Waarom is veiligheid in gesprekken zo belangrijk?
“Als je kijkt naar de samenleving, en ook in de mini-samenleving van de klas, zie je dat het steeds lastiger wordt om moeilijke onderwerpen bespreekbaar te maken. Die onderwerpen veranderen steeds en worden ook steeds iets prikkelender, gevaarlijker. Hierdoor hebben docenten steeds meer moeite om die veiligheid in het klaslokaal te creëren.”
Bij gesprekken over welke thema’s is dit zo lastig?
“De onderwerpen waar ik het over heb zijn polarisatie, radicalisering, kansenongelijkheid, racisme, discriminatie. Thema’s die of zorgen dat ze óf in je allergie komen, óf het is supersexy en mensen gaan ermee aan de slag maar voelen de inhoud niet echt meer. Of het is juist een thema dat mensen mijden omdat ze bang zijn slapende honden wakker te maken.”
Wat is er nu in het onderwijs nodig om wel dat gesprek aan te kunnen gaan?
“Je eigen kwetsbaarheid durven tonen in het klaslokaal is superbelangrijk. Maar dat is ook het meest ingewikkelde, zeker voor leraren die van de lerarenopleiding komen waar ze vooral aandacht hebben besteed aan vakinhoud en didactiek. Om dan uit je comfort zone te kunnen stappen en je kwetsbaarheid te durven tonen is niet makkelijk. Ik heb het bijvoorbeeld wel eens over het overlijden van mijn vader. Dat zorgt ervoor dat je aan studenten en leerlingen laat zien: het is oké om emotioneel en kwetsbaar te zijn hier.”
“Veiligheid is hierbij key: er moet in een klaslokaal ruimte zijn voor alle meningen. Radicale meningen, sociaal wenselijke meningen. Ik gebruik in de klas vaak de talking stick-methodiek. Die is heel duidelijk en prettig.”
En hoe kun je zo’n radicale mening ontkrachten, als je hem eenmaal hebt gehoord?
“Als jouw enige referentiekader over niet-westerse Nederlanders het tv-programma Opsporing Verzocht is, of dat ene filmpje op Facebook, dan is je referentiekader beperkt. Daardoor heb je een negatief vooroordeel. Tegelijkertijd, om dat te ontkrachten, moet je ontmoeten. Maar dat negatieve vooroordeel zorgt er juist voor dat je niet wilt ontmoeten. Ik zeg altijd: je moet je bewust worden van je onbewuste vooroordelen, en dan júist gaan ontmoeten.”
Zou ik dan zomaar eens een moskee moeten binnenlopen?
“Het creëren van een participatiesamenleving komt niet aanwaaien. Daar moeten we aan bouwen met zijn allen en dat vergt investering. Diversiteit en inclusie moeten van twee kanten komen: je kunt zelf open staan voor ontmoeting met mensen uit de moskee of de kerk bijvoorbeeld, maar dan moet die moskee of kerk zelf ook open staan. Ik vind dat gebedshuizen allang geen gebedshuizen meer zijn: ze vervullen een sociale functie. Heel veel mensen gaan daarheen omdat ze zich eenzaam voelen. Dat betekent dat een imam, een pastoor, priester of een rabbijn een andere rol moet vervullen, een zichtbare rol.”
Hoe probeer jij als professional te werken aan dialoog en veiligheid?
“Ik geloof dat het onderwijs de plek is waar het fundament gelegd wordt voor onze samenleving. Je kunt het vergelijken met het fundament waarop we een huis bouwen. Als dat fundament niet stevig is en er steekt een storm op, dan stort het huis gewoon in. We zitten nu met corona eigenlijk in een maanden durende storm. Dan heb je niet de vaardigheden om ermee om te kunnen gaan, en komt er ook ruimte voor bijvoorbeeld complottheorieën. We moeten ervoor zorgen dat we in het onderwijs dat fundament sterk maken en met liefde bouwen.”
“Soft skills gaan ervoor zorgen dat onze jongeren straks van grote waarde zijn op de arbeidsmarkt en in de samenleving. Die is drastisch aan het veranderen. De enige manier om daarmee om te gaan is eerst het bouwen aan common ground. Als je die hebt, kun je prikkelende onderwerpen bespreekbaar maken. Ik ben ervan overtuigd dat onze jongeren daardoor zelfredzaam, weerbaar en kritische burgers worden.”
Hoe ben je in je persoonlijke leven bezig met verbinding maken?
