Kirsten Koppel is als onderzoeker verbonden aan het lectoraat Waarde(n) van Vrijeschoolonderwijs van de Hogeschool Leiden en werkt daarnaast bij de Vrijeschool Pabo als docent onderzoek. Ze deed haar promotieonderzoek in de theologie en werkte onder meer als docent filosofie, ethiek en onderzoek bij de Hogeschool van Amsterdam.

Wat was voor jou de aanleiding om je te verdiepen in diep luisteren?

“Ik werkte als onderzoeksbegeleider en leercoach, en ik had in sommige gesprekken met studenten het gevoel geen goed contact te kunnen maken, terwijl ik wel echt probeerde die verbinding tot stand te brengen. Het kwam ook een keer voor dat ik wél een goed gevoel had gehad over een coaching gesprek, maar dat de student aangaf zich niet gehoord te hebben gevoeld. Zo ontstond voor mij de vraag waarom het soms wel en soms niet lukt om studenten de ontplooiingsruimte te bieden die nodig is. Wanneer dit lukt, gaat de inspiratie stromen, terwijl in andere gevallen het proces stroef verloopt of zelfs helemaal vast komt te zitten. Waar zit dat in? Waarom voelt de ene student zich wel gehoord en gezien, en de andere niet? Daarnaast is het echt kunnen luisteren naar anderen altijd een ideaal van me geweest, en verwonderde ik me erover hoe moeilijk dat kan zijn. Ik hoopte hierin handvatten te vinden in de theorie van diep luisteren.”

Welke inzichten heeft de theorie van diep luisteren je gegeven?

“De theorie van diep luisteren, ontwikkeld door Otto Scharmer, liet me eigenlijk pas echt begrijpen wat luisteren is. Het biedt theoretische en praktische handvatten om te onderzoeken wat ervoor nodig is om in een ontmoeting zodanig in verbinding met onszelf en de ander te staan dat ieder zich gezien en geïnspireerd voelt. Scharmer laat zien dat we op verschillende niveaus kunnen luisteren. Elk niveau dat we dieper zakken, betekent dat we steeds meer ons eigen perspectief, ons eigen wereldbeeld verlaten, maar wel dieper met onszelf in verbinding treden. Wanneer we diep luisteren, luisteren we met een open geest, een open hart en een open wil, en is er voor een kort ogenblik even geen ruimte voor angst, cynisme of vooringenomenheid. We staan dan zo in verbinding met de ander dat we het gevoel hebben opgenomen te zijn in een groter geheel, waar we onszelf voelen en thuishoren; we komen tot ons recht en voelen ons even onderdeel van iets veel groters. Dit wordt generatief luisteren genoemd; een bijzondere ervaring die we niet dagelijks meemaken.”

Wat maakt generatief luisteren anders dan andere manieren van luisteren?

“Volgens de theorie van diep luisteren zijn er vier niveaus waarop we kunnen luisteren. Het eerste niveau heet downloading, waarmee je op de wereld projecteert wat je eigenlijk al weet. We luisteren niet écht: we staan niet open voor nieuwe perspectieven, informatie of inzichten. Het tweede niveau heet feitelijk luisteren en vraagt een open geest en het opschorten van oordelen. Op dit niveau registreren we in het gehoorde wat er anders is dan we zelf denken en staan we open voor het veranderen van onze eigen denkbeelden. Weer een stapje verder is het empathisch luisteren waarbij we voor het eerst ons eigen perspectief verlaten, en met een open hart en zonder cynisme luisteren vanuit het standpunt van de ander. Het laatste niveau is dan het generatieve luisteren, en vraagt van ons om aan onze angsten voorbij te gaan en met een open wil volledig met onszelf en de ander te verbinden.”

Hoe bereiken we een zodanige gesprekservaring?

“In mijn onderzoek heb ik verschillende casussen en interviews geanalyseerd met betrekking tot ervaringen van diep – en niet diep – luisteren, en hoewel altijd beide partijen verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van een gesprek, zijn er zeker dingen die je zelf kunt doen om gesprekken beter te laten verlopen. Zo is het opschorten van oordelen een goede gewoonte, net zoals het doorvragen naar feiten, details en voorbeelden van een verhaal tot we de uniciteit daarvan kunnen doorvoelen. Als je je nog dieper met jezelf en de ander wilt verbinden, helpt het ook om structureel aan jezelf te werken. Zo bleken veel goede luisteraars de gewoonte te hebben om te mediteren, of heel eerlijk en structureel op zichzelf en de wereld te reflecteren. Er waren ook een aantal ontroerende uitspraken in mijn onderzoek, waarin geïnterviewden een enorme hoeveelheid empathie voor gedrag van anderen konden opbrengen waar je je ook met recht vreselijk aan zou kunnen ergeren. Zo konden ze zich vanuit liefde afvragen welke functie vervelend gedrag voor die ander vervult. Daarnaast bleken het tonen van authenticiteit en kwetsbaarheid belangrijk om op een fijne manier aanwezig te zijn.”

