Divine Madness – een voorstelling tussen licht en duisternis

Veertig gebedshuizen in Amsterdam openen in het weekend van 22 tot en met 24 november hun deuren voor verschillende verhalen en ervaringen rondom verbeeldingskracht en zingeving. De waarden van het stadswapen  – Heldhaftig, Vastberaden en Barmhartig – geven richting aan het doel van The Spirit of Amsterdam om nieuw leven te blazen in de collectieve zingeving en verbinding in Mokum.

In een creatief ingerichte loods op het industrieterrein in Overamstel stort Başak Layiç zich tijdens het repeteren op één van de dramatische scenes van haar voorstelling. De artieste heeft weinig nodig om de hele ruimte om te toveren in een beladen sfeer van duistere angsten, afgewisseld met komische elementen zoals het verschijnen van een slang tijdens een seksuele ontmoeting. Na de repetitie vertelt ze bij een kop koffie haar persoonlijke verhaal dat heeft geleid tot de voorstelling Divine Madness. Vragen over mentale gezondheid, patriarchaat en zelfontdekking staan centraal in deze spirituele zoektocht die Başak heeft vertaald naar een voorstelling waar vrouwelijke kracht en heling gevierd worden.

Geboren in een atheïstisch gezin in Istanbul bleek Başak als enige geïnteresseerd te zijn in spiritualiteit en de ‘andere’ wereld, tot ergernis van haar vader. Haar moeder draagt sinds haar zestiende levensjaar het verdriet mee van het verlies van haar eigen moeder aan suïcide. Deze vrouw, Başak’s oma, is de sleutelfiguur in het ontwikkelen van een voorstelling waarin het gebrek aan ruimte voor het goddelijk vrouwelijke centraal staat. In het Joodse verhaal van Lilith wordt hierover al verteld. Pas later in haar leven wordt Başak geconfronteerd met de geschiedenis van haar oma en maakt zij de verbinding met het verhaal van Lilith.

Toen Başak voor de liefde op 25-jarige leeftijd naar Amsterdam verhuisde en na haar scheiding alleen kwam te staan, volgde een tijd van eenzaamheid en hevige paniekaanvallen. “In deze paniekaanvallen overheerste de angst in de vorm van ‘derealisatie’ waarbij het gevoel van ‘gek’ worden kan ontstaan.” Een kenmerk van derealisatie is het ervaren van de wereld om je heen als onwerkelijk. Na verschillende therapieën te hebben geprobeerd ging Başak naar een ‘moderne’ heks in Istanbul die haar vertelde dat zij bezeten was door de geest van haar grootmoeder die ze nooit heeft leren kennen.

Volgens geruchten uit de verhalen die in het dorp rondgingen, ondernam Başak’s oma allerlei vreemde acties. Ze bleek seksueel misbruikt te zijn waardoor ze door de gemeenschap werd uitgesloten en als gestoord en manisch werd bestempeld. In eerste instantie is Başak verbijsterd door de link die de heks legt. Later ontdekt ze steeds meer connecties tussen haarzelf en haar grootmoeder. De angst in haar paniekaanvallen om gek te worden raakt aan de geschiedenis van haar oma, in de vorm van transgenerationeel trauma.

Na een mislukte poging om haar oma’s geest via een ritueel uit te drijven, wijst een vriendin van Başak haar op een verhaal uit de aloude Mesopotamische mythologie en Joodse traditie over Lilith. Zij is de eerste vrouw van Adam. Het verhaal gaat dat Lilith weigert zich te onderwerpen aan Adam, omdat ze beide naar het evenbeeld van God en uit dezelfde aarde geschapen zijn. Lilith verlaat Adam en is daarna betiteld als moeder van de duivel en grondlegger van de hekserij. In feministisch-theologische kringen staat Lilith symbool voor de eerste vrijgevochten vrouw die zich verzet tegen vrouwenonderdrukking. Başak plaatst het verhaal in een breder psychologisch perspectief en is geïnspireerd door de Zwitserse psychiater en psycholoog Carl Gustav Jung.

Het verdrijven van Lilith staat voor haar symbool voor het afwijzen van het goddelijk vrouwelijke. Dit ‘vrouwelijke’ associeert Başak met bezinning, gevoel en intuïtie, als de schaduwkanten van ons bestaan. Deze kanten zijn in ieder van ons te vinden en gaan daarmee voorbij aan gender. Başak ziet hoe het goddelijk vrouwelijke werd geassocieerd met irrationaliteit en waanzin en daardoor werd afgewezen. Het verhaal van Lilith en de overeenkomsten met haar grootmoeder deden Başak beseffen dat haar schaduwkanten, in de vorm van angsten en paniekaanvallen, nu ruimte opeisen om gezien en gevoeld te worden.

Door niet langer te vluchten voor haar innerlijke onrust is er ruimte ontstaan om haar gevoelens in de ogen te kijken. “Alleen door de integratie van de duisternis kan licht schijnen.” Het omarmen van haar schaduwkanten heeft geleid tot een productieve creativiteit en het verdwijnen van haar paniekaanvallen. De zwaarte die van haar schouders is gevallen heeft Başak gesymboliseerd in de woorden ‘amor fati’, getatoeëerd onder haar schouderblad. De betekenis, liefde voor het lot, relateert aan het omarmen van alle kanten van haar leven.

In de patriarchale samenleving gaat volgens Başak een groot deel van de vrouwelijke kracht verloren door de nadruk op rationaliteit en doelgerichtheid. Het goddelijk vrouwelijke is meer gericht op onderlinge verbondenheid en een intuïtieve manier van bestaan. Door naast rationaliteit open te staan voor de vrouwelijke intuïtieve kant, kan volgens Başak een wereld aan innerlijke betekenis gevonden worden. Ze hoopt met haar voorstelling het publiek te inspireren de eigen relatie met deze verschillende kanten van het goddelijke te onderzoeken.

Başak is vereerd om met haar voorstelling onderdeel te zijn van The Spirit of Amsterdam. Het initiatief biedt ruimte aan nieuwe vertelvormen en vertellers om grenzen te verleggen en bestaande denkbeelden te herzien. Başak sluit zich hierbij aan: “Op het moment dat we begrijpen dat er meer is dan we kunnen zien, ontstaat er openheid.” Om de grenzen van woorden te overstijgen, gebruikt ze muziek om de intuïtieve kant van ons brein, onze ziel en geest, te raken. Zo hoopt ze een zaadje te planten die mag uitgroeien tot grote boom waar schaduwen en licht samen komen.