Wat is mystiek?
“Mystiek zou je kunnen omschrijven als: je aangeraakt voelen door God, het Geheim, de goddelijke kern van alle dingen. Kortom: door Dat, wat niet in woorden of beelden te vangen is. Je kunt er alleen maar naar verwijzen. Die ervaring van aangeraakt worden kan uitmonden in ervaringen van eenheid met Dat wat jou volkomen overstijgt, en Dat ook tegelijk je eigen diepste kern is. Die ervaringen kleuren je hele leven. Op den duur groeit een steeds sterker besef dat je één bent met die goddelijke kern van alle dingen. Dat is heel vreugdevol en vervullend.
Mystiek komt in alle religies en in alle tijden en culturen voor.
De mystieke weg verandert je leven. Je ziet die goddelijke kern ook steeds meer in alles om je heen, en in ieder mens. Doordat de goddelijke liefde door je heen stroomt, ga je zelf ook steeds meer vanuit liefde leven. Veel mystici hebben zich dan ook enorm ingezet voor anderen, in pastoraat, zorg aan armen, vervolgden, zieken, streven voor gerechtigheid, vrede en verzoening, en het behoud van onze kostbare Aarde, met alles wat daarop leeft.”
Wat heb jíj met mystiek?
“In mijn eigen leven was die mystieke geraaktheid er al toen ik een klein kind was. Ik leefde met engelen en heiligen, ik praatte met ze. Ze waren voor mij net zo werkelijk als al het andere om me heen. Vanaf het moment dat ik begon te bidden, met heel veel stilte, had ik sterke ervaringen van eenheid. Elke keer weer. Ik was toen midden twintig.
Vanaf het moment dat ik begon te bidden, met heel veel stilte, had ik sterke ervaringen van eenheid.
In 2013 heb ik mijn boek Jij zingt in mij Jouw naam – mystiek dagboek, bloemlezing gepubliceerd. Dat is een verzameling teksten, gedichten en gebeden die allemaal spontaan in mij opkwamen. Tot mijn verrassing volgde er enorm veel publiciteit: 14 mooie tot heel enthousiaste recensies, 10 interviews en een stroom van brieven en e-mails van mensen, die schreven hoe blij ze waren met dit boek: ze voelden zich erdoor geraakt en geïnspireerd, gesteund in hun geloof. En herkenden soms ervaringen die ze zelf nooit onder woorden hadden kunnen brengen. Bijzonder was ook dat deze reacties kwamen uit de hele breedte van de kerken, van vrijzinnig tot orthodox, en ook van mensen zonder een band met een bepaalde levensbeschouwing. Maar ook van mensen uit moslim-, hindoeïstische, joodse en boeddhistische kringen.
Dat laatste bracht mij er een paar jaar geleden toe een stichting op te richten voor mystiek uit alle religies: Stichting Dutch Foundation for Mysticism. Wij willen mystieke verdieping bieden, mensen uit verschillende religies met elkaar in contact brengen, en de verbinding onder de aandacht brengen en bevorderen tussen mystiek en maatschappelijke betrokkenheid. De stichting begint nu echt goed te draaien. We hebben sinds de oprichting de ANBI-status. Bestuur en meedenk-groep bestaan uit mensen met verschillende spirituele en religieuze achtergronden. We zijn nog op zoek naar enthousiaste mensen die de kar willen helpen trekken. Die kunnen zich dus melden! We organiseren bijeenkomsten waar we mystieke teksten lezen uit verschillende religies, en nu organiseren we dus een groot symposium op 23 maart in Utrecht.”
Mooi, hierover straks meer. Je bent ziekenhuispastor geweest. Heb je je mystieke gevoeligheid een plek kunnen geven in je werk?
“Ja, dat ging vanzelf. Ik heb altijd erg vanuit mijn hart geleefd, dat ging ook vanzelf. Kerkdiensten doe ik ook altijd recht vanuit mijn hart, niet van een blaadje. En in gesprekken met mensen was er ook heel vaak contact van hart tot hart. De mensen vroegen dikwijls of ik met ze wilde bidden. Dan nam ik hun hand, en dan had ik zo sterk het gevoel dat we samen hand in hand voor God stonden. En zij voelden dat ook. Na het gebed hing die sfeer ook heel sterk in de kamer.
