Met ingang van het nieuwe jaar er een einde aan het IKON-tijdperk. De omroep namens de protestantse en oud-katholieke kerken verliest met ingang van 2016 zijn zendtijd, net als de andere kleine, levensbeschouwelijke omroepen. Zij moesten onderdak zoeken bij een van de grote omroepen; voor de IKON werd dat de Evangelische Omroep. Een aantal van de huidige IKON-programma’s zal straks onder de EO-vlag worden uitgezonden, zoals het zondagochtendprogramma De Nieuwe Wereld.
Welke kroonjuwelen van de IKON mogen beslist niet verloren gaan?
Van der Ven: “De achterliggende vraag is: wat is typisch IKON? Voor mij zijn dat eigenschappen als vrijzinnig, eigenzinnig, een oog hebben voor minderheden. Maar zeker zo belangrijk is verbeeldingskracht.”
Overdijk: “Voor mij is het engagement van de IKON heel belangrijk. Want geloof en samenleving zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. En het lef om over de grenzen van onze eigen, christelijke traditie heen te kijken, bruggen te slaan naar andere tradities. We hebben vaak een voorhoederol gehad als verspieder van het religieuze landschap. Behalve voor mensen in de brede oecumene van de kerken zijn we ook een thuishaven geweest voor zinzoekers en mensen die spiritueel ongebonden zijn. In al die jaren heeft de IKON laten zien dat traditie alleen bestaat bij de gratie van vernieuwing.”
Heeft de Nederlandse samenleving nog wel een boodschap aan religie?
Overdijk: “Dat door de secularisatie religie verdwijnt, is een groot misverstand gebleken. De kerkelijke instituten hebben aan kracht ingeboet, maar het geven van betekenis aan je leven, het zoeken naar zingeving, is nog steeds aanwezig, misschien wel meer dan ooit. De mens is ongeneeslijk religieus. Religie is niet verdwenen, maar getransformeerd. Nederland mag dan seculier zijn, de wereld waarin we leven is booming religieus. Zonder kennis van religie is ze onbegrijpelijk. Of je nu gelooft of niet, het is een belangrijke maatschappelijke factor. Ook door de komst van mensen uit andere culturen verandert het religieuze landschap continu. We leven in een global village. Dat dwingt ons om de vraag te stellen hoe wij omgaan met religieuze diversiteit zodat we goed samen kunnen leven ondanks al onze verschillen. ”
Van der Ven: “Voor mij is daarbij het zoeken naar moraal en ethiek, naar wat voor mens je wilt zijn en wat voor samenleving we willen zijn, van belang. Daar gaat het bij de IKON over.”
De IKON kreeg van de kerken nogal eens het verwijt dat zij zich niet konden herkennen in de programma’s.
Overdijk: “De IKON is vanuit zijn geschiedenis nooit een spreekbuis geweest van de kerken. De kerk is er omwille van de wereld en niet omwille van zichzelf, was het adagium. Het Griekse woord oikoumenè – oecumene – geeft dat ook aan; het gaat om ‘de bewoonde wereld’. Christelijke bezieling reikt altijd over kerkmuren heen en kan niet zonder de blik op de samenleving. Misschien was die bezieling niet altijd herkenbaar en daarover ga je dan met elkaar in dialoog. Waar zowel de kerken als de IKON toch uiteindelijk naar streven is om dat Koninkrijk van God, waar het tenslotte allemaal om begonnen is – seculier gezegd ‘het goede leven voor allen’ – wat dichterbij te brengen. Vanuit de vraag, hoe de christelijke traditie daarvoor bezielend en relevant kan zijn in onze tijd. Op welke waarden willen we ons met elkaar verenigen en hoe brengen we ze op inspirerende wijze voor het voetlicht?”
Van der Ven: “De IKON is voor mij altijd een pionier geweest en dan sta je onvermijdelijk in bepaalde spanningsvelden, zoals met de kerken. Dat is juist goed, het houdt je scherp. Bij dat pionieren hoort ook de bevrijdende en emanciperende rol van het geloof. Kijk naar programma’s als Hoera een homo en Dood op verzoek, de documentaire over euthanasie. Het is niet zo dat die programma’s hét antwoord geven, maar ze stellen de kijker wel de vraag: hoe kunnen we hier op een goede manier over nadenken en mee omgaan?”
