Hoe vergiftigend haat is, ontdekte ze ruim twee jaar geleden. Eén van haar kinderen viel in verkeerde handen, werd zeer zwaar mishandeld en ontsnapte aan de dood. Op een alledaagse plek, hier in Nederland. Een traumatische ervaring. “Hoe kun je voorkomen dat je kind dit overkomt? Je bent boos en hoopt dat de dader dood neervalt, maar ondertussen ben je zelf een gifbeker aan het leegdrinken. Zo werkt haat.”
Levenslessen
Het is soms keihard werken op de University of Life, zoals Mul het leven noemt, met al zijn levenslessen. “Je kunt rationeel wel weten hoe het moet. En ik ken de verhalen van stoppen met haten heel goed. Maar probeer het in zo’n situatie ook maar eens in de praktijk te brengen. Dat valt echt niet mee.”
Het gesprek met Nieuw Wij is in volle gang als zij met deze persoonlijke ontboezeming komt. Annette Nobuntu Mul is geraakt. De interviewer ook. Het is even stil. We zitten in de centrale ruimte van de Internationale School voor Wijsbegeerte (ISVW) in de bossen bij Leusden. Een vertrouwde plek voor haar, omdat ze aan deze instelling werkzaam is als ontwikkelaar en hoofddocent van de opleiding ‘Ubuntu, leiderschap en burgerschap’. Daarnaast is ze coach, therapeut, trainer en spreker.
Het is een lichte ruimte waar het gesprek plaatsvindt. Overal zijn zitjes om te lezen of een gesprek te voeren. Een wand staat vol boeken. Mensen kunnen gratis koffie of cappuccino halen uit een automaat. Op deze locatie vertelt ze over haar levenswerk met betrekking tot Ubuntu, dat nauw verweven is met wie ze is en wat ze heeft meegemaakt als kind, als student, als partner en als moeder. En als gepassioneerd zoeker naar en deler van Ubuntu.
Nelson Mandela
Nobuntu is de tweede naam die Annette Mul in 2014 kreeg van Lungi Sotyingwa-Pango in het township Khayelitsha bij Kaapstad. De naamgeving had gewicht omdat het ceremonieel gebeurde in opdracht van Lungi’s voorouders in de setting van de gemeenschap. Het betekent ‘moeder van de mensheid.’ “Dat is een aanduiding die ook verantwoordelijkheid met zich meebrengt,” zegt Mul. Sindsdien draagt ze deze naam.
Vorig jaar verscheen van haar hand Opsoek naar Ubuntu. Het boek werd op 18 juli 2018 gepresenteerd op het landgoed van Herman van Veen in Soest, op de dag dat Nelson Mandela honderd jaar zou zijn geworden. In het toegankelijk geschreven en persoonlijke boek vertelt ze over haar talloze ervaringen in Zuid-Afrika en ontmoetingen met veel Zuid-Afrikanen, onder wie Christo Brand, een oud-bewaker van Nelson Mandela, maar ook met dochter Mpho van aartsbisschop Desmond Tutu.
Ook Ntobeko Peni en Easy Nofemela komen in het boek aan het woord. Deze twee mannen vermoordden in 1993 in Kaapstad samen met twee anderen de Amerikaanse studente Amy Biehl. De 26-jarige Biehl was heel geëngageerd en begaan met de zwarte bevolking. Om die reden kwam ze in een township terecht op het moment dat er rellen uitbraken tegen de politie. De spanningen liepen op waardoor Amy Biehl als witte vrouw vermoord werd. Haar huidskleur werd haar noodlot.
Waarheid en Verzoening
“Haar ouders, Peter en Linda Biehl, hebben de moordenaars uiteindelijk vergeven,” vertelt Mul, die moeder Linda persoonlijk heeft ontmoet. “Zij hebben de Amy Foundation opgericht en Easy en Ntobeko, die berouw hadden getoond, min of meer geadopteerd als zonen en ook hun schoolopleidingen gefinancierd. In één van de vijf townships bij Kaapstad waar de Amy Biehl Foundation actief is, werken zij nu als projectleiders. Ze helpen jongeren bij het ontwikkelen van hun talenten. Geheel in de geest van Amy.”
De huidige samenleving is gefragmenteerd en autonomie wordt verheerlijkt.”
Mul is er stil van en zegt: “Dit past bij Ubuntu waarin compassie en altruïsme voorop staan en de mens pas mens wordt in de relatie met anderen. Het is een heel inspirerend voorbeeld van Reconciliation en Restorative Justice voor de hele wereld. Het is in de geest waarin de Waarheids- en Verzoeningscommissie onder leiding van aartsbisschop Desmond Tutu zijn werk heeft kunnen doen na het einde van de apartheid.”
Volgens Mul heeft Ubuntu ons veel te bieden, ook in Nederland. “Wat zou het mooi zijn als we niet meer op ego koersten, maar meer beseften dat we allemaal met elkaar verbonden zijn. Samenwerken in plaats van competitie, de kracht van de dialoog in plaats van de macht van de meerderheid, groepsbelang boven individueel belang. De huidige samenleving is gefragmenteerd en autonomie wordt verheerlijkt.”
Herstel van de gemeenschap
Het zit soms ook ingebakken in onze taal, vindt ze. “Neem bijvoorbeeld het Nederlandse woord ‘deelnemen’. Waarom is dat geen ‘deelgeven’? Deelgeven is veel mooier; je geeft aan iets waarvan je zelf onderdeel bent. Mijn droom is dat deelgeven nog eens in de Dikke van Dale terecht komt.”
