Gelukkig, eindelijk eens ander gesprek over de islam. Dat was de algemene indruk op 15 mei in het College Hotel in Amsterdam. Docent en journalist Tarik Yousif hield er een vlammend minicollege over filosofische stromingen in de islam, gevolgd door een gesprek met de zaal. “Je bent als moslim ook zelf verantwoordelijk om het goede te doen.’
Door: Marina Raymakers
De islam is te lang gegijzeld door theologen, terwijl de filosofische traditie binnen de islam zo rijk, verdiepend en waardevol is. We moeten ver, ver terug in de geschiedenis om de wortels van deze bijna verloren filosofische traditie te vinden. Bijvoorbeeld bij de uitspraak: ‘Religie is niets anders dan een zwakke interpretatie van filosofie’. Een citaat van een Iraanse filosoof die stierf in 873. Yousif en gespreksleider Bahram Sadeghi kunnen even niet op de naam komen. En daarna kan ook Google, de god van de zoekmachines, niet goed genoeg helpen. Doet er niet toe.
Ook niet voor de zaal vol humanisten. Zij willen vooral de motieven van de fundamentalistische salafisten begrijpen. Is er vrijheid van denken in de islam? Hoe is de expansie van de islam verlopen? En is de islam verenigbaar met ideeën van de Verlichting? Om maar een paar vragen te noemen. In het minicollege komt het allemaal, kort of wat uitgebreider, aan de orde.
Mannen en vrouwen
Yousif beschrijft daarnaast het ontstaan van de islam, de kaliefen, de expansie, het verschil tussen soennieten en sjiieten en enkele grote filosofen binnen de islam. Maar ook, maakt de islam onderscheid tussen mannen en vrouwen? En wat is het gevolg daarvan in het dagelijks leven. Yousif legt uit dat in de pre-islamitische periode vrouwen evenveel waard waren als geiten. De eerste aanhangers van de islam waren vooral vrouwen en slaven omdat mannen en vrouwen in de Koran als gelijkwaardig worden beschreven. Dat moslim vrouwen nu minder rechten hebben komt door de vele verschillende theologische interpretaties.
Ihsan
Voor Tarik Yousif is het duidelijk ‘mijn islam is de filosofische islam, ihsan, en dat is niet de islam zoals het religieus wordt uitgevoerd’. In de islamitische filosofie zijn er drie ‘fases’:
1. islam = vrijwillige onderwerping aan Allah door te voldoen aan de vijf geloofsplichten
2. iman = onderschrijving van de zes geloofsartikelen
3. ihsan = volmaaktheid
Voor de filosoof is ihsan de kern van de islamitische filosofie. Kun je streven naar volmaaktheid zonder de islam en imam? Ja dat kan. Yousif noemt zichzelf een non-theïstische moslim, iemand die zich concentreert op zijn eigen volmaaktheid. Er is een god, maar niet een god die met ons afrekent. Je bent zelf verantwoordelijk om het goede te doen. De filosofie in de islamitische wereld is zijn zoektocht. De rationaliteit, de rede, overheerst ook bij islamitische filosofen.
Heilige boek
Maar laat duidelijk zijn dat voor zowel de voluntaristische (religieuze) als rationele (filosofische) islam de Koran het heilige boek en de bron is. Hoe weet je dat Allah iets wil? Dat staat dus in de Koran. De islam zoals wij die kennen is volgens Yousif gekaapt door de theologen en die voeren vooral vers-spelletjes: de ene soera zegt dit en een andere soera spreekt dat tegen.
Is de Koran een goddelijke creatie? ‘Ja’ zeggen zowel de theologen als de filosofen. Is de Koran daarmee een heilig boek? ‘Ja’, zeggen de theologen en ‘Nee’ zeggen de filosofen. Is de Koran dus leidend in het dagelijks leven? ‘Ja’ zeggen de theologen en ‘Nee’ zeggen de filosofen.
Ander gesprek over islam
Na het minicollege en het gesprek zijn we inderdaad iets beter geïnformeerd en ook iets meer in verwarring, zoals Bahram Saheghi bij aanvang al voorspelde. Misschien kunnen we nu een ander gesprek over de islam voeren. Een gesprek dat voorbij opmerkingen gaat als ‘het is een achterlijke religie’ en ‘het is toch verschrikkelijk dat ze zichzelf opblazen’.
Het smaakt in ieder geval naar meer filosofische wijsheden en ontmoetingen met vrijzinnige moslims.
Lees ook het Interview met Tarik Yousif en/of check zijn website. Een langer college volgen kan bij The School of Life. Check de website van School of Life.
Bij u in de buurt
Het Humanistische Verbond organiseert nog drie minicollege’s (met denkoefening) Islam en vrijheid van denken.
Arnhem
– Datum: donderdag 26 mei
– Tijd: 19:00 inloop, programma incl. pauze 19:30 – 22:00
– De Wasserij, Molenbeekstraat 26a, 6824 AX Arnhem
– € 10,00 leden, € 15,00 niet leden
– Aanmelden
Groningen
– Datum zondag 29 mei 2016
– Tijd: inloop 14:00 Programma incl. pauze 14:30 – 17:00
– Locatie: Groningerforum, Hereplein 73, 9711 GD Groningen
– € 10,00 leden, € 10,00 niet leden
– Aanmelden
Den Bosch
– Datum: vrijdag 24 juni 2016
– Tijd: inloop 19:00, programma van 19:30 – 22:00 incl pauze
– Stichting De Knillispoort, Korte Waterstraat 15, 5211 NR ’s-Hertogenbosch
– € 10,00 leden, € 10,00 niet leden
– Aanmelden
Marina Raymakers is teamleider Marketing & Communicatie van het Humanistisch Verbond
Ik durf nu al te voorspellen dat de zalen tijdens deze minicolleges gevuld zullen zijn met autochtone blanke Nederlanders die helemaal niks weten van islam, en die aan het eind van de avond ook niet heel veel wijzer zijn geworden.
De bittere waarheid is namelijk dat de filosofische traditie binnen islam wel bestaan heeft, maar die is vanaf de 11e eeuw door geleerden als Abu Hamid al-Ghazali de kop ingedrukt. Deze historische gebeurtenis is mede verantwoordelijk voor de enorme achterstand die moslims hebben opgelopen op het gebied van bijvoorbeeld wetenschap.
Bekende filosofen binnen islam als Ibn Sina, Hasan ibn al-Haytham en al-Razi zijn zijn weggezet als ongelovigen en werden met minachting bekeken door geleerden als al-Ghazi en ibn Tymiyya. En de gevolgen daarvan zijn tot op vandaag de dag pijnlijk zichtbaar.
Ik wil niemand er van weerhouden om naar deze minicolleges te gaan, maar ik zou deze bezoekers ook willen adviseren om het boek ‘The closing of the Muslim mind’ van Robert R. Reilly te lezen. Daarin staat namelijk in detail beschreven wat er mis is gegaan met de filosofische traditie binnen islam.
Even een kleine correctie naar aanleiding van mijn vorige reactie.
In het derde stukje heb ik twee namen niet goed gespeld. Dit moet namelijk zijn: al-Ghazali en ibn Taymiyya.