“Geef mensen het gevoel zelf nog dingen te kunnen”

Wat betekent langdurige zorg in een ‘nieuw wij’?

“We zijn in de langdurige zorg ook op zoek naar een ‘nieuw wij’. Dat komt doordat we in de samenleving op een punt gekomen zijn waarop er niet meer alleen volstaan wordt met instellingsgerichte gezondheidszorg. Als je langdurige zorg nodig hebt, dan ben je in de loop van je leven geconfronteerd met een bepaalde zorgafhankelijkheid om te kunnen functioneren en participeren in de samenleving. We hebben het dan onder andere over gehandicapten, ouderen en psychiatrische patiënten. We leven in een gemêleerde samenleving met allerlei verschillende culturen, maar vooral ook met steeds ouder wordende mensen die langdurige zorg nodig hebben. Het laatste punt maakt dat we in de maatschappij steeds vaker samen dingen moeten oplossen. We moeten dus nieuwe vormen van zorg zoeken en verbindingen maken tussen mensen. Om te beginnen moet er goed gekeken worden naar de vraag van een cliënt. Wij hebben mensen altijd benaderd vanuit een zorgcultuur die met professionals alles wil oplossen, maar in de nieuwe vorm hebben we andere antwoorden nodig. Je kunt bijvoorbeeld iemand een scootmobiel geven. Maar als je verder kijkt kom je er achter dat de cliënt eigenlijk heel eenzaam is en niet zozeer die scootmobiel nodig heeft. Hij of zij wil mensen kunnen ontmoeten.”

Wilt u dan ook een nieuwe vorm van maatschappelijke mantelzorg creëren?

“Bij mantelzorg denken mensen altijd aan familie, maar je kunt in wijken en buurten ook voor elkaar zorgen zonder dat er een familieband is. Je ziet daarin ook een opleving. We realiseren ons dat we de grote zorgafhankelijkheid van een ouder wordende bevolking niet alleen maar aan instellingen over kunnen laten. We moeten het als overheid dan ook mogelijk maken voor vrijwilligers om een steentje bij te dragen, door het opzetten van een boodschappendienst bijvoorbeeld. En het hoeft ook niet altijd mantelzorg te zijn, mensen kunnen soms zelf ook weer dingen oppakken. In Engeland draaien een aantal projecten die onderzoeken hoe iemand weer op eigen kracht dingen kan doen, na zorgafhankelijk te zijn geworden. Vaak wordt er een overkill aan professioneel aanbod geleverd en krijgen mensen de beleving het niet zelf te kunnen en worden ze enorm afhankelijk. In Doetinchem is een zorgloket geopend en daar hebben we kunnen zien wat mensen allemaal aangeboden krijgen aan zorg. Er zijn cliënten die wel zeventien zorgaanbieders over de vloer krijgen! Daar moet eerst eens gekeken worden naar wat er nu echt aan de hand is.”

Hoe kom je er dan achter wat de onderliggende zorgvraag is?

“Wil je daar achter komen, dan moet je in gesprek met gemeenten om te kijken wat zij nu op de werkvloer tegenkomen. Maar we proberen ook vanuit patiëntenorganisaties informatie in te winnen en we gaan ook zelf het land in om te luisteren naar wat er gaande is. In de nieuwe vorm van zorg en ondersteuning proberen we mensen in de samenleving te stimuleren om zelf weer aan de slag te gaan. Maar dat heb je niet van de ene op de andere dag gerealiseerd. Natuurlijk kun je in wetten een aantal dingen anders regelen. Maar het gaat er vooral om dat er een mentaliteitsverandering op gang komt, waarin mensen bewuster worden van de vraag van de cliënt en vooral ook bewust van de mogelijkheden van een cliënt. We kunnen daarover debat voeren, maar we moeten ook met concrete dingen komen zoals stimuleringsprogramma’s in zorginstellingen die gericht zijn op empowerment van een cliënt. Je kunt een zorgbehoevende dagelijks eten brengen, maar je kunt hem of haar ook ophalen om samen met een groep boodschappen te doen. Zo geef je iemand het gevoel ook zelf nog dingen te kunnen.”

Is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen de verschillende culturen?

“Ja, maar in die zin dat we het als een ‘nieuw wij’ zien. Je kunt niet zeggen: allochtonen doen we zus en autochtonen doen we zo. Maar met een blik op de toekomst moet je wel kijken naar wat zijn de culturele waarden van verschillende groepen en hoe kijken zij naar zorg en ondersteuning. Je ziet dan dat verschillende groepen verschillende ziektepatronen hebben en dat er op het gebied van zorgen voor elkaar andere opvattingen zijn. Als je een ‘nieuw wij’ in de zorg en welzijn wilt creëren, dan moet je weten wat de behoeften zijn. We weten bijvoorbeeld dat er nog culturen zijn waarin mensen zich schamen voor verstandelijke gehandicapten. Daar is echt nog een wereld te winnen. We weten ook dat in de Turkse en Marokkaanse cultuur bijvoorbeeld mensen liever zelf voor hun ouderen zorgen. Dat is heel goed, maar er moet wel gekeken worden naar hoe ze daarbij ondersteund kunnen worden. Maar eerlijk gezegd hebben we daar nu nog meer vragen dan antwoorden over.”