“Het is uiterst curieus dat bedrijven op aarde zijn om nog meer te verdienen en nog meer marktaandeel te halen ten faveure van een klein clubje aandeelhouders. En dat ten koste van de planeet.” Daarom vindt Kees Klomp eigenlijk dat je het succes van bedrijven moet afmeten aan maatschappelijke winst.
Nieuwe behoeften
De betekeniseconomie is een oplossing om de planeet en de mensheid te redden, vindt Klomp, die het begrip zelf in 2006 introduceerde; een model niet gericht op meer winst maken en continue groei, maar op het welzijn van mens, dier, natuur en het behoud van de planeet. De tijd is er rijp voor. “Elke economische evolutie of systeemverandering komt voort uit menselijke gedragsverandering, veroorzaakt door een gewijzigde behoeftebevrediging.” Uit de onderzoeken die Klomp deed, blijkt die behoeftebevrediging momenteel wezenlijk te veranderen. Hij illustreert dat met de piramide van Maslow, die de universele behoeften van de mens rangschikt. Aan de piramidebasis staan onder meer voedsel, kleding en een dak boven je hoofd. Klomp: ”Daarnaast ontstaat er de laatste jaren een nieuwe behoefte die net zo basaal is: de planeet als ons collectieve huis. Het groeiend besef dat we als soort afhankelijk zijn van de gezondheid van de planeet. Het besef dat wij als mensen bestaan bij de gratie van co-existentie met andere levende wezens op aarde.”
Het grote geheel telt
Millennials en centennials zijn de motor achter de paradigmaverschuiving. Maar deze generaties Y en Z doen dat volgens Klomp ieder vanuit een eigen motivatie. Jongeren uit generatie Z (geboren na 2000) willen puur een systeemverandering en zijn minder bezig met hun eigen belang. Vooral het grote geheel telt. De generatie Y (geboortejaar tussen 1980 en 2000) is net zo geëngageerd en bezorgd over de planeet, maar deze millennials ervaren hun inspanning voor de planeet ook als zelfontwikkeling, zelfontplooiing en zelftranscendentie. “Je ziet bij hen dus een gekke combinatie van iets super-basaals, namelijk het redden van de planeet, én een vorm van welbevinden uit de top, het penthouse, van de Maslow-piramide.”
Het handelingsperspectief van beide generaties is echter gelijk. “Daarom gebeurt er momenteel ook zoveel”, vindt Klomp. “Ze vertonen geëngageerd, activistisch gedrag. Bijvoorbeeld door geen vlees meer te eten, niet meer te vliegen of een eigen bedrijf te beginnen met een maatschappelijk doel. Ook willen steeds meer jongeren niet meer werken bij bedrijven die geen onderdeel zijn van de oplossing. Ze kiezen vaker voor het impactpad dan voor het inkomens-carrièrepad. Niet hoeveel je kunt verdienen is belangrijk, maar hoeveel maatschappelijke impact je kunt hebben.”
Boardrooms vol babyboomers
Desondanks is Klomp niet positief over de toekomst. “De meeste organisaties, instituten en mensen hebben er belang bij om het bestaande economische systeem van meer winst en marktaandeel in stand te houden. De boardrooms zitten vol babyboomers en Generatie X’ers. Dit zijn de mensen die het systeem creëerden dat niet langer houdbaar is. En de transitietheorie leert dat er geen systeem is dat zijn eigen macht zonder slag of stoot opgeeft. Toch ben ik hoopvol. De ontwikkeling is gaande en gaat gestaag. Maar er is ook nog veel weerstand.”
Omwentelingen verlopen dus zelden vrolijk en vreedzaam, zo leert ook de geschiedenis ons. Machtsverschuivingen gaan altijd gepaard met grote sociale onrusten en dus vaak ook met geweld. “Je ziet dat de samenleving polariseert. Daar ben ik dus pessimistisch over.” Klomp hoopt dat mensen leren van de geschiedenis, want het tijdperk waarin we elkaar heel hard nodig hebben, is aangebroken. “Het gaat a hell of a job worden om de samenleving in stand te houden. Er is alle reden voor sociale cohesie, om kracht te putten uit elkaars bestaan. We kunnen het. Kijk maar naar het begin van de covid-pandemie. Maar kijk ook naar wat er een paar maanden daarna gebeurde, zoals de antivaxerbeweging die tot stand kwam en de polarisatie die dat tot gevolg had. Er zijn altijd partijen met andere belangen die in tijden van crisis hun kansen schoon zien.”
Het kantelpunt naar de betekeniseconomie is volgens Klomp nog niet bereikt. “Maar wel weten we dat het onvermijdelijk is geworden. De ontwrichting van de planeet gaat zo dominant worden, dat het bestaande systeem er niet meer mee wegkomt. De bijkomende schade is zo groot, dat ‘de markt’ onmogelijk nog de allesbepalende factor kan zijn.”
