“Onszelf Voorbij is de vrucht van twee jaar onderzoek naar de (on)mogelijkheid van een nieuw wij in Nederland,” licht Manuela Kalsky, directeur van het DSTS, toe. In de achttiende-eeuwse gelagkamer van de Amsterdamse Protestantse Diaconie wordt die middag volop gesproken over het nieuwe boek Onszelf voorbij en zijn plaats in het onderzoeksprogramma van het DSTS ‘Op zoek naar een nieuw wij in Nederland’ (2009-2013). “Het onderzoeksproject richt zich op het overbruggen van de wij/zij-tegenstellingen in Nederland: gelovigen versus niet-gelovigen; autochtonen versus zogenaamde allochtonen,” legt Kalsky uit aan een overvolle zaal belangstellenden. “Wat is er nodig om een ‘nieuw wij’ te vinden dat niet berust op uitsluiting maar erin slaagt om alle Nederlanders een thuisgevoel te geven? Is het mogelijk om binnen de diversiteit van onze samenleving te ontdekken wat ons verbindt?”
Volgens filosoof Ger Groot zijn dit de meest prangende vragen van deze tijd. Eenvoudige antwoorden zijn er niet: ”‘Gemeenschap’ is immers niet zo’n gemakkelijk begrip,” meent hij. “Hoe aantrekkelijk het ook mag klinken, het bergt een aantal harde waarheden in zich die zich maar moeizaam laten verzoenen met andere idealen die wij koesteren.” Groot ziet paradoxen binnen het onderwerp zelf. ”Ligt de eerste paradox, om het zo te zeggen, tussen wij en jullie, de tweede ligt tussen wij en ik. Want zoals voor het eerste geldt dat het ‘wij’ onvermijdelijk tot op zekere hoogte ten koste gaat van het ‘jullie’, zo geldt voor het tweede dat het ‘wij’ ook zijn beperkende consequenties heeft ten aanzien van de aanspraken van het autonome ‘ik’.”
In Onszelf voorbij gaan onderzoeksleider en theoloog Jonneke Bekkenkamp en haar team na wat er gebeurt als gemeenschappen voorbij hun grenzen gaan. “Maar wel van meet af aan vanuit de vraag: is dat de aangewezen weg om een bredere verbondenheid te verwezenlijken of is het de snelste manier om elk spoor van een eigen identiteit voorgoed kwijt te raken?,” zegt Bekkenkamp. De wetenschappers bestudeerden o.a. politieke partijen, theatergezelschappen, de gemeenschap van Syrisch-orthodoxe christenen en de Ontmoetingskerk in Nijmegen. De resultaten bevatten op het eerste gezicht tegenstrijdigheden. “Waarbij het, over paradoxen gesproken, blijkt dat hoe grenzelozer de wens naar een bredere verbondenheid, des te typischer de gemeenschap zichzelf blijft: ik denk aan de Ontmoetingskerk, aan de Dominicanen maar ook aan GroenLinks,” zegt Bekkenkamp.
Verbondenheid is ook het onderwerp van het culturele intermezzo van theatergroep Zeevuh. Een absurdistisch theaterstuk met in de hoofdrol twee rijstkorrels eenzaam tussen soortgenootjes in een pak rijst – twee individuen die elkaar vinden over hun grenzen heen.
Het eerste exemplaar van Onszelf voorbij gaat naar Ger Groot. Het tweede exemplaar reikt redacteur en onderzoeker Joris Verheijen uit aan Ben Vocking, provinciaal van de Nederlandse Dominicanen. Manuela Kalsky bedankt de onderzoekers voor hun bijdrage aan het DSTS-onderzoeksproject. Een nieuwe groep onderzoekers zal zich de komende twee jaar over het thema ‘Erbij horen’ buigen. De feestelijke borrel begint. Een uitgelezen moment om een kijkje voorbij je eigen grenzen te nemen en contact met anderen te maken – het begin van een nieuwe gemeenschap: het borrel-wij.
Was een geslaagde bijeenkomst!