Op de vraag wie Anne Goossensen is, antwoordt ze: “Mijzelf versta ik in de rollen van moeder, wetenschapper, geliefde, gepassioneerd burger, vriendin, dochter, vrijwilliger, raad van toezicht lid en meer. De kern is iemand die gegrepen is, en dat eigenlijk al levenslang, door de kwaliteit van het relationeel weefsel tussen mensen. Die term heb ik niet zelf bedacht, die komt van Martin Buber.”
“Ik vind deze term prachtig, alsof er een weefsel tussen mensen is met meerdere draadjes, dat in kwaliteit, substantie, flexibiliteit, warmte, bescherming kan verschillen. En dat dat gesprek behoeft. Het liefst draag ik bij aan en zo mooi, goed en weldadig mogelijk relationeel weefsel tussen mensen. Eigenlijk al mijn werkzame activiteiten en vrijwilligerswerk zijn daar op gericht, al jaren.”
Waarom organiseer je luisterfestival ‘In de echo van de ander’ en kun je hierover wat meer vertellen?
“Het Luisterfestival In de Echo van de Ander vindt plaats in Maarssen, op een buitenplaats. Er ligt daar een heel bijzonder klooster. Het is namelijk een modern gebouwd klooster, in heel bijzondere verhoudingen, drie staat tot zeven. Wij organiseren in alle ruimtes, die het klooster biedt, activiteiten die met luisteren te maken hebben. Dat betekent ook dat gedragen worden door de sfeer van verstilling, waarin decennialang is geïnvesteerd door de kloosterorde. En dat is de perfecte plek om met dit onderwerp aan de slag te gaan. Want stilte is van groot belang voor kwaliteit van luisteren.
Het ultieme doel is dat meer mensen elkaar verstaan. Dat betekent de verschillen die er zijn durven inademen, toelaten, ruimte geven in jezelf zodat die verschillen mogen klinken. En je daardoor laten verwonderen, zodat er meerstemmigheid mag zijn ook qua waarden die behoren bij het andere van de ander. Zodat die ruimte krijgen binnen interacteren, binnen een dialoog, binnen een gesprek. Dat betekent transcendentie. Transcendentie van de wijze waarop wij tot nu toe gesocialiseerd zijn, transcendentie van hoe je jezelf begrijpt, transcendentie van de theoretische kaders waardoor je gevormd bent, transcendentie van een beroepscode of beroepshouding, transcendentie misschien van een geslachtelijke vorming, van culturele achtergrond.
Goed luisteren betekent al die dingen durven onderzoeken en loslaten zodat het andere van de ander in jou mag echoën. Daar ruimte voor durven maken en vanuit daar reageren en verder onderzoeken samen over en weer.
De programmering en de inschrijving van het Luisterfestival zijn inmiddels beschikbaar. We kiezen voor een programma op het snijvlak van kunst en wetenschap. Dat betekent dat er lezingen zijn vanuit wetenschappelijke sprekers, over filosofie of meer empirisch onderzoek. En ook zijn er trainers die hun conceptuele benaderingen van luisteren komen delen. En kunstenaars maken mogelijk dat wij via kunst, dus via installaties en mogelijk een ritueel, geïnspireerd kunnen worden op wat luisteren is. Op wat het kan doen en hoe je daar beter in kan worden. Ten diepste wil het programma inspireren om tot je te nemen wat moeilijker gehoord kan worden.”
Voor wie is het festival bedoeld en wat kunnen deelnemers er verwachten?
“Het festival staat open voor iedereen die zich aangesproken voelt. Als mens, als ouder, als opleider, als inspirator, als mantelzorger, als patiënt, als partner. Mensen uit de zorg, uit zorg en welzijn, van gemeenten, mensen uit de politiek. Leiderschap, zo breed en zo diep als je het maar wilt. We hebben we geen begrenzingen voor wie het niet van toepassing is.
Er is een programma samengesteld met heel veel kleine groepen. Dus veel ervaren en minder zitten en consumeren. Zodat ook de rijkheid van deelnemers over en weer kan inspireren en voeden. Er zijn twee plenaire momenten, helemaal aan het begin en aan het einde. De eerste is mede om mijmervragen mee te geven en ook een keynote lezing van Mirjam Rasch. Dit is de filosofe die het boek Luisteroefeningen heeft geschreven. En aan het einde is er een dialoog met Adelheid Roosen en Harry Starren. Over de mijmervragen, die deelnemers hebben meegekregen. Zij gaan inventariseren wat mensen zijn tegengekomen gedurende alle sessies, workshops. En welke inzichten ze hebben opgedaan. Dat delen we met elkaar en daarna is er een netwerkborrel.”
Hoe verhoudt het festival zich tot je nieuwe leeropdracht aan de Universiteit voor Humanistiek?
“De nieuwe leeropdracht aan de UvH is in wezen een uitvloeisel van mijn eerdere leeropdrachten. Die staan in het teken van het verhelderen en verbeteren van de zachte aspecten van kwaliteit van zorg. En in het verlengde daarvan een hoogleraarschap presentietheorie, wat een heel duidelijk concept is. Dat biedt een theoretische onderbouwing om mismatches tussen mensen nog helderder in beeld te brengen. Presentie kan een inspiratieweg zijn voor hoe relationele afstemming beter vorm kan krijgen. Zodat het radicaal kan worden toegepast, en mensen in een kwetsbare fase van hun leven zich nog beter gezien en gehoord voelen.
En in het verlengde daarvan een leeropdracht met een decennium werk met vrijwilligers rondom het levenseinde. Gericht op de kracht van wat zij te bieden hebben aan mensen die gaan sterven en hun naasten.
Daaruit volgt het onderwerp luisteren als zeer logisch. Het onderwerp luisteren concretiseert, het is herkenbaar en het is uitdiepbaar. Soms gebruiken we luisteren nog als een 0-1 categorie. Ik luister wel of ik luister niet. Of nog negatiever, je hebt niet geluisterd, oftewel je doet niet wat ik zeg.
Daar liggen kansen om luisteren nog theoretischer uiteen te rafelen, het open te denken. Om meer subtiele definities neer te leggen en manieren om daarin beter te worden. En dat is gekoppeld aan concrete vragenlijsten, assessments waar we mee willen gaan werken in de trainingen.
Zo bieden wij ook een leergang Luisterkunst aan, aan de UvH Academie. Die beslaat een half jaar. Dat zijn negen middagen met schrijfopdrachten, met literatuur, met maatjes, feedback geven, met veel belichaamd oefenen. Die leergang is expres lang uitgerekt, omdat het leren vaak in de tussenperiodes, tussen de bijeenkomsten, echt doorzet. Dan wortelt het. Dit najaar start de vijfde editie van die leergang, per september.
Dit type leren trekt allerlei mensen aan, uit de zorg, buiten de zorg, uit educatieve omgevingen, mensen die met vrijwilligers werken. Ook mensen die dialoogbegeleider zijn en dus die al eigenlijk getraind zijn in een methodiek om participanten in een gesprek meer tot elkaar te laten komen.
Wij werken daar vanuit zorgethische theorie, die presentietheorie die ik eerder noemde, en ook wat filosofische inzichten. Daarmee concretiseren we als het ware een weg om tot fijngevoelige gedeelde taal te komen, om tot instrumenten te komen om luisteren bij jezelf te blijven bevorderen. Maar ook om het in je omgeving uit te dragen. Om zo met elkaar te komen tot een groeicirkel, waarin steeds beter luisteren, en dit als het ware bevorderd blijft worden.”
Zie je een relatie tussen kunnen luisteren en leiderschap? Zo ja: hoe?
“We pakken dit aan de universiteit op en dat betekent ook dat er nu een aantal promovendi gaan starten, met onderzoek naar luisteren in verschillende contexten. En dat kan zijn zorg en welzijn, maar zeker ook leiderschap en ook gewoon maatschappij breed. Als het gaat over burgers en inspraak en bijvoorbeeld hoe gemeenten omgaan met hun inwoners.
Daarbij is luisteren en leiderschap in die zin een prominent thema. De kernvraag is: Hoe kunnen leidinggevenden een ‘luisterend zijn’ voorleven in hun teams, dus een voorbeeld zijn voor mensen die begeleiden en aansturen. Zodat er ook in organisaties culturen ontstaan waarin suboptimaal luisteren wordt gesignaleerd en aangepakt.
Dan kan er een mooie olievlek ontstaan van goed luisteren en elkaar aanspreken daarop zodat het zich steeds verder verspreid. Daar hebben we onderzoek voor en instrumenten voor om dat te ondersteunen en om die social movement zich verder te laten doorzetten.”
Voor meer informatie en inschrijven voor het Luisterfestival kijk op deze webpagina. ‘In de echo van de ander’ Luisterfestival op het snijvlak van kunst en wetenschap. Meer over de Luisterkunst Leergang (inclusief proefcolleges) is hier te vinden: Leergang Luisterkunst in Zorg en Welzijn.