Een moslima bezoekt Auschwitz

Dag 1

De reis begon op de avond van woensdag 12 oktober 2016. Vertrek vond plaats vanaf Amsterdam CS, want het was de bedoeling om met de trein naar Krakau te gaan; onze verblijfplaats tijdens de reis. Na drie keer overstappen en uren vertraging te hebben opgelopen, kwamen we donderdagavond aan in de stad Krakau. De reis ernaar toe had lang geduurd, maar dat is positief voor de sfeer binnen de groep geweest. Het feit dat we als groep urenlang in gesloten ruimtes gedwongen waren samen te zijn, heeft ertoe geleid dat de deelnemers met elkaar in gesprek gingen om elkaar beter te leren kennen. Tijdens deze kennismaking schroomden vele deelnemers niet om serieuze onderwerpen aan te kaarten. Vaak stonden vragen en kwesties rondom de verschillende levensbeschouwingen hierbij centraal. Deze situatie zorgde er dus voor dat de deelnemers al onderweg naar Krakau nader tot elkaar groeiden. Ik heb dat als positief ervaren.

Dag 2

Lopend van het station van Krakau naar ons hostel kwamen we een opmerkelijke openlucht-tentoonstelling tegen met als titel Coexistence. De nadruk van deze exhibitie lag op het mens-zijn en de vele verschillen onderling die een bron van diversiteit en schoonheid vormen. De foto’s en portretten waren van vele landen en culturen over de hele wereld. Ze spraken mij erg aan en ik merkte dat anderen er ook door geraakt werden. De titel van de expositie, het doel van onze reis en de boodschap die ik erin zag, veroorzaakten een warm gevoel waardoor ik mij vrijwel onmiddellijk thuis begon te voelen in een stad waar ik voorafgaand een grauw beeld van had. Het beeld waarmee ik geconfronteerd werd, symboliseerde voor mij de essentie van de reis. Een betere verwelkoming had niet gekund. Overigens hebben we de tentoonstelling later op dezelfde avond en elke andere dag dat we aanwezig waren in Krakau bezocht.

Dag 3

Volgens planning hebben we op vrijdag de oude, joodse wijken van Krakau bezocht. Ook besloten we om Schindler’s fabriek te bezoeken. Er was weinig over van de fabriek zelf, want het gebouwencomplex was omgebouwd tot een museum. Gedurende onze tour door de oude, joodse wijken hebben we daar de oudste synagoge (omgebouwd tot een museum) bezocht. Tijdens het bezichtigen van de tentoongestelde spullen viel een object mij in het bijzonder op, namelijk een ronde, zilveren schaal met daarop een afbeelding. Er was geen bijschrift met andere uitleg aanwezig. En die was ook niet nodig geweest, want ik begreep het. Wat ik zag was het verhaal van het offer dat de profeet Abraham moest brengen. Dit vond ik bijzonder om te zien. De afbeelding had weliswaar geen namen van de aanwezige figuren vermeld, maar toch kon ik als moslim een schijnbaar joods kunststuk herkennen. Dat besef leidde ertoe dat ik herinnerd werd aan hoeveel overeenkomsten de islam eigenlijk heeft met het jodendom en ook het christendom. Dat was een waardevolle hervonden inzicht dat ik graag meeneem vanuit de reis. Ik geloof graag in dat wanneer de nadruk op overeenkomsten komt te liggen in dialogen, dit de basis vormt voor een krachtiger platform om begrip te kweken voor de overtuigingen van andersdenkenden.

Dag 4

Op zaterdag, de dag van ons bezoek aan Auschwitz en Birkenau, was het weer ons genadig. De lucht was helder blauw en de zon scheen volop. Normaliter zou ik zo’n dag beschreven hebben als een mooie herfstdag, maar dat paste voor mij niet want ik bevond mij op een plek met een duistere geschiedenis. Ik zag op tegen het bezoek aan Auschwitz en Birkenau. De reden hiervoor was eigenlijk de ontmoeting met het donkere onbekende. Ik wist niet wat mij te wachten stond en hoe mijn emoties zich zouden verhouden tot het bezoek. Op dat moment besloot ik mij over te geven aan de ervaring zelf, mij te richten op de gids en de rondleiding.

Al lopend door de paden van de concentratiekamp en langs de vele barakken die vroeger bewoond werden door onschuldige mensen, vertelde onze gids op feiten gebaseerde verhalen. Zo deelde hij mee dat de slachtoffers in eerste instantie met goede hoop de trein waren ingestapt op zoek naar een beter leven dat hen beloofd was. Vervolgens mochten we een aantal barakken van binnen bekijken en zagen we achter vitrines o.a. de leef – , was- en slaapruimtes van de bewoners. Het verraste mij dat er gedacht was aan de verschillende leefruimtes. Al gauw werd mij duidelijk dat, ondanks de aanwezigheid van bepaalde ‘voorzieningen’, de bewoners gestructureerd onderworpen werden aan verschillende soorten mishandeling en marteling. Om een voorbeeld te noemen: er waren stapelbedden van drie bedden aanwezig. Elk bed werd gedeeld door drie personen. De bedoeling was om de bewoners geen moment van rust of ontspanning te gunnen. Alle regels en handelingen draaiden om dit idee. Een behandeling die door de Nazi’s juist geacht werd voor de zogenaamde untermensch. Onvoorstelbaar, maar toch waar.

Dag 5

De laatste dag van onze reis sloten we af met een uitgebreide evaluatie over het bezoek aan Auschwitz en werden we in groepen opgedeeld om middels een creatieve opdracht te verwerken en uit te beelden wat de reis voor ons betekende. Uit de presentatie van mijn groep kwam onze gezamenlijke inzicht naar voren dat vreedzame relaties en verhoudingen tot de ander uiteindelijk gebaseerd moeten zijn op wederzijdse empathie en begrip. Alleen dan kunnen wij zoveel kwaad als in Auschwitz en Birkenau voorkomen.

Kortom

Het bezoek heeft me veel gedaan, maar ik besefte ook:

Geweld is onbegrijpelijk voor velen, maar wel menselijk.
Mishandeling is ongewenst door velen, maar wel aanwezig.
De menselijke geschiedenis kent vele voorbeelden van onrechtvaardigheid, maar het heden ook.

Wat ik probeer te zeggen, is: ‘onmenselijke’ gedragingen zijn van alle tijden. In elke periode neemt geweld andere vormen aan en worden minderheden als doelwit uitgekozen. Het zwarte schaap wordt als het ware uitgekozen, in sommige situaties gemarginaliseerd, onderdrukt en uiteindelijk tot doelwit van geweld gemaakt. Een fenomeen dat mij in gedachten veel bezighoudt.

Het begrijpen van jezelf en de ander staat voor mij centraal in het bereiken van vreedzame relaties tussen verschillende soorten mensen. Hierin zie ik een grote verantwoordelijkheid voor mezelf om datgene dat mij tijdens de reis heeft verrijkt door te geven aan anderen. En de eerste stappen daarin heb ik gezet door anderen over mijn reis te vertellen.

“Vrede!” is een woord dat van een barmhartige Heer komt (Koran, 36:58)