Een half jaar geleden deelde Sophie Mantel haar droom om Nederlands eerste interlevensbeschouwelijke ’klooster’ te starten. Nu is het tijd om samen met de mensen die zich aangetrokken voelen tot deze gedachte dit project verder vorm te geven. Daarom organiseert ze in samenwerking met de Sint-Adelbertabdij in Egmond-Binnen op 11 september 2021 een eerste Heem-dag.
Sophie: “Heem betekent vrij vertaald ‘omgeving’. Heemkunde is het onderzoek naar de eigen leefomgeving en de naam is ons alternatief voor het woord ontheemd. Het lijkt ook een beetje op het Engelse woord ‘home’.” En, de klank van het woord heeft iets geborgens en dat klopt met de plek die ze voor ogen heeft.
Sophie groeide op in een gereformeerd gezin in de bollenstreek waar ze als kind met planten en dieren wilde werken. Tijdens de kerkdienst was de collectieve stilte haar favoriete moment. “Mensen in stilte samen zien zitten kan me zo ontroeren. Alsof er een stukje menszijn naar boven komt wat ik in het alledaagse leven maar weinig zie.” Ze begon op een groene middelbare school waar ze straatjes leerde maken en bloemschikte. Na een eerste studie aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht studeerde ze Regie aan de Toneelacademie in Maastricht.
“Hier ontstond langzamerhand mijn fascinatie voor de ontmoeting. Wat is dat eigenlijk, ontmoeten? Hoe wissel je werelden uit? Hoe werkt taal hierin en hoe ontmoet ik jou naast de taal?” Ze begon zich steeds meer te verdiepen in het veld van de interreligieuze dialoog. “Ik merkte dat het een vrij cognitief en ontoegankelijk veld is en besefte dat kunstprojecten over de interreligieuze ontmoeting een verademend geluid kunnen zijn. Kunst creëert een totaal nieuwe ruimte om je tot de wereld, de ander en jezelf te verhouden.” Dus werd Stichting Het Andere Kijken opgericht, waar ze sinds twee jaar autonoom werk maakt over de interlevensbeschouwelijke ontmoeting.
“In ongeveer dezelfde tijd ging ik als vrijwilliger werken in een biologische tuinderij en begon thuis groenten te kweken, heel kleinschalig, stap voor stap. Het was een verademing om weer meer met mijn handen te werken en parallellen te ontdekken tussen scheppen in kunst en scheppen in planten. Zo las ik tijdens mijn ochtendgebed een tekst over zaaien en in de middag deed ik dat daadwerkelijk, wat een extra dimensie aan mijn geestelijke verdieping gaf. Ook ontdekte ik dat wanneer ik samen met andere tuinierde er heel organisch, prachtige uitwisselingen en gesprekken ontstonden.
Zo groeide er (tot lichte ergernis van haar woongroep-genoten), naast steeds meer dakterrasplanten ook het idee een nieuwe plek te beginnen. Een plek waar interlevensbeschouwelijke ontmoeting zou ontstaan via zorg voor de aarde en via kunst. Een plek waar elk zin zoekend mens – religieus, seculier en alles daartussenin – kan ‘heemen’.
Want levensbeschouwing gaat (bijna) iedereen aan, aldus Sophie. “In ons verlangen naar onderlinge verbinding onderschatten we wat mij betreft de levensbeschouwelijke factor terwijl levensbeschouwing gaat over de visie op het leven en daar houdt elk mens zich tot op zekere hoogte mee bezig toch? Ik denk dat we niet zozeer minder religieus zijn, maar dat we anno 2021 religie wel individueler, flexibeler en gemixt ervaren. En dat we meer toffe en toegankelijke plekken moeten creëren waar we het onderscheid tussen religieus en seculier wordt ontstegen. Tevens voor mensen die niet zozeer met een religieuze traditie bekend zijn, maar ook verlangen naar zingeving.”
Sophie: “Want met nieuwsgierige blik en behoefte aan zingeving willen we (opnieuw) kennismaken met diverse levensbeschouwingen – hetzij de (her)ontdekking van de eigen wortels, hetzij andere wortels – maar weten niet goed hoe. Het lijkt alsof we het ontmoeten een beetje verleerd zijn. Ongemak of angst om het verkeerd te doen en daarmee de ander onbedoeld te beledigen weerhouden ons ervan de stap naar de andere en het andere te maken en dat is jammer.
Heem wil betrokkenen sterken in het bewustzijn dat we allemaal een levensbeschouwelijke positie innemen en geloven dat deze (her)ontdekt kan worden in ontmoeting met de ander en het andere. Verschillen zijn er en geven wij een plek. Bij Heem willen we ons oefenen in het besef dat verschil verwondert, in plaats van verwijdert.”
Sophie vindt het ’onwijs spannend’ dit initiatief de wereld in te gooien. “Is de tijd rijp? Wie komen erop af? Het is een pionierend project, dat is risicovol, maar biedt ook veel ruimte voor experiment en het vinden van toffe mensen en organisaties die zich bij ons willen aansluiten.”
Wil je meedoen aan de eerste dag op zaterdag 11 september 2021? Stuur dan een mailtje naar [email protected]. Bij opgave wordt om een korte motivatie van circa 300 woorden gevraagd. Meer informatie over het programma is te vinden op www.heemen.nl.
Let op: er is (maar) plek voor vijftien levensbeschouwelijk nieuwsgierigen. Dit wordt gedaan om voldoende aandacht te geven aan elke deelnemer en om de corona maatregelen in acht te houden. Inschrijving vol? Dan kom je op de wachtlijst voor de tweede dag, in het voorjaar van 2022.
Als het gaat over de ontmoeting van verschillende religies moet ik denken aan een opmerking van Simran Jeet Singh, jaren geleden, in de Huffington Post. Singh was toen nog student, nu hoogleraar godsdienstwetenschappen. Ik citeer uit mijn geheugen maar de betekenis is me altijd bijgebleven.
“Bij een ontmoeting van twee verwante godsdiensten is elk verschil een herinnering aan een conflict uit het verleden, vaak een bloedig conflict. Bij een ontmoeting van twee niet verwante religies is elk verschil het begin van een
ontdekking.”
Misschien lopen interreligieuze gesprekken in Nederland zo vaak moeizaam doordat men zich beperkt tot de drie Abrahamitische godsdiensten, verwante godsdiensten die elkaar in de loop van de geschiedenis regelmatig berstreden hebben. Confucianisten of Taoïsten doen nooit mee. Religies als Winti of Wicca worden nooit uitgenodigd.