Wanneer ben je je in gaan zetten voor kansengelijkheid in het onderwijs?

“In december 2016 deed ik mee aan de documentaire ‘Wit is ook een kleur’ van Sunny Bergman. Deze documentaire heeft een enorme impact op mijn leven gehad. Mijn liefdevolle leven werd in retrospectief een nachtmerrie, omdat ik me bewust werd van het racisme waar ik in mijn jeugd mee te maken heb gehad. Vóór 2016 bevroeg ik de status quo niet, omdat ik simpelweg niet beter wist. Maar nu ik terugkijk, realiseer ik me dat ik niet gelijkwaardig werd behandeld. Het is bijvoorbeeld niet normaal dat ik vele malen vaker moest solliciteren voor een stageplek dan mijn medestudenten zonder migratieachtergrond. En het is niet normaal dat de beveiliger van een winkel mij achtervolgt vanaf het moment dat ik de winkel binnenkom tot ik die verlaat. Toen ik me bewust werd van het racisme kon ik niet meer terug naar een staat van onwetendheid.

Vanaf 2016 raakte ik betrokken bij verschillende actiegroepen die zich inzetten tegen discriminatie in de samenleving. Ik leverde op diverse manieren een bijdrage aan de programma’s van Wit aan Zet – de actiegroep die zich inzet tegen kansenongelijkheid in het onderwijs in Nederland. En ik sloot me bij aan de denktank van Control Alt Delete. Een organisatie die in samenwerking met Amnesty International en IZI Solutions de systemen rondom etnisch profileren zichtbaar maakt. Hieruit kwam de documentaire Verdacht. In 2019 sloot ik me aan bij het collectief S.P.E.A.K. – een collectief dat strijdt voor de gelijkwaardige behandeling van moslimvrouwxn[1] in Nederland. Ook deed ik mee met de Women’s March.

Het activisme heeft mij veel gebracht, maar het vergde ook veel van me. Ik vroeg me af of mijn inspanningen opwogen tegen de resultaten die wij boekten. Ik raakte op afstand betrokken bij deze actiegroepen omdat ik het mentaal niet meer aankon en ik me graag bezig wilde houden met andere belangrijke projecten. Ik zet me nog steeds in voor kansengelijkheid in het onderwijs, die strijd heb ik nog niet losgelaten.”

Wat maakt je hoopvol om deze strijd voort te zetten?

Ik zie veel meer witte mensen dan voorheen die kansenongelijkheid in het onderwijs erkennen en het tegen willen gaan. Een bestuurder van STAIJ (Stichting Samen tussen Amstel en IJ) zei tegen mij dat hij in groep acht het eindadvies van de leerkracht en de citoscore van de leerling met elkaar vergelijkt. Wanneer het verschil aanzienlijk groot is, en dit veelvuldig voorkomt binnen een bepaalde etnische groep, dan gaat hij met de leerkracht in gesprek. Dat maakt mij hoopvol.”

Hoe ontstaat kansenongelijkheid in het onderwijs?

“Het begint al bij de voorschool. Er zijn kinderen die naar de voorschool kunnen en gaan, en andere kinderen niet. Ze maken geen gelijke start. Hierdoor loopt een aantal kinderen op vroege leeftijd een cognitieve achterstand op. Daarnaast speelt het beeld dat de leerkracht van een kind heeft een zeer bepalende rol in de ontwikkeling van het kind. Dit beeld wordt mede gevormd door het gedrag dat het kind vertoont of door de thuissituatie van het kind.

Het leerlingvolgsysteem – een systeem dat de studievoortgang van een leerling volgt – doet daar nog een schepje bovenop. De leerkrachten nemen het beeld en het oordeel van voorgaande leerkrachten over. Ze creëren op die manier onbewust bepaalde verwachtingen van de leerling. Uit onderzoeken van de onderwijsinspectie blijken die verwachtingen bij kinderen met een migratieachtergrond vaak lager te zijn dan bij kinderen zonder migratieachtergrond.

De leerkracht handelt vervolgens bewust of onbewust naar zijn ideeën en oordelen. De onderzoeken van de onderwijsinspectie wijzen dit uit: wanneer een kind met een migratieachtergrond het lesmateriaal niet begrijpt, gaat de leerkracht ervan uit dat de leerling de capaciteiten niet bezit om de stof te begrijpen. Maar wanneer een kind zonder migratieachtergrond het lesmateriaal niet begrijpt, denkt de docent dat hij de stof niet goed uit heeft gelegd en spant zich in om de les op een andere manier uiteen te zetten.”

