Wat is jouw persoonlijke associatie bij het begrip vrijheid?
“Voor mij is vrijheid dat ik kan gaan en staan waar ik wil. Ik ben heel dankbaar voor het feit dat ik in een land als Nederland woon waar de individuele vrijheid heel groot is. Zeker omdat ik uit een land kom waar dit niet het geval is. Ik ben geboren in Afghanistan en ik was vijf jaar oud toen ik naar Nederland kwam. Zes jaar geleden ben ik er voor het eerst terug geweest. Dat was echt een enorme schok. Ik had er zo’n moeite mee dat je daar als vrouw zo wordt beperkt! Ik mocht bijvoorbeeld op straat niet hardop praten van mijn nichtjes en van mijn tantes. Ze schaamden zich een beetje voor me. Roepen naar de overkant van de straat of naar elkaar zwaaien, dat kan daar gewoon niet.
Ik werd niet zozeer beperkt door mijn familie. Ik kreeg van mijn moeders familie veel meer vrijheid dan van de familie van mijn vader. Daar zijn ze een stuk conservatiever. Meisjes en jongens worden er strikt van elkaar gescheiden. Ik heb daar gezien dat het puur om de mensen gaat waar je mee te maken hebt. Ik heb echt het verschil gemerkt tussen die verschillende families.
Het was vooral de Afghaanse samenleving die me beperkte. Ik voelde me er helemaal niet thuis. De eerste paar dagen wilde ik me heel erg aanpassen en niet opvallen. Ik had geen make-up op en droeg traditionele kleding, want ik had gehoord dat mensen eigen familieleden ontvoeren voor losgeld op het moment dat ze horen dat je uit het westen komt. Ik droeg een hoofddoek; gewoon een los sjaaltje op mijn hoofd, meer niet. Maar ondanks alle aanpassingen kreeg ik nog steeds seksistische opmerkingen naar me toe geslingerd. Op een gegeven moment was ik het zat en had ik zoiets van: bekijk het maar. Ik gebruikte weer wat make-up en droeg een spijkerbroek met daar overheen iets langs. Het sjaaltje op mijn hoofd bleef ik wel dragen omdat ik weet dat mannen op straat vrouwonvriendelijk kunnen zijn. Ik wilde mezelf niet in gevaar brengen. Ik bedacht me toen dat het echt niet uitmaakte wat ik droeg. Ik kon net zo goed hetzelfde dragen als in Nederland, die opmerkingen kreeg ik toch wel. Ik heb met dat soort jongens op straat echt een aantal keer ruzie gehad, omdat ik gewoon niet over me heen laat lopen.”
En nu weer even terug naar Nederland…
“Ik ben blij dat ik hier in Nederland woon. Mijn verblijf in Afghanistan heeft me veel bewuster gemaakt van de bevoorrechte situatie waarin ik hier leef. Vrijheid betekent voor mij dat ik zelf bepaal wat ik doe en hoe ik me uit. Ik heb er moeite mee als ik beperkt wordt in mijn handelingsvrijheid. Ik ben namelijk opgegroeid met een vader die me daarin heel erg beperkte. Het was niet zo’n fijne man. Ik woonde voeger met mijn gezin in een dorpje bij Alkmaar, met bijna alleen maar witte Nederlanders. Toen wij op een gegeven moment naar Zoetermeer verhuisden, veranderde mijn vader. Hij werd heel radicaal in de dingen die hij dacht. Ik mocht bijvoorbeeld niet meer in een shirt met korte mouwen werken op een plek waar veel jongens werkten. Hij vond het ook niet meer goed als ik na tien uur ’s avonds thuis kwam van mijn werk. Terwijl ik vroeger in het dorp om middernacht thuis kwam. Dat vond hij geen probleem.
Die beperkingen hebben heel lang geduurd en ik heb nu zoiets van: ‘het is gewoon klaar’. Ik wil zelf bepalen hoe ik leef, maar wel binnen de kaders van mijn islam. Ik ga bijvoorbeeld wel uit, maar drink geen alcohol. Daar heb ik ook geen behoefte aan. Mijn moeder vindt het goed, maar mijn vader zou echt een hartaanval krijgen als hij het zou horen. Ik spreek hem al drie jaar niet. Hij woont nu in Engeland. Ik heb, sinds hij weg is, het gevoel dat ik weer begin te leven. Ik kan nu weer ademen. Er gaat een hele nieuwe wereld voor mij open. Ik mag van geluk spreken dat ik mijn vrijheid terug heb en nu bijvoorbeeld op mijzelf woon. Dat kon eerder echt niet.”