Ik heb ongeveer acht jaar gewerkt in het ziekenhuis in Roosendaal. Daar had ik ook bereikbaarheidsdienst, ik sliep er een nacht per week en werd heel vaak opgeroepen. Dan was er een patiënt die plotseling erg achteruit ging, of een verkeersongeluk had gehad. De familie was ook opgeroepen, en dan vroegen ze of ik hun vader, moeder, broer of zusje wilde bedienen. Wat een indrukwekkende en intieme ervaring, om zo met z’n allen rond dat bed te staan, samen te bidden, elkaars hand vast te houden en natuurlijk ook de hand van de zieke. Dan sta je echt samen in de tegenwoordigheid van God. En als ik zo iemand dan bediend had, eigenlijk hadden we dat samen gedaan, de anderen gaven ook een kruisje met olie als ze dat wilden, dan kwam er rust over de mensen. Ze voelden: nu hebben we ons pa in Gods hand gelegd. De zieke voelde dat zelf ook, en kon zich overgeven.”
Je gaf zojuist al aan dat je in 2013 een boek hebt geschreven en dat hier veel belangstelling voor was. Hoe verklaar je die belangstelling?
“Het is direct vanuit het hart geschreven. Tijdens de mystieke ervaringen heb ik alles wat er gebeurde op papier gekwakt zoals het in me opkwam. Ik moest het gewoon kwijt. En ook met de gebeden, gedichten en liederen die in me opkwamen ging het zo. Ik heb er niet aan geschaafd.
En ja, ik kan goed schrijven. Dat is een talent dat ik geërfd heb. De authenticiteit van het boek werd geprezen in de pers, en het krachtige, poëtische taalgebruik. Het is natuurlijk belangrijk dat de ervaringen zo onder woorden gebracht worden dat ze heel direct aanspreken, en dat de taal daarvoor het voertuig is. Maar dat gebeurt bij mij vanzelf. Het is geen verdienste van mij.
Zoals ik al zei herkenden veel mensen dingen die ik schreef. Ze voelden zich aangesproken op een laag in henzelf, waar ze anders misschien minder makkelijk toegang toe hadden. Mensen hebben door mijn boek hun geloof terug gevonden, zoals een oude missiezuster me schreef. Dat soort brieven stemmen me heel dankbaar.
Collega’s hebben mij moeten overhalen om het boek te publiceren. Door dit soort brieven heb ik het gevoel dat dat zin heeft gehad.”
Heb je nooit de behoefte gehad om met een vervolg te komen?
“Juist door al die brieven ben ik op dat idee gekomen, ja. Het dagboek dat ik heb gepubliceerd is een selectie. Het oorspronkelijke dagboek bevat wel vier keer zoveel tekst. Ook heb ik sinds 2013 een groot aantal liederen gemaakt, die evenals de andere teksten spontaan in me opkwamen, met melodie en al. Op het symposium worden er een aantal gezongen door Kees van Lent. Hij zal ook een workshop leiden waarin de mensen die liederen kunnen zingen. En dan aan het eind van de middag er een of twee laten horen aan alle aanwezigen op het symposium.
Die liederen heb ik ingezongen op een recordertje en daarna hebben professionele musici de noten genoteerd. Dat is een heel lastige klus. Er zijn er nu een stuk of 60 af, met noten en al. Maar zeker 30 moeten nog genoteerd worden. Ik hoop dat ik mensen vind die dat kunnen doen. Die liederen komen met teksten en noten in druk in het boek. En dan met een link naar internet, denk ik, zodat je ze ook kunt horen. Dat alles vraagt nog veel tijd, ik schat een jaar of twee.”
Op 23 maart organiseren jullie als stichting een groot symposium. Waarom hebben jullie gekozen voor het thema ‘Mystiek en maatschappij’? Gaan die twee woorden wel samen?
“Ja, juist! Wij willen laten zien wat het belang is van religie en mystiek voor de samenleving. Er is veel te doen over de waarde van religie. Dat zie je aan alle reacties op de cijfers van het CBS. Als mensen die cijfers zien, denken ze vaak dat het grootste deel van de bevolking helemaal niet meer religieus is, of zich daar überhaupt mee bezighoudt. Dat is helemaal niet waar. Wat het CBS onderzocht heeft, is hoeveel mensen lid zijn van een levensbeschouwelijke organisatie. Dat aantal neemt af. Maar heel erg van deze tijd is juist, dat mensen zelf op zoek gaan en uit meer levensbeschouwelijke bronnen putten. Multireligieus zijn dus. Zo ben ik zelf ook al heel lang bezig. Die cijfers blijken niet uit dat onderzoek. Ik vind dat een gemiste kans. De eenmalige glossy Mix, die in 2017 onder redactie van Manuela Kalsky en André van der Braak is uitgebracht, is daarom zo’n goed initiatief.