Ik heb de afgelopen jaren vaak meegemaakt dat leerkrachten in de verdediging schieten zodra ik ze bewust wil maken van hun onbewuste vooroordelen. Ze zeggen dat ze geen racist zijn omdat ze geen kleur zien, en ieder kind voor hen hetzelfde is. Maar iedereen heeft vooroordelen. Ik ben een leerkracht met een migratieachtergrond en ík behandel leerlingen met en zonder migratieachtergrond zelfs verschillend. Leerkrachten moeten naar zichzelf durven te kijken en kennis opdoen op dit vlak. Zolang je je hierin niet wil verdiepen, verandert er niets.

Ik ken leerkrachten die kinderen een vmbo-t advies geven wanneer het kind op twee studieonderdelen havo scoort en op een onderdeel vmbo-t. Volgens de leerkracht raakt het kind gedemotiveerd wanneer hij of zij denkt het niveau al te hebben behaald. De leerkracht koppelt het gedrag en de motivatie van de leerling aan de behaalde resultaten. Kinderen met een migratieachtergrond moeten zich bewijzen, terwijl kinderen zonder migratieachtergrond vaak het voordeel van de twijfel krijgen. Ik kan daar zo boos om worden. De leerkracht moet zijn of haar advies geven op basis van de prestaties van het kind, en daarmee ook het vertrouwen uitspreken naar het kind. Het is aan het kind of hij of zij het waar kan maken.

Fatima-Boutaka
Beeld door: Raymond van Mil

Wat kunnen we doen om het bewustzijn rondom kansenongelijkheid te verbreden?

De onderwijsinspectie heeft hier gedegen onderzoek naar gedaan. Alles wat er fout gaat op het gebied van kansengelijkheid in het onderwijs is te lezen in deze onderzoeksrapporten: de achterstanden en scores van leerlingen en zelfs de interventies die nodig zijn. Leerkrachten en schoolbestuurders moeten zich in gaan lezen. Daarnaast is het lesmateriaal vanuit een westers perspectief geschreven. Een leerling uit mijn klas merkte bijvoorbeeld op dat hij het storend vond dat in een voorbeeld in het spellingsboek ‘Ahmed weer door rood moest fietsen, en niet Pieter’. Dit soort voorbeelden bevestigen de stereotiepe beelden.

Er zijn gelukkig ook alternatieve lesmethodes die diverse perspectieven belichten. Ik heb drie jaar geleden gewerkt met Deep Level Learning, en dat vond ik erg bijzonder. Kinderen leren met deze methode over verschillende landen in de wereld. Ik gaf een les over Roemenië en er zat een meisje met een Roemeense achtergrond in mijn klas. Ze liet mij weten dat ze het zo leuk vond dat ze les kreeg over haar land van herkomst omdat ze er nu ook bij hoorde. Ik krijg nog steeds kippenvel als ik aan dat moment denk. Het is belangrijk dat kinderen met diverse migratieachtergronden het gevoel krijgen dat ze er toedoen.

In 2019 organiseerde ik diverse avonden over kansenongelijkheid in het onderwijs in Pakhuis de Zwijger – een plek die mijn tweede huis werd. Het waren waardevolle bijeenkomsten maar de beloftes die op deze avonden werden uitgesproken, vertaalden zich niet naar de praktijk. Sinds eind jaren tachtig wordt het probleem van onderadvisering al geagendeerd. De Jong en Driessen toonden in die tijd aan dat kinderen zonder een migratieachtergrond bij gelijke prestaties een hoger advies kregen dan hun jaargenoten met een migratieachtergrond. In 2007 werd in de media aandacht besteed aan een onderzoek van de gemeente Amsterdam waaruit bleek dat er sprake was van onderadvisering. Onderzoek na onderzoek werd verricht maar de kansen in het onderwijs werden niet beter. Ik voelde aan mijn wateren dat ik meer moest en kon doen. Om iets te veranderen moeten we onze woorden om gaan zetten naar daden.

Ik kwam op het idee om de personeelsdag ‘Werken in een superdiverse stad, vraagt om bewustwording’ voor de Stichting Westelijke Tuinsteden te organiseren.
Er namen meer dan 600 leerkrachten deel aan deze dag. Dit soort initiatieven zijn nodig om te blijven werken aan bewustwording.

