Leyla Donadze: “Het is geen teken van zwakte wanneer je hulp vraagt”

Nadat de familie in Nederland was aangekomen, volgde een jarenlange wachttijd in een asielprocedure en steeds weer verhuizingen. In 2007 kreeg Leyla uiteindelijk een verblijfsvergunning. In 2008 kreeg ze een kind, dat ze alleen opvoedt. Ze combineert de opvoeding van haar kind nu met haar werk bij de gemeente Zwolle en met een hbo-opleiding. Alles met als doel: een stabiele toekomst voor haarzelf en haar kind.

We zitten in haar woonkamer. Ik word hartelijk ontvangen, ze is een goede gastvrouw. De kamer is keurig opgeruimd en smetteloos schoon. Alles onder controle.

Leyla, hoe gaat het met jou?

Ze aarzelt, want eigenlijk gaat het niet zo goed als ze zelf wel zou willen. Haar verleden haalt haar in, vertelt ze, haar herinneringen aan wat er zoal is gebeurd, komen te pas en vooral te onpas naar boven. De controle die ze daarop nu al ruim twintig jaar probeert te houden, en waar ze heel goed in is geworden, vertoont opeens barsten.

Voorzichtig laat ze dat verleden nu stukje bij beetje toe. Maar gemakkelijk is het niet om erover te praten. Dit interview is een uitdaging voor haar om naar haar verleden te kunnen kijken, om zich te herinneren hoe het was, wat er niet was. Om ook de keuzes van destijds te kunnen plaatsen in de wereld van toen.

Ze vertelt: “De kleine Leyla is geboren in Sint Petersburg, Rusland. Begin jaren tachtig verhuisden mijn moeder en haar broer daarheen vanuit de Islamitische Republiek Dagestan, om te studeren. Mijn moeder ontmoette in Sint Petersburg een Georgiër. Ze trouwden en in 1988 werd ik geboren. Helaas hield hun relatie geen stand. Mijn vader ging in 1990 terug naar Georgië en nam mij mee, omdat hij mij niet kon missen. Inmiddels weet ik dat.”

Leyla valt even stil. Ze herinnert het zich nog, zegt ze, of in elk geval beelden ervan, flarden. Na zes maanden bracht haar vader haar weer terug. Daarna zag ze hem 21 jaar lang niet meer. En nu kan dat nooit meer. Zijn foto staat in haar kamer, een rouwlint om de lijst gestrikt. Ze blijft er een tijd naar kijken.

“Mijn moeder bleef een aantal jaren alleenstaand en moest fulltime werken. Ik was veel alleen. Na een aantal jaren kreeg ik een stiefvader. Hij was afkomstig uit Sri Lanka. Uiterlijk is hij duidelijk ‘niet Russisch’. Daar werd in die tijd door de Russische maatschappij niet goed op gereageerd. Skinheads en nationalisten kregen de ruimte. Hij kreeg vaak klappen. Letterlijk. Toen in januari 2000 mijn zusje werd geboren, besloten mijn ouders dat het té onveilig was om te blijven. Ze wilden weg, het maakte niet uit waarheen, als het maar veilig was. De mensen met wