In eerste instantie vond ik het een onmogelijke opgave. Het paard vond me echt leuk, lief en aardig, maar bewegen – ho maar. Om wanhopig van te worden! Totdat de coach me vroeg om heel helder mijn doel voor ogen te stellen, te visualiseren en te bedenken waarom ik wilde dat het paard me daarheen zou volgen. Het onmogelijke bleek mogelijk! Uiteindelijk volgde het paard me door de bak, omdat ik dat wilde en hij me zag als zijn leider.

Power & Love

Toen ik in de afgelopen dagen het boek Power and Love van Adam Kahane las, moest ik regelmatig terugdenken aan die dag met het paard, nu alweer een paar jaar geleden én aan de politieke situatie van nu waarin polarisatie hoogtij viert. Wat is ervoor nodig om beweging te creëren, om te komen tot een nieuwe sociale realiteit waarin iedereen gehoord en gezien wordt? Kahane schrijft in zijn boek dat zowel Power als Love hiervoor nodig zijn. Hij beschrijft ook hoe deze zich tot elkaar kunnen verhouden, hoe ze uit balans of juist complementair kunnen zijn. Power is de drijvende kracht om je doel te bereiken, om te groeien en de klus te klaren. Love is de drijvende kracht om te verbinden en om dat wat gefragmenteerd is, heel te maken. Je kunt Power goed gebruiken om doelen te bereiken, om anderen te versterken. Wanneer de macht van verschillende mensen op een goede manier bundelt, kun je bergen verzetten. Maar Power heeft ook een andere kant – die van macht uitoefenen over andere mensen. We kennen er allemaal te veel voorbeelden van. Ook Love heeft twee kanten. Ze is op zichzelf mooi en verbindend. Maar teveel Love maakt zwak en kan zelfrealisatie in de weg staan. Denk maar aan al die initiatieven die bol staan van goede bedoelingen maar nergens toe leiden.

Allergie

Van nature neig ik wat meer naar de kant van Love. Vertrouwen geven en krijgen, luisteren, verbinden, rust en stabiliteit brengen; het zijn mijn sterke kanten. Maar om mensen daadwerkelijk in beweging te krijgen is meer nodig dan het goede gevoel dat je hen kunt geven. In mijn werkveld ben ik niet de enige die zo in het leven staat. Ik word omgeven door ‘soortgenoten’. We streven naar dialoog en verbinding, maar preken ook het liefst voor eigen parochie. Want de harde kant, die van Power en zelfrealisatie, daar kunnen we vaak niet zoveel mee. Dat is juist waar we tegen ageren, waar onze allergie zit. Tenminste: bij de ánder. Want zelf vinden we het als organisaties en belangengroepen ook erg belangrijk om onszelf te profileren en onze stem te laten horen. Werken we daarmee niet ook zelf polarisatie in de hand? Hoe moeilijk is het om rekening te houden met alle partijen, dus ook met die mensen die niet jouw mening delen? En toch: als je verandering wil in sociaal complexe situaties, dan zul je mét elkaar moeten zoeken naar oplossingen waarbij íedereen gehoord en gezien wordt. Wanneer je in twee kampen gaat denken en handelen, belemmer je vooruitgang hierin.

Eigen rol

Maar hoe doe je dat dan? Hoe verbind je zelfs de grootste verschillen? De uitdaging is om onze eigen rol in het scheppen van een nieuwe realiteit te onderzoeken. Wat zou onze bijdrage aan een oplossing kunnen zijn? We maken allemaal deel uit van een maatschappij waarin Power op een verschrikkelijke manier uitgeoefend kan worden. Denk maar aan al die situaties waarin er sprake is van discriminatie of uitsluiting. De impact op onderdrukte groepen en individuen is groot. Pas als we beseffen hoe de machtsverhoudingen liggen én wat onze eigen rol daarin is, kan er beweging komen.

Sensing

U-proces

Opnieuw de vraag: hoe dan? Beweging kan komen door wat ook het U-proces wordt genoemd. Allereerst is het nodig om te gaan ervaren hoe het huidige systeem in elkaar zit, de fase van sensing. We weten dat vaak wel voor het deel van het systeem waarin wij ons begeven. Maar hoe zit dat met de rest? Wie zijn de andere groepen en sleutelfiguren en kun je in elkaars schoenen gaan staan, voelen wat de ander voelt, al is het maar een fractie ervan? Dan is het nodig om te reflecteren op de eigen rol in het systeem en wat hierin zou moeten veranderen. Dat noem je presencing. Vervolgens is het nodig om tijdens een fase van realizing vanuit dit nieuwe bewustzijn te handelen. Dit proces voltooit zich zowel innerlijk – bij de leider zelf – als in het geheel van de groep. Door co-sensing, co-presensing en co-realizing – dus samen met de andere deelnemers aan het systeem – werk je op een effectieve manier aan nieuwe oplossingen voor complexe vraagstukken.

Change Lab

En dan nogmaals de vraag: hoe dan? Het advies dat Kahane ons geeft is: organiseer een Change Lab: een werkplaats waarin de mensen die op welke manier dan ook betrokken zijn bij het vraagstuk, zijn vertegenwoordigd door sleutelfiguren uit hun groep of gemeenschap. Als we het vraagstuk van discriminatie in Nederland zouden nemen, zal dat gaan om de leiders van verschillende sociale, culturele en levensbeschouwelijk groepen, maar ook om vertegenwoordigers van bedrijven, vakbonden, politieke partijen en overheden. Om daadwerkelijk toegang te krijgen tot de collectieve kennis van de groep is het noodzakelijk dat er diversiteit is in de samenstelling en dat alle benodigde informatie toegankelijk is.