Het lijkt er wel eens op dat de tv-kijker niet meer zo’n zin heeft in die reflectie.
Overdijk: “Het is misschien eerder zo dat de publieke omroep er, hoewel ze ook reflectie als taak heeft, geen zin in heeft, omdat ze geobsedeerd is door kijkcijfers. Ik denk juist dat heel veel mensen behoefte hebben aan duiding en zoeken naar zin en betekenis. In deze roerige tijd is het van groot belang om steeds opnieuw na te denken over goede manieren van samenleven, ook wereldwijd. In de serie LUX Grote denkers over de toekomst zijn we daarom te rade gegaan bij internationaal befaamde denkers. Uit de vele reacties op onze programma’s maak ik op, dat veel mensen het waarderen dat we in onze programma’s nieuwe perspectieven bieden en daarbij over de dijken van de Hollandse polder heen kijken.
Van der Ven: “De IKON heeft nooit een knieval gemaakt voor makkelijk scoren. Hij heeft een visie en een visioen en daar wil hij stem en beeld aan geven. Dat is leidend.”
Het programma De Nieuwe Wereld blijft, vanwaar die titel?
Overdijk: “Die titel is een verlangen en een opdracht. Ons uitgangspunt is: kijk naar de wereld zoals die is, analyseer wat er gebeurt en wat er fout gaat en zet daar tegenover hoe het ook kan. Naast alle ellende gebeurt er ook veel goeds en hoopvols en dat willen we laten zien, weg van het cynisme.”
Van der Ven: “Maar niet naïef, niet zonder te kijken naar wat er fout gaat. Dat komt bijvoorbeeld aan bod in het mensenrechtenjournaal. Daar willen we niet van wegkijken, sterker nog, daar moeten we ons druk om maken. Engagement dus, én verbeelding.”
Overdijk: “Verbeelding wordt vaak gezien als een hersenspinsel. Maar verbeelding betekent ook transformeren, anders naar de wereld kijken. Vergelijk het met het populaire ‘omdenken’. Dat is niet nieuw, dat is van alle tijden, de Bijbel staat er vol van. Laatst schreef een journalist dat we met De Nieuwe Wereld optimistische tv maken. Het wordt dus opgemerkt, maar tegelijkertijd wordt het als niet realistisch gezien. Maar ik denk juist, dat idealisme het nieuwe realisme is. Daarmee kunnen we de wereld een klein beetje beter maken.”
Blijft het geluid van de ‘IKON-kerken’ hoorbaar in de EO-programmering?
Van der Ven: “Ik hoop dat de IKON zijn eigen, karakteristieke kleur behoudt en niet een schutkleur krijgt.”
Overdijk:“IKON en EO hebben in 2013 niet voor niets voor elkaar gekozen. Door de IKON in huis te halen, koos de EO voor verbreding van zijn traditie. Nu wonen we samen in dat huis met vele kamers dat de christelijke traditie is – van orthodox tot vrijzinnig, van heilsoldaat tot oud-katholiek. Laten we elkaar ruimte geven en ontmoeten. Zodat we onze verschillen met elkaar kunnen verbinden, zonder ze op te heffen. Want beide omroepen willen, geïnspireerd door de christelijke traditie, met hun programmering bijdragen aan een betere wereld. Dat engagement kan onze leidraad zijn.”
Bovenstaand interview werd eerder geplaatst op Volzin.nu.
Dat artikel is – ondanks de begrijpelijke nostalgie – toch wel een gemiste kans.
Het versterkt bij mij de indruk dat http://www.nieuwwij.nl meer de website van het IKON-NieuwWij is dat van de andere zes levensbeschouwelijke omroepen die ook gaan verdwijnen:
RKK, Human. Joodse Omroep, OHM, Moslim-omroep en BOS