Rabbijn Soetendorp bepleit Universele Gewetensraad

Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkaar in een geest van broederschap te gedragen.

Artikel 1 , Universele Verklaring van de Rechten van de Mens [1].

In de vroegte van de dageraad van bevrijding van de onvoorstelbare ramp die de wereld getroffen had, werd de goede intentie van de mensheid op de weerbarstige weg van overleven naar leven gevat in de Universele Verklaring van haar rechten.

De gedrevenheid om vorm te geven aan een fatsoenlijke samenleving waarin niemand meer vernederd zou worden had reeds geleid tot de oprichting van de Verenigde Naties. Het wakend oog op de naleving van de geest van broeder- en zusterschap tussen volkeren werd de Veiligheidsraad.

Tijdens de virtuele viering van het vijfenzeventigste jubileum werden de zegeningen geteld van het sindsdien wijdvertakte systeem van verbondenheid in het bevorderen en handhaven van vrede en recht, met als een van de hoogtepunten de unanieme aanvaarding van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen.

De beoogde realisering in het jaar 2030 zou een eind maken aan beschamende armoede, en de dreiging van ontwrichting van alle levensvormen op aarde ten gevolge van klimaatverandering nog net op tijd keren. Tegelijkertijd werden grote vraagtekens gezet bij de realiteitszin van deze grote verwachtingen. We zijn bij lange na niet op koers en de wereldwijde epidemie zal de realisering van de doelstellingen nog aanmerkelijk vertragen.

Wij staan op een beslissende tweesprong, welke het Earth Charter (Handvest van de Aarde) twintig jaar geleden al aanduidde: ‘Nu de wereld steeds meer verweven, onderling afhankelijk en kwetsbaar wordt, houdt de toekomst zowel grote gevaren als grote beloftes in.’ [2]

In onze wereldwijde reactie op de uitbraak van het virus dat niemand spaart, tonen wij deze twee gezichten:

Aan de ene kant de ongekende veerkracht van wetenschappelijke grensoverschrijdende samenwerking die geleid heeft tot de tijdige ontwikkeling van levensreddende vaccins. Aan de andere kant het ontluisterende gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel, om de aanvankelijk vroom uitgesproken belofte, om vaccinatie beschikbaar te stellen aan elke wereldburger, ook in daden om te zetten.

Aan de ene kant wordt nationaal saamhorige gezondheidszorg en financiële ondersteuning verleend om deze crisis samen door te komen. Aan de andere kant worden de hoog nodige medische voorzieningen niet ruimhartig verstrekt voorbij landsgrenzen en worden, hoe we het ook wenden of keren, vluchtelingen aan hun lot overgelaten.

De vraag doemt op: Wanneer wij in het overduidelijke zicht op bedreiging van de mens en the whole community of life nu niet het roer radicaal omgooien naar inclusief denken en doen, wanneer dan wel? Ligt niet de sleutel verborgen in de verbinding tussen de giften die elk mens geschonken zijn, verstand en geweten, reason and conscience?

Ik pleit voor de instelling van een gewetensraad die uiteindelijk meer invloed zal hebben dan de Veiligheidsraad. Een bondgenootschap van mensen die nationaal en internationaal vertrouwen verworven hebben en niet beticht kunnen worden van verborgen agenda, en die daardoor in staat zijn het moreel kompas hoog te houden. Zij, die hun gezag niet ontlenen aan macht maar slechts aan betrouwbaarheid, zullen wellicht bij kunnen dragen aan de oplossing van geweldsconflicten en uiteindelijk aan verzoening.

Het blijft natuurlijk altijd een wankele kans. Is het echter niet alles waard om die kans in dit uur, nu, met beide handen aan te grijpen? Wij leven in een tijd waarin een gebaar, een fluistering van verzoening overal in de wereld kan worden opgevangen. Zo denk ik aan de knieval van Willy Brandt vijftig jaar geleden voor het herdenkingsmonument voor de slachtoffers van de opstand in het getto van Warschau. In dat flinterdunne, spontane moment werd een onwankelbare brug geslagen over de afgrond van geschiedenis naar verzoening met het nieuwe Duitsland.

De Gewetensraad zal, welke organisatorische vorm deze ook zal krijgen, in essentie de authentieke plek zijn waar mensen samenkomen die de zucht van compassie opvangen en versterken, die hoop vleugels geeft.

Een van mijn leraren, Ervin Staub, een overlevende van de Sjoa, heeft geprobeerd de vraag te beantwoorden waarom tijdens de bezetting in de Tweede Wereldoorlog in sommige steden en dorpen veel meer verzet gepleegd werd, en meer vervolgden werden opgevangen met gevaar voor eigen leven, dan in andere. Het verschil wordt gemaakt door markante individuen die het altruïstische voorbeeld stellen. Zij helpen met hun houding de leefplek te transformeren tot een enabling society waarin het geweten wordt aangesproken [3]. Ik heb mijn leven te danken aan mijn onderduikouders die mede Velp maakten tot zo een enabling society.

De gewetensraden, steeds van wisselende samenstelling van leeftijd en achtergrond, kunnen bijdragen aan de noodzakelijke transformatie. Het is waar: haat en wantrouwen zijn besmettelijk. Maar, Godzijdank, zijn liefde en vertrouwen ook besmettelijk. En tot de politieke leidsters en leiders die nu weer om onze steun vragen, herhaal ik de woorden die toenmalige politieke leiders in 1992 aan het eind van de eerste ecologische wereldconferentie in Rio de Janeiro tot ons, vertegenwoordigers van verschillende spirituele tradities, richtten:

‘Blijf ons aanspreken op onze verantwoordelijkheid om maatregelen te nemen die op korte termijn lijken in te druisen tegen het nationale eigenbelang, maar op lange termijn noodzakelijk zijn om de aarde te helen.’

Het is mijn breekbare droom dat onze kindskinderen onze huidige crisistijd met piëteit voor alle slachtoffers zullen gedenken, maar ook in dankbaarheid voor de transformatie die wij jongeren en ouderen tot stand wisten te brengen, geleid door verstand en geweten.