“Turkije heeft niet meer moskeeën nodig, maar meer scholen”

De Gülen-beweging is een losse beweging rond de ideeën van de Turkse imam Fethullah Gülen. De beweging is bijzonder omdat het Gülen lukt om liberale ideeën te gronden in een basis van traditionele islam. Daarmee kunnen fundamentalistische visies niet zomaar om hem heen. Gülen gelooft dat in de deze eeuw een spirituele stroming zal worden geboren die zorgt voor tolerantie, begrip en internationale samenwerking. Dat gebeurt met name door debat, het stichten van scholen en het tot stand brengen van dialoog tussen verschillende religies en andersoortige groepen. De beweging en Gülen zijn in Nederland niet onomstreden.

De boekpresentatie vond plaats in het gebouw van de Dialoog Academie in Rotterdam. Weller is een vriendelijke man en een prettig spreker. Hij vertelde dat hij in het boek zo’n compleet mogelijk beeld heeft willen schetsen van de Gülen-beweging in het kader van het burgerschap en het publieke leven van Europese moslims. Het boek, een verzameling essays waarvan er een aantal van binnenuit de beweging en een aantal van buitenaf zijn geschreven, begint met een korte introductie op het gedachtegoed van Gülen. Weller gaf aan dat hij zo het boek toegankelijk heeft willen houden. Het boek bestaat verder uit vier delen waarin een aantal essays rond een thema zijn gegroepeerd. Het eerste deel gaat over het perspectief van Gülen op identiteit en samenleving van moslims in Europa. Gülen gelooft dat het aangaan van de dialoog precies is waar de islam over gaat. Weller beweerde dan ook dat volgens Gülen moslims niet terug moeten kijken naar een Gouden Eeuw in het verleden en dat het ook niet noodzakelijk is een islamitische staat te hebben. Het boek handelt verder over burgerschap, samenleving en integratie, de Europese context en een deel over terrorisme.

De Gülen Beweging in Nederland

De tweede spreker was Karel Steenbrink, emeritus hoogleraar Interculturele Theologie aan de Universiteit van Utrecht. In zijn bijdrage richtte Steenbrink zich op de activiteiten van de Gülen-beweging in Nederland. De Gülen-beweging stichtte het educatief centrum de Witte Tulp in Amsterdam. Hier wordt onderwijs gegeven in de vorm van onder andere talentenclubs en huiswerkbegeleiding. Vervolgens legde hij de link met het tijdschijft Zaman dat informatie geeft over Europa en over de Turken in Nederland. Hij noemde ook een ontmoetingsplaats voor zakenlieden en een school die gesticht is door leden van de Gülen-beweging. Hij benadrukte dat deze school geen islamitische school is, en een verbinding is aangegaan met een overkoepelend Montessori-orgaan. Ook noemde hij de stichting Islam & Dialoog als een voorbeeld van de Gülen-beweging in Nederland. Steenbrink sloot af met de opmerking: “Als je de titels van de hoofdstukken van Gülen bekijkt, heb je genoeg voor tien jaargangen Happinez”.

Debat

Hierna was er gelegenheid voor vragen en debat, waar gretig gebruik van werd gemaakt. Een deelnemer vroeg aan Weller wat Gülen zou kunnen betekenen als het gaat om 10 jaar islamofobie. Weller antwoordde dat dat kan door het opbouwen van vertrouwen. Weller gaf een voorbeeld waarin partijen samen aten en elkaar leerden kennen; de angst ebde web. Ook stelde hij dat de wet kan helpen tegen discriminatie en ongelijkheid.
Een dame vroeg naar de positie van vrouwen in de Gülen-beweging. Weller vertelde dat hij kritiek op zijn boek heeft gekregen omdat er niets over vrouwen in staat. Steenbrink merkte op: “Gülen is geen ware feminist”. Toch zitten op de scholen van Gülen jongens en meisjes door elkaar heen. Weller vertelde dat hij waarneemt dat islamitische vrouwen steeds meer vragen stellen bij de verschillen tussen mannen en vrouwen.
Er kwam ook een vraag over de kritiek die de Gülen-beweging krijgt. Bijvoorbeeld dat deze niet transparant zou zijn. Weller antwoordde hierop dat de transparantie tweeledig is. Aan de ene kant kan volledige openheid van controversiële organisaties leiden tot sociale ongelijkheid van leden, of erger. Aan de andere kant ziet hij wel een wil om open te zijn. Hij stelde ook dat het onmogelijk is om niet een bepaalde openheid te hebben in de huidige politieke setting.
Ten slotte vroeg iemand hoe de Gülen-beweging bij kan dragen aan het ‘nieuwe wij’ in Nederland. Weller verwees naar de punten die Steenbrink noemde. Hij voegde toe dat gescheidenheid eigenlijk een illusie is en noemde de term interconnectedness. Opleiding is erg belangrijk. Gülen schrijft daarover: “Turkije heeft niet meer moskeeën nodig, Turkije heeft meer scholen nodig”.