Wat haar ook opvalt in Nederland is dat we vaak over iemand zeggen dat het toch zijn of haar eigen verantwoordelijkheid is. Maar dat getuigt volgens haar van een eenzijdig individualistisch mensbeeld. “We zijn niet alleen verantwoordelijk voor ons zelf, maar ook voor elkaar. Toch voelen we ons dan vaak wat onthand. Dat is jammer, want naast eigen verantwoordelijkheid gaat het ook om medeverantwoordelijkheid en gezamenlijke verantwoordelijkheid.”
Door onrecht of misdaad moet er recht worden gesproken, maar altijd met oog op herstel van de gemeenschap. “Dat zie je terug in het verhaal over Amy Biehl. Maar ook bijvoorbeeld uit een anekdote uit een dorp in Kwazulu Natal. Daar moest een man gestraft worden omdat hij maïs had gestolen. De dorpsraad kwam bijeen en bedacht een passende straf. Maar de dorpsraad stelde ook de vraag waarom niemand gezien had waarom de man maïs ging stelen, wat hem ertoe dreef. Hoe kan de gemeenschap zo falen?”
SS-officier
Iets hiervan proefde Mul ook toen ze in 2013 in Oslo was op het moment dat Anders Breivik elders in Noorwegen een aanslag pleegde en hij 77 jongeren om het leven bracht. De Noorse premier Jens Stoltenberg deed toen een oproep om zich te richten op de slachtoffers en niet op de dader, hij bezocht moskeeën én hij stak namens de hele samenleving een hand in eigen boezem door de vraag te stellen hoe dit in de Noorse samenleving had kunnen gebeuren.
Ik leefde met geheimen, sloot me op in mijn eigen gevoelswereld. Ik kon nooit een onbevangen kind zijn.”
Hoe kan iemand zo afgesplitst raken van het zijn, van het leven? Het is een vraag die ook in Muls eigen jeugd een rol heeft gespeeld. Haar grootvader van moeders kan was een verzetsheld die koninklijk was onderscheiden. Maar haar grootvader van vaders kant was SS-officier geweest en op 37-jarige leeftijd omgekomen aan het Russische front. “Gesneuveld mochten we niet zeggen. Dat was te eervol.”
Het heeft een grote impact op haar vader gehad. “Acht jaar was mijn vader, toen zijn vader bij de SS ging en het gezin verliet. Zijn kinderjaren versleet hij noodgedwongen in Polen en Oostenrijk. Een gehersenspoeld kind bij de Hitlerjugend. Na de oorlog was zijn vader neergeschoten en moest zijn moeder kaalgeschoren en met pek besmeurd de gevangenis in. Als jongen van twaalf moest hij naar zijn grootouders en zijn jongere zusje ging het klooster in. Op school ontdekten klasgenootjes een paar jaar later het oorlogsverleden van zijn vader. Hij werd aan een boom vastgebonden en gegeseld met een broekriem.”
Eetstoornis
Mul denkt dat haar vader besloten had er nooit over te willen praten, om geen pijn te voelen. “Het ging hem niet om leven maar om overleven. Hij was cognitief ingesteld en intelligent. Hij had zich voorgenomen goed voor zijn vrouw en gezin te zorgen. Hard werken, humor en alcoholgebruik waren zijn maatschappelijk geaccepteerde overlevingsstrategieën. Maar het grootste deel van zijn gevoelswereld had hij afgesloten.”
“Als klein kind voelde ik zijn ‘ongelukkige’ deel dat tegelijk ook weer niet bespreekbaar was. Ik leefde met geheimen, sloot me op in mijn eigen gevoelswereld. Ik kon nooit een onbevangen kind zijn. Op mijn negentiende had ik een eetstoornis ontwikkeld die 4,5 jaar duurde om het gevecht in mij, de oorlog in mij, te bedekken.”
En tóch – Mul beschrijft het uitvoerig in haar boek – bleef er altijd een kracht in haar actief die haar staande hield. Ze noemt het een ‘verbinding zoekende oerkracht’. “Een oerkracht die ik steeds meer ben gaan voelen als een grotere, universele, onuitputtelijke bron,” schrijft ze in haar boek.
Mandela als wegwijzer
Dertien jaar na het overlijden van haar vader, ziet ze tijdens een heldere nacht in Kaapstad, haar vader ineens met andere ogen. “Ik zie het oorlogsgetraumatiseerde kind in hem en denk ineens aan al die getraumatiseerde kinderen in de wereld. Zullen zij ooit vader en moeder zijn en de pijn doorgeven aan hún kinderen? Wat een meer dan fantastisch werk doet de Amy Biehl Foundation, realiseer ik me. En dat Easy en Ntobeko hieraan bijdragen. Dat is verzoening die verder gaat dan vergeving.”
Lezend over het leven van Nelson Mandela kwam Annette Nobuntu Mul ooit terecht bij de Ubuntu-filosofie, die voor haar zo nauw samenhangt met de oerkracht die haar als kind op de been hield. Mandela fungeerde als wegwijzer. Dat is de reden dat ze nu een tweede boek heeft uitgebracht met medewerking van heel veel mensen: Mandela in ieder mens. 67 + 11 bijzondere verhalen van gewone mensen. Het boek wordt op 18 juli 2019 – Mandela Dag – gepresenteerd in Soest.