“Ik kom uit Bleiswijk, en in mijn wijk heb je een grote protestantse en katholieke kerk. Ik wilde weten wat daar gebeurde en de mensen ontmoeten. Ik heb daar vrienden leren kennen, wij ontmoetten elkaar daar. Maar voordat je zoiets doet, moet je natuurlijk even bij jezelf de juiste instelling checken. Ik noem dat je ‘emotionele bluetooth’. Die moet aan staan, dan ben je klaar om je te verbinden met mensen. En misschien pluk je nu nog niet de vruchten van de verbindingen die jij maakt met mensen, maar het kan wel zijn dat je kinderen, of de volgende generaties er wel de positieve effecten van gaan merken.”
Hoe ga je om met jouw eigen grenzen als die worden overschreden?
“Ik word tijdens het voetballen wel eens uitgescholden. En online gebeurt dat ook vaak genoeg – ik ben natuurlijk Marokkaans-Nederlands en moslim. Ik ben gelukkig weerbaar en erg positief ingesteld. En ik geloof dat het stille midden, het gros van Nederland, dat niet van mij vindt. Als dat schelden op straat gebeurt kan ik wel fel reageren. Maar als dit in het klaslokaal gebeurt, sta ik meer toe: dat is een mini-samenleving waarin we oefenen en fouten mogen maken. Daar leg ik uit waar en waarom een opmerking of scheldwoord me pijn doet. Dan is het antwoord meteen ‘sorry’. En ik heb dan mijn doel bereikt, want iemand doet het dan niet nog een keer. Ik ga dan als een soort coach naast de studenten staan, en probeer ze dan vooral te inspireren om zoiets niet nog een keer te zeggen. Dat doe ik bijvoorbeeld door vragen te stellen, waardoor iemand er zelf achter komt waarom een opmerking niet oké was.”
Hoe bereik je zo’n kwetsbare houding en veiligheid bij een klas studenten?
“Ik doe dat door verdiepende vragen te stellen en ook door dingen een gezicht te geven. Ik heb bijvoorbeeld wel eens meegemaakt dat iemand zei: ‘ik moet buitenlanders hier niet hebben’. Dan vertel ik op mijn beurt hoe ik me voel, wat wat mij pijn doet. Dat mijn dochters er niet mogen zijn volgens hen, bijvoorbeeld. En dan zie ik die klas denken: ‘Ja maar dat bedoel ik niet’. En dan blijkt dat iemand eigenlijk bang is dat zijn zus niet veilig is, dat hij niet wil dat zijn moeder beroofd wordt. Dan vraag ik door naar de achterliggende emotie en waar die emotie vandaan komt. Hij is gewoon oprecht bang, die angst is echt! Dit is echte pijn, en daar kun je mee aan de slag.”
Wat kun je lezers meegeven die het zelf soms liever het lastige gesprek uit de weg gaan?
“Er zijn hele goeie concrete methodes die je kunt inzetten die heel goed werken om lastige thema’s bespreekbaar te maken. De talking stick-methodiek is een hele goede dialoogmethodiek met vaste principes waar je je als facilitator gewoon aan kunt houden, die zorgen voor die veiligheid. Deep Democracy is ook zo’n methodiek, of het Socratische gesprek. Zoek die methodes op! En durf te investeren, durf kwetsbaar te zijn.”
De zesdelige cursus Conversations for Change van de Nieuw Wij Academy begint weer. De inschrijving is geopend.
“Veiligheid is hierbij key: er moet in een klaslokaal ruimte zijn voor alle meningen. Radicale meningen, sociaal wenselijke meningen“
Helemaal mee eens. We moeten er voor zorgen dat mensen zich durven te uiten. Als dit gebeurt, dan kan een bepaalde mening of stelling worden weerlegd, of op zijn minst in perspectief worden geplaatst. Als er in het (publieke) debat alleen nog maar ruimte zou zijn voor sociaal geaccepteerde meningen dan verliezen we een hoop mogelijkheden om te groeien, én om echt onwenselijke opvattingen te weerleggen.
Natuurlijk kunnen woorden oprecht pijn doen maar als we gekwetstheid als graadmeter gaan nemen (wat we volgens mij in toenemende mate doen) voor wat wel en wat niet gezegd kan worden, dan gaan we echt een verkeerde richting in. Als persoon streef ik er uiteraard naar om mensen niet onnodig te kwetsen met mijn woorden, dat vind ik heel wat anders.