Wat levert diep luisteren ons op?

“Het concept diep luisteren komt uit een filosofische theorie van Scharmer die ‘Theorie U’ wordt genoemd. Deze theorie gaat ervan uit dat ieder mens eigenlijk twee mensen is: de ‘ik’ uit en gevormd door ons verleden, en de ‘ik’ die latent in ons aanwezig is. Deze latente ‘ik’ moet nog gerealiseerd worden tijdens het belopen van onze eigen weg. Het is de mens die we in potentie zijn, ons toekomstige zelf. Diep luisteren speelt een belangrijke rol in het laten ontstaan van dit toekomstige zelf. Wanneer een ander in een ontmoeting ons in ons wezen ziet, onze essentiële zelf herkent en erkent, dan treden we zelf ook in verbinding met dit toekomstige ‘ik’ en voelt dat opeens als vanzelfsprekend, als iets wat er altijd al is geweest. Als ik dit aan anderen probeer uit te leggen is het vaak een beetje stamelen, maar lukt het aan de hand van voorbeelden toch wel. De tijdloosheid en de energie die ontstaat als je die verbinding met je toekomstige zelf voelt, is iets wat veel mensen wel eens ervaren hebben. Diep luisteren faciliteert dus een ervaring van met jezelf samenvallen, waarin er ruimte ontstaat om jezelf te ontplooien.”

Luisteroefeningen 

  1. Eén van de belangrijkste houdingen om aan te nemen in een ontmoeting waarin je graag diep zou willen luisteren, is die van iemand die de ander niet veroordeelt. Maar het opschorten van je oordeel is makkelijker gezegd dan gedaan. Wat telt eigenlijk als oordeel, en hoe zou je die even kunnen laten varen in de ontmoeting? Vaak is het een goed begin wanneer we, wanneer de ander ons vertelt over een situatie, niet gelijk terugdenken aan vergelijkbare situaties uit ons eigen leven. Bij doorvragen, en het oordeel uitstellen, blijkt het meestal toch weer om een unieke situatie te gaan. Op zo’n gespreksmoment is het van belang onze nieuwsgierigheid, liefdevolle houding en wezenlijke belangstelling voor de ander in te zetten. Dus wees voorzichtig met het projecteren van je eigen ervaring, en vraag door over details en voorbeelden tot je de uniciteit van de situatie van de ander kunt doorvoelen.
  2. Ben je heel oplossingsgericht, of ben je graag de redder in nood? Dan kom je waarschijnlijk graag met een advies. Op het moment dat dat te vroeg of ongevraagd komt, voelt de ander zich in het beste geval niet gehoord. Een advies kun je eigenlijk pas geven als je de situatie van de ander echt kunt invoelen, en als de ander daarom vraagt. Wat wel kan is de ander helpen met het formuleren van alle mogelijke handelingsopties.
  3. Als je de ander niet zonder meer sympathiek vindt, helpt het om voor je het gesprek in gaat aan iets te denken wat je wel leuk of mooi aan de ander vindt. Dat mag iets heel simpels zijn.
  4. Weet je nog een moment in je eigen leven dat je je verbonden voelde met jezelf en de wereld? Waarin je helemaal blij was, en het gevoel had even met alles samen te vallen? Duik weer even in dat moment, en ga na wat de omstandigheden waren waarin dit tot stand kwam. Wat is er voor jou nodig om je zo te voelen?
  5. Reflecteer eens een periode dagelijks op hoe je die dag naar anderen geluisterd hebt.
  6. Probeer dagelijks iets te doen om meer ruimte en stilte in jezelf te maken. Bijvoorbeeld door te mediteren, te vertragen, te schrijven of te wandelen.

Workshop

Enthousiast geworden over diep luisteren? Kirsten Koppel geeft workshops voor mensen die op een wezenlijke manier met anderen willen verbinden. Door middel van concrete diep-luister oefeningen wil ze deelnemers laten verbinden met zichzelf, hun toekomstig potentieel, en daarmee met de ander. Voel je welkom om bij interesse contact op te nemen via [email protected].

Mara van Dijk

Mara van Dijk is antropoloog en werkzaam bij de hogeschool Leiden als wetenschapscommunicator.
Profiel-pagina
Nog geen reactie — begin het gesprek.