Creating

Een Change Lab vindt letterlijk plaats in een ‘container’, een afgezonderde omgeving zonder afleiding en waaruit je niet kunt ‘ontsnappen’: het figuurlijke hutje op de hei. Niet één keer, maar opgebouwd in een serie bijeenkomsten. De kaders moeten duidelijk zijn, een veilige basis is essentieel en het is ook heel belangrijk dat er ruimte is voor ontspanning en het informeel bouwen aan relaties. Vanuit die relaties ontstaat er behoefte om te delen. Als jij meer Power krijgt, dan neem je daarin degene met wie je een relatie onderhoudt mee. Daarmee worden Power en Love complementair. Degene die het proces begeleidt, moet zich heel bewust zijn van zijn of haar eigen drijfveren. Wil je als een soort missionaris verandering brengen bij een groep waar jij zelf niet toe behoort? Niet doen, gaat niet werken. Wees je altijd bewust van je eigen positie en identiteit en je relatie tot Power en privileges en probeer zoveel mogelijk neutraal en zonder oordeel te faciliteren.

Vredestichters

Een criticus zou kunnen inbrengen dat deze aanpak veel te soft is. Er is in de afgelopen decennia al zoveel afgepraat en theegedronken. En wat heeft dat opgeleverd? De belangrijkste voorwaarde voor succes is dat er balans is tussen Power en Love. Dialoog wordt vaak ingegeven door een verlangen naar verbinding en begeleid door mensen die dit ook zelf belichamen, de zogeheten ‘vredestichters’. Die houden niet van conflict en ‘machtsspel’. Ze vinden het spannend om met Power te dealen.

Je geeft Power ruimte door te erkennen dat iedere aanwezige een groep representeert met belangen en mogelijk zelf ook persoonlijk belang heeft in de situatie. Bovendien kan er sprake zijn van machtsverschillen tussen de verschillende groepen en ook tussen de begeleiders en de groep. Als je dit negeert, dan wordt het een spreekwoordelijke olifant in de kamer. Voor de time-being van het samenzijn zal het misschien nog werken, buiten de muren van de kamer zal het voor een hoop ongenoegen zorgen en het proces verstoren. Bovendien kan de schijnveiligheid die wordt gecreëerd de Power van de aanwezigen die toch als meer macht hadden, alleen maar versterken. Valse consensus zal zich altijd tegen je keren, dus zorg ervoor dat je helder hebt welke stemmen gehoord moeten worden, wat hen weerhoudt en wat hen juist verbindt.

Ambivalentie

Het is belangrijk dat de resultaten van een Change Lab worden vastgelegd en opgevolgd. Dat sommige deelnemers meer Power moeten krijgen vindt iedereen vaak wel prima. De meeste leiders zullen mensen met een andere afkomst echt wel recht van spreken gunnen. We zijn immers allemaal tegen racisme en uitsluiting en voor vrijheid van meningsuiting. Dat dit betekent dat de eigen privileges dan ook mogelijk moeten worden herzien, is ingewikkelder. Dat noem je ook wel racial ambivalence. Daarvoor hoef je echt niet alleen naar de top van bedrijven te wijzen of de Zwarte Pietendiscussie erbij te halen. Voor heel veel ‘witte’ mensen geldt het dat het pijnlijk wordt gevonden als iemand met een andere culturele achtergrond die baan krijgt die zij had willen hebben, terwijl zij net zo geschikt zijn. Alleen omdat vanuit de politiek is besloten dat de ander voorrang krijgt? Dat raakt mensen persoonlijk en is een voedingsbodem voor veel ongenoegen richting politiek en medemens. Maakt dat ze racistisch? In hun optiek niet. Ambivalent? Ja, dat zeer zeker wel.

Nieuwe tegenstellingen

Hoe voorkom je dan dat er vanuit goede intenties nieuwe tegenstellingen ontstaan? Dat doe je door Power en Love hand-in-hand te laten gaan. Dus met elkaar onderzoeken hoe het systeem in elkaar zit, voelen waar de pijn, de belangen en het verlangen van betrokkenen zit (Love) voor jezelf formuleren wat je kunt bijdrage aan een oplossing waarmee iedereen tevreden kan zijn, dit bundelen en verwerken tot een concrete actieplan en dat weer opvolgen (Power). Wanneer het de leiders zijn die samen in een veilige setting experimenteren met sociale verandering, zal dit zijn effect hebben op de groepen die zij vertegenwoordigen en daarmee op het hele maatschappelijke systeem. Be the change you want to see in the world.

Hoop

Mooi theoretisch verhaal? Naïef? Ik geloof dat het kan. Er zijn in Nederland zoveel mensen die gehoord en gezien willen worden. Op dit moment zie ik dat iedereen zijn stem vooral voor zichzelf gebruikt en tegen de ander. Wat als we écht naar elkaar gaan luisteren? Gaan onderzoeken waar de pijn van de ander zit en wat ons aandeel daarin is? Misschien niet persoonlijk, maar dan toch als representant van een bepaalde groep. Wat als we nu vanuit die erkenning gaan zoeken naar wat we voor elkaar kunnen betekenen? In het klein en in de grotere maatschappij? Een Afrikaans spreekwoord luidt: Wanneer je snel wilt lopen, loop dan alleen. Maar als je ver wilt lopen, loop dan samen. Ik vind het tijd voor een Nederlands Change Lab. Wie doet er mee?

Leestips

Adam Kahane, Power and Love. A theory and Practice of Social Change.

Jitske Kramer, Deep Democracy. De wijsheid van de minderheid.

Al 3 reacties — praat mee.