Marcus, de meest vroege evangelist was Romeins en had geen Joodse Roots. Bij de Joden stonden bijvoorbeeld vrouwen in een hoog aanzien. Maar Romeinse invloeden hebben de rol van de vrouw te niet gedaan. De verhalen in de bijbel bevatten veel wijsheid en hebben een diepere laag. Ook vanuit de gnostische traditie bezien. De bijbel is als een soort bibliotheek van boeken eeuwen na chr. samengesteld. Op dat moment werden sommige teksten uit de eerste eeuw al niet meer begrepen.