“Eerst was je wat je had. Nu word je wat je deelt”

Het industriële tijdperk, waarin we dachten en leefden in hokjes, behoort nog steeds niet tot ons verleden. Waarom eigenlijk niet?

“Je ziet dat ons land in vakjes is verdeeld: op dat plekje mag je wonen, daar moet je winkelen, daar gaan we naar school en in dat gebied mag je iets produceren of recreëren. Op deze datum mag je je stem laten horen, en in dat potje moet je verplicht, vanuit een opgelegde solidariteit, je geld stoppen voor je pensioen of verzekering.
Binnen organisaties zie je dat afdelingen en functies mooi afgebakend zijn omschreven. Elke bedrijfstak heeft zijn eigen CAO, en taken zijn afgebakend in functieprofielen. In de huidige maatschappij gaan we – moeten we – op een andere wijze met elkaar werken.”

Is er iets dat wijst op een verandering?

“De huidige crisis maakt zichtbaar dat het oude, industriële systeem niet meer voldoet. Je ziet dat grotere organisaties steeds kleiner worden of zelfs helemaal verdwijnen. Er is volgens mij sprake van een wereldwijd overgangsproces dat begin jaren ’90 is begonnen en misschien nog wel tientallen jaren zal duren. We nemen afscheid van de traditionele werknemer: dat geldt net zo sterk voor de overheid als voor het reguliere bedrijfsleven. Een groeiende stroom mensen begrijpt dat het ‘werken voor een baas’ lang niet meer die vanzelfsprekende zekerheid van vroeger betekent. Die beginnen dus voor zichzelf. We noemden ze ZZP’ers, Zelfstandigen Zonder Personeel.
Alle systemen die ons bekend zijn, bieden geen antwoord meer op de enorme problemen: denk aan de vastgelopen huizenmarkt, de vergrijzing op de arbeidsmarkt, problemen in de zorg, het onderwijs en ons pensioen. We moeten dus fundamenteel anders gaan nadenken over bijvoorbeeld werk(wijze en -organisatie) en geld (hoe we het verdienen).
Serieus nadenken over een andere invulling van ons bestuurlijke bestel, zowel op landelijk- als op Europees niveau, is hoe dan ook gewenst. Dat is de toekomst van een nieuwe Society 3.0, waar mijn gelijknamige boek over gaat.”

Waarom heeft een nieuwe online-samenleving Society3.0 volgens u de toekomst?

“We leven in een wereldeconomie waarin we sterk van elkaar afhankelijk zijn. Om gezamenlijk tot oplossingen te komen, moeten we al ons denken en handelen dus mobiliseren. Noem het een soort nieuwe vorm van gemeenschappelijkheid en solidariteit. Maar wel een solidariteit vanuit de eigen keuze en niet opgelegd door de overheid. Een speelveld waarin Verbondenheid, Duurzaamheid en Wederkerigheid de belangrijkste spelregels zijn.
Dat alles wordt weer mogelijk gemaakt door nieuwe sociale software. Onze communicatiemedia heten blog, forum, wiki, Q&A, tweet, skype, google+ of ping. We organiseren onszelf via op het internet en maken zo contact met gelijkgestemden. Het gevolg noem ik waardecreatie: mensen delen kennis met elkaar en creëren samen nieuwe kennis met een toegevoegde, nieuwe waarde. Ze streven eenzelfde doel na. Ons economisch denken gaat nu nog uit van schaarste, maar ik zie een samenleving die uitgaat van overvloed door waardecreatie.”

U meent dat solidariteit steeds meer een eigen keuze wordt, waardoor de overheidsbemoeienis afneemt. Maar is dit ‘solidair netwerken’ niet eerder een nieuwe noodzaak om het hoofd boven water te houden? Draait wederkerigheid uiteindelijk niet om ons individuele, financiële eigenbelang?

“Wederkerigheid wordt volgens mij belangrijk, en ik denk dat we al heel veel met en voor elkaar doen zonder een rechtstreeks geldelijke beloning. Dat zien we nu al in alle virtuele internetgroepen als Facebook en LinkedIn. Dat is geen toeval. Mensen willen best solidair zijn en elkaar van dienst zijn, maar het verplicht bijdragen vanuit een wettelijke solidariteit aan oude systemen (zoals bijvoorbeeld pensioen en zorg) waarbij de structuur bijna meer kost dan de opbrengst (salarissen en bonussen, bureaucratie) is passé.
Toegang tot kenniskringen wordt dus belangrijker dan bezit, en dat wordt illustratief voor onze samenleving als geheel. Eerst was je wat je had. Nu word je wat je deelt. De nieuwe werkers van vandaag en morgen, en de meer klassieke werknemers van gisteren en vandaag, zijn op elkaar aangewezen.”

Wat hebben overheden in zo’n online-samenleving nog te doen?

“Landen en zelfs de Europese Unie boeten steeds meer aan belang in. Het zijn immers relikwieën van het systeem van de vorige eeuw, terwijl we nu al aan de vooravond van de Society 3.0 staan.”

Neigt dat toekomstbeeld niet naar virtuele fantasie?

“Nee. Fysiek wonen netwerkleden vooral in de grote steden. Grotere steden gaan wereldwijd steeds meer met elkaar samenwerken. Misschien wel met een eigen munteenheid. Ze overstijgen dan het nationaal bestuur. Kleinere steden gaan op dezelfde manier vooral diensten delen.
Natuurlijk gaan de zaken niet vanzelf: de gevestigde orde geeft zich niet zomaar gewonnen. Wat echter vaak vergeten wordt, is dat organisaties zoals we die nu kennen gewoon gaan verdwijnen. Lees de krant: wat gebeurt er met KPN? Waarheen is KLM verplaatst? Wat gebeurt er met de Randstad als het aantal bejaarden door vergrijzing toeneemt? Kijk naar de overheid: het geld is op. Aan die netwerksamenleving is daarom bijna geen ontkomen aan! Maar natuurlijk zullen daarnaast sommige traditionele organisaties en functies blijven bestaan: een biefstuk moet gewoon gebakken worden en spijkers vliegen niet vanuit zichzelf in het hout!”