Welke aspecten in islam zijn belangrijk voor jouw opvatting van vrijheid?
“Vrijheid in islam vind ik vooral in de vrijheid die de religie geeft aan vrouwen en de rechten die het hen schenkt. De rechten van de vrouw zijn gegarandeerd in islam. Dat heb ik niet geleerd van een imam, maar doordat ik zelf op onderzoek ben uitgegaan. En ook heb ik veel van mijn moeder geleerd. Zij gaf mij ook Koranles en beantwoordde mijn vragen.
Ik ga altijd in tegen mannen die radicale opvattingen hebben en roepen dat de vrouw in islam onderdanig moet zijn aan de man. Dat is helemaal niet waar! Dat ik ben gaan lezen in de Koran en over islam, kwam ook door mijn vader. Hij deed dingen die in contrast stonden met islam. Dat was gewoon niet oké. Sommige mensen zouden bij zo’n nare ervaring misschien afstand nemen van het pad van islam, maar ik ben er juist meer over gaan lezen. Op een gegeven moment vroeg ik aan mijn vader waarom hij dingen deed die tegen de regels van islam in gingen. Hij stond daar erg van te kijken en schrok zich rot. Ik vroeg hem bijvoorbeeld waarom hij vrouwen sloeg, terwijl islam zegt dat dit niet mag. Hij kon zijn daden niet beargumenteren in naam van islam. Ik heb hem gepakt op datgene waar hij zo zwak in was. Hij misbruikte het geloof.”
Zijn er ook belemmeringen in islam voor jouw vrijheid?
“Als moslim mag ik niet drinken en geen tatoeages laten zetten. Dit vind ik soms jammer, maar dit duurt dan maar heel kort. Ik ondervind geen hele heftige beperkingen in mijn geloof. Misschien omdat ik er ook niet echt tegenin ga.
Ik ben er echt van overtuigd dat er in de Koran meer vrijheden staan dan beperkingen. Wat ik verder zie is dat de culturen waarin islam zich manifesteert en de menselijke interpretatie van islam beperkend kunnen zijn. Het zijn vaak gewoon dominante mannenculturen die islam interpreteren zoals zij dat willen! Ik heb vooral moeite met het Wahhabisme in Saoedi-Arabië. Hoe islam daar gepraktiseerd wordt, daarin zie je echt de manipulatie van mannen. Dat vind ik heel naar om te zien. Er staat duidelijk in de Koran dat je een vrouw mag berispen op het moment dat ze niet bidt. Maar toch moet je die keuze aan haar laten. Genoeg huwelijken gaan kapot omdat mannen hun vrouwen verbieden te doen wat ze willen. Mannen roepen dan al snel: “Wat zullen de mensen ervan denken!” Het gaat er altijd weer om wat die omgeving vindt. Dat vind ik echt onzin. De moslimgeleerden die beweren dat mannen superieur zijn aan de vrouw, geven gewelddadige mannen nog meer recht om vrouwen in te perken en af te tuigen. Dat vind ik gewoon gruwelijk. Ik zie het als mijn missie om later als journalist dit soort misstanden tegen te gaan. Ik wil er artikelen over schrijven en erover berichten omdat er te beperkt bij stil wordt gestaan.
De laatste jaren merk ik wel dat vrouwen mondiger worden. Ze merken op dat wat over hen in islam staat, niet klopt met wat ze zien gebeuren in de maatschappij. Met de Koran in de hand bestrijden zij vooroordelen en dominante mannen. Dat vind ik heel fijn om te zien. Ik vind het ook fijn dat er feministes opstaan in islam die zeggen dat verzen in de Koran anders geïnterpreteerd moeten worden. Maar het kan ook gevaarlijk zijn. Je moet je niet té ver van de regels in islam bewegen. Dan kom je er tegenover te staan. Ik zie mezelf ook wel als een feminist in islam, maar pas er wel voor op dat ik dingen niet uit hun verband ga rukken.”
Hoe kijk jij aan tegen het dragen van een hoofddoek?
“Dat is iets waar ik veel over nadenk. Misschien is het dragen ervan wel beperkend. Het is een pre in islam om een hoofddoek te dragen, maar ik vraag me af of het ook echt verplicht is. In de Koran staat dat de vrouw haar boezem moet bedekken en dat zij moet bedekken wat al bedekt is. Maar wat ik versta onder bedekken, is gewoon het dragen van kleding. Mijn moeder draagt wel een hoofddoek, maar mijn ouders hebben mij nooit verplicht om een hoofddoek te dragen. Ook niet mijn radicale vader. Ik heb hem wel eens gevraagd of hij wilde dat ik een hoofddoek droeg, maar hij zei me dat ik dat alleen moest doen als ik dat zelf wilde. Mijn moeder zegt dat, zolang mijn hart schoon is en mijn intenties puur zijn, ik geen hoofddoek hoef te dragen. Over het algemeen neem ik genoegen met het idee dat ik moet bedekken wat al bedekt is. Dat is voor mij voldoende. Al heb ik aan de andere kant ook een onderbuikgevoel dat het misschien toch beter is om er wel een te dragen. Maar ik ga het nu niet doen. Zeker niet in deze tijd met alle aanslagen en de moslims die onder een vergrootglas liggen.”
Is de hoofddoek in onze maatschappij een beperking van vrijheid?
“Mijn moeder heeft heel lang geen werk kunnen vinden omdat ze heel vaak op haar hoofddoek werd aangesproken. Ik vind dat heel naar. Mijn moeder heeft letterlijk te horen gekregen dat ze niet werd aangenomen, omdat ze een hoofddoek droeg. En op het kinderdagverblijf waar zij stage liep, was er een joods echtpaar dat niet wilde dat zij haar kinderen aanraakte, omdat ze een hoofddoek droeg. De hoofddoek kan dus zeker een beperking zijn. Al hangt het er natuurlijk ook van af wat voor werk je wilt doen. Als ik journalist word, dan weet ik niet zo goed of een hoofddoek een beperking gaat zijn voor mij. Ik wil graag naar Israël en de bezette gebieden gaan, of naar een ander conflictgebied. Met een hoofddoek val je sowieso op en kun je een gemakkelijk doelwit zijn. En eerlijk gezegd vind ik de hoofddoek ook een onhandig ding. Ik respecteer de vrouwen die er een dragen, maar ik ben absoluut tegen het dragen van een boerka. Ik vind het echt heel moeilijk om met zo’n iemand in de tram te zitten. Het is puur overdreven om je gezicht te bedekken. Waarom zou je dat doen? Omdat God het wil? Dat is onzin, het staat nergens in de Koran. Zelfs met de bedevaart naar Mekka mag je niet je gezicht bedekken. Daar moet je met een open gezicht rondlopen. Ik kan me hier zo over opwinden! Ik vind echt dat de boerka verboden moet worden. Islam is een religie van de middenweg. Dat wordt zo vaak benadrukt en dan draag je toch zoiets extreems.”
Is een verbod op de boerka een beperking van religieuze vrijheid?
“Nee, want als islam niet omschrijft dat je dat kledingstuk moet dragen, waarom zou jij jezelf dan zo kleden? Dan beperk je toch jezelf? Het dragen van zo’n boerka in naam van islam is het misbruiken van islam. Ik heb er problemen mee dat vrouwen zeggen dat islam het bedekken van het gezicht voorschrijft. Heel veel islam geleerden hebben zich hiertegen uitgesproken. Ik ben er van overtuigd dat de overtuiging van zo’n vrouw komt doordat verkeerde mensen haar hebben beïnvloed.”
Voel je ruimte om vragen te stellen die gaan over dingen die jouw vrijheid in je geloof beperken?
“Als ik imams dingen hoor zeggen waar ik mijn vraagtekens bij heb, dan ga ik dat uitzoeken. Ik zoek het op op het internet of pak de Koran erbij. Zo kom ik tot mijn eigen conclusies. Op internet baseer ik me dan niet op één bron, maar check er veel meer en of ze betrouwbaar zijn. Daarbij heb ik ook veel aan het researchen dat ik leer tijdens mijn studie journalistiek. En als ik het echt niet weet, dan vraag ik het aan mijn moeder. Die heeft vaak weer andere boeken waarin de Koran geïnterpreteerd wordt.
Ik lees ook wel overleveringen, maar ik twijfel vaak of de Hadith betrouwbaar zijn, omdat ze zoveel jaar na het overlijden van de Profeet geschreven zijn. Hoe weet ik nu zeker dat iemand als Bukhari niets van wat de Profeet zei en deed over het hoofd heeft gezien? Veel moslims vinden het niet goed als je zulke vragen stelt. Ik heb niets met de Hadith. Voor mij is de Koran de basis.
Dat ik vragen durf te stellen heb ik ook zeker aan mijn moeder te danken. Als ik vragen over iets had, van het hebben van vriendjes tot homoseksualiteit, dan vroeg ik het aan haar. En ik ging ook zelf opzoek naar antwoorden op mijn vragen. Maar eigenlijk vind ik het fijner om met een geleerde te spreken. Ik vind het alleen heel moeilijk om iemand te vinden die echt betrouwbaar is.”
Ga je wel eens naar een moskee waar je je vragen aan een imam kunt stellen?
“Nee, niet meer. Ik zou dat wel willen, maar dat doe ik niet op dit moment. Er is niet echt iets dat me daarin tegenhoudt. Misschien is het gewoon luiheid. Dat zoeken naar antwoorden op mijn vragen kost energie en tijd. Dan val ik al snel terug op Google of mijn moeder. Islam stimuleert mensen zichzelf te ontwikkelen en op zoek te gaan naar kennis. Als mensen hun vragen niet beantwoord krijgen, keren ze zich vaak af van islam. “Ik mocht dit niet en dat niet,” zeggen ze dan. Daarin herken ik me totaal niet.
Ik heb wel een tijd gehad dat ik het helemaal gehad had met het geloof. Dat had vooral met mijn vader te maken. Ik vroeg me echt af waarom God, als hij bestond en hij zo barmhartig was, mij niet hielp in de moeilijke situatie waarin ik zat. Ik heb lang op die manier geleefd. Maar op een gegeven moment was het toch mijn nieuwsgierigheid die me weer terug leidde naar islam. Ik doe niet alles volgens de regels nu. Ik bid bijvoorbeeld niet meer. Dat is trouwens pure luiheid. Maar mijn geloof in God is terug.
Er wordt in islam gezegd dat God je datgene geeft dat je aan kan. Misschien moet ik de hele situatie niet zo negatief zien. Misschien is deze situatie juist bestemd voor mij, omdat ik de situatie waarin ik geboren ben, aankan. Dat vind ik een mooie gedachte. Misschien heeft de situatie me sterker gemaakt en stimuleert het me in de dingen die ik later wil gaan doen. Uit dat idee put ik kracht. Ik moet dankbaar zijn dat ik dit heb meegemaakt en mee kan nemen als ervaring. Het onrecht dat ik ervaren heb zorgt ervoor dat ik soortgelijke dingen binnen het geloof kan gaan rechtzetten. Dat is mijn missie.”
Denk je dat scholing en educatie over islam aan jou missie kunnen bijdragen?
“Dat is zeker belangrijk. Islamitische geleerden moeten mensen wijzen op de rechten die een vrouw heeft in islam. De imams zijn de personen waar de mensen naar luisteren. Als ik die dingen zou roepen als jonge vrouw, dan sta ik sowieso al met 1-0 achter. Mensen nemen mij dan niet serieus en zouden zeggen: ‘Je bent zo jong, wat weet jij er nou van?’
Maar ook de vrouwen moeten de mannen in hun maatschappij uitdagen om het beeld van de vrouw aan te passen. Het is nu vaak de man die vertelt hoe de vrouw zich moet gedragen. Vrouwen moeten zich beschaafd kleden en hun ogen neerslaan volgens de geleerden. Waarom moeten vrouwen dit alleen doen? Waarom worden mannen niet aangesproken op hun gedrag? Laten zij hun ogen ook een keer neerslaan! Ik wil de mannen een spiegel voorhouden. Mannen moeten meer naar zichzelf kijken, in plaats van zeggen wat wij vrouwen allemaal moeten doen.”
Hoe belangrijk zijn vrijdenkers voor jou binnen islam? Bevorderen of belemmeren ze jouw vrijheid?
“Over het algemeen zijn kritische denkers in islam heel belangrijk. Ik ben zelf ook een kritische denker. Ik zet bij veel gebruiken mijn vraagtekens. Vrijdenkers houden mensen scherp. Mensen moeten elkaar niet als makke schapen volgen. Ze moeten zelf op zoek gaan naar kennis over islam. Ik ben blij dat dat soort mensen er zijn. Door kritisch naar islam te kijken, worden de scherpe randen eraf gehaald en kun je tot de kern komen.”