Als je geboren bent als dubbeltje, kun je dan nog wel een kwartje worden?

Je kunt zelfs een euro worden. Ik sta nu tien jaar voor de klas en ik vind het zo’n mooi beroep. Ik kreeg twee maanden geleden een berichtje van een kind dat twee jaar geleden bij mij in de klas zat. Ze liet mij weten dat ze mede door mijn inspanningen op het vmbo-t terecht was gekomen, terwijl leerkrachten haar in eerste instantie op het praktijkonderwijs wilden plaatsen. De leerkracht doet ertoe. Het maakt niet uit waar je geboren bent en of je ouders wel of geen HBO- of WO-opleiding hebben genoten. Mijn moeder heeft mij (tot mijn 15e) en mijn broer alleen opgevoed, en kijk waar wij nu staan. Sommige leerkrachten geloofden in mij, en andere niet. En dit heb ik ook gevoeld.

Welke rol kan de politiek spelen in het bevorderen van kansengelijkheid?

Het is allereerst belangrijk dat kansenongelijkheid vanuit de politiek erkend wordt. Ze erkennen de leerachterstanden, maar kijken te weinig naar de rol en invloed van de leerkracht. Onderwijsinstituten die veel bereik hebben, moeten zich over dit probleem gaan buigen, zoals bijvoorbeeld de PO-Raad. Het is goed dat de PO-Raad sinds januari 2021 het primair onderwijs oproept om kwetsbare leerlingen in groep acht kansrijk te adviseren. Het is volgens hen belangrijk om deze groep het voordeel van de twijfel te geven. Mede omdat de kinderen die het afgelopen jaar een achterstand hebben opgelopen, geen mogelijkheid meer hebben om dit jaar een inhaalslag te maken.

Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap kan er voor zorgen dat de PABO-opleidingen een aparte leergang ontwikkelen over diversiteit en bewustwording, waarin verschillende thema’s rondom superdiversiteit en vooroordelen centraal komen te staan. Vanuit de actiegroep Wit aan Zet worden hier serieuze plannen voor gemaakt.
Ik vind de cultuurweken die de PABO nu organiseert een goed initiatief – ik verzorg momenteel ook lessen over diversiteit, racisme en discriminatie, maar ik vind het aanbod te minimaal. Daarnaast zou het lesmateriaal herzien moeten worden. Een grote diversiteit aan mensen moet het materiaal ontwikkelen om de westerse blik niet te laten domineren.

Wat is er nodig om het debat over discriminatie en kansenongelijkheid in het onderwijs vruchtbaar te maken?

De documentaire ‘Klassen’ van HUMAN wakkert het gesprek aan in de samenleving en zorgt voor inzicht. Evenals het programma ‘Karim pakt zijn kans’ waarin Karim Amghar onderzoekt hoe het gesteld is met de kansen van leerlingen met veel potentie en weinig middelen. Het is van belang dat het debat gevoerd blijft worden totdat het iedereen bereikt heeft. Ieder van ons moet zich afvragen welk aandeel hij of zij heeft in dit probleem en hier vervolgens iets aan doen. Op die manier kan er daadwerkelijk wat veranderen. Verandering begint bij jezelf!

[1] S.P.E.A.K gebruikt het woord moslimvrouwxn om aan te geven dat ze er ook voor queer en trans vrouwen zijn.

Doe mee met de publiekscampagne "Ik ben En/En. En jij?"

EN EN Header-presentatie – LOGO

Ik ben Én/Én. En jij?

Nieuw Wij-campagne van start. We delen meer dan we denken!

Nieuw Wij Lab: onderzoek naar methoden van deskundigen en professionals

Nieuw Wij Banner

Deskundigen en professionals over discriminatie en polarisatie

Nieuw Wij interviewde 72 deskundigen en professionals die allemaal op hun eigen manier op…

Bron: youtu.be

Dit interview is oorspronkelijk geplaatst op 5 maart 2021 en is opnieuw gepubliceerd in het kader van de Nieuw Wij Zomerherhalingen.

Roos-Notermans

Roos Notermans

Adviseur

Roos Notermans studeerde aan de Universiteit voor Humanistiek en specialiseerde zich in de humanistisch geestelijke verzorging en kritische …
Profiel-pagina
Nog geen reactie — begin het gesprek.