Wat onze stichting doet, ligt in dezelfde lijn. Mensen uit verschillende religieuze achtergronden met elkaar verbinden, ja, maar ook: een plek willen zijn voor mensen die uit meer bronnen willen putten. Mystiek zien wij als de kern van levende religie. Mystiek overstijgt alle grenzen die mensen hebben gemaakt. Het mooie is juist dat je elkaar kunt ontmoeten in datgene wat je hart raakt. Van hart tot hart kun je je verbinden met mensen uit een heel andere achtergrond. Prachtig is dat.”
Van hart tot hart kun je je verbinden met mensen uit een heel andere achtergrond. Prachtig is dat.
Wat gaat er gebeuren die 23ste maart?
“Op deze dag gaat het dus over de vraag: wat is de waarde van religie en mystiek voor de maatschappij? Nou, die is overduidelijk. Dat laten we zien door presentaties van en over mensen die vanuit hun religieuze, spirituele en mystieke inspiratie zich inzetten voor vrede, verzoening, rechtvaardigheid en vergeving. Zo zal bijvoorbeeld Mpho Tutu, dochter van bisschop Tutu en zelf anglicaans priester, vredesactivist en voorvechter voor de rechten van de LHBTI gemeenschap, spreken en workshops leiden over vergeving. Klaas Smelik van het Etty Hillesum Onderzoek Centrum in Middelburg zal het hebben over De God van Etty Hillesum. Vanuit haar spirituele inspiratie wilde zij de medemens in iedereen zien, ook in wat toen de ‘vijand’ was. Hilly Bol, arts en Dharma-leraar in de lijn van Thich Nhat Hanh, geeft een presentatie en workshops over de wijze waarop hij vrede uitdraagt. Zelf spreek ik over het thema ‘Mystiek en maatschappelijke betrokkenheid’ en geef twee workshops over de mystieke weg.
In de middag zijn er negen workshops die allemaal twee keer worden gegeven. De deelnemers kunnen er twee kiezen. Bijvoorbeeld: meditatie met de Quakers, of in de lijn van Thich Nhat Hanh, of de Advaita Vedanta, mystieke liederen zingen, workshop ‘De mystieke weg’, ‘Vergeving’ met Mpho Tutu, ‘Dances of Universal Peace’ (Soefi’s), Klaas Smelik over ‘De God van Etty Hillesum’, en voor de intellectueel geïnteresseerden bijvoorbeeld de workshop van filosoof Marc De Kesel (Titus Brandsma Instituut) over zelfloosheid. Maar die komen bij Klaas Smelik ook zeker aan hun trekken.
Er is ook een informatiemarkt op het symposium waar levensbeschouwelijke organisaties kunnen staan met boeken en informatie. Bijvoorbeeld de Westerse Soefi’s, het Etty Hillesum Onderzoek Centrum, de Sangha van Thich Nhat Hanh, Quakers, Karmel Beweging, Titus Brandsma Instituut, onze eigen stichting, en nog veel meer. Organisaties kunnen zich nog opgeven.”
Wanneer is het symposium voor jou geslaagd?
“Als de deelnemers zich geïnspireerd voelen en inderdaad zien: mystiek en religie hebben enorm veel waarde, ook voor de maatschappij. Dat is in de westerse samenleving veel te veel ondergesneeuwd geraakt. En als de deelnemers fijne ontmoetingen hebben gehad. En met organisaties in contact zijn gekomen, die hun wat te bieden hebben.
Het symposium is zo veelkleurig, dat iedereen wel iets kan vinden dat hem/haar raakt. Ik hoop ook dat we met mensen die dat willen een vervolg kunnen geven aan deze dag. Bijvoorbeeld doordat ze mee helpen onze organisatie verder uit te bouwen. Maar ook denk ik bijvoorbeeld: ik krijg zo veel brieven en mails van mensen die ook mystieke ervaringen hebben en daar graag met mij over willen praten. Zou het niet mooi zijn een groepje te vormen, zodat die mensen ook elkaar in een veilige sfeer kunnen ontmoeten en ervaringen uitwisselen? Een eerste aanzet daartoe wordt op dit symposium gegeven.”
Geïnteresseerd in deelname aan het symposium op 23 maart? Nu nog met vroegboek-korting! Zie de website www.dutchfoundationformysticism.nl.
Voor de informatiemarkt kunnen levensbeschouwelijke organisaties zich nog aanmelden. Klik hier voor meer informatie.
Mpho Tutu, Klaas Smelik en Marc De Kesel signeren hun boeken op 23 maart. Het boek van Carine Philipse is uitverkocht. Het wachten is op de volgende uitgebreide editie met meer tekst en een groot aantal liederen. Mensen die het boek hebben, kunnen het meenemen, dan zal Carine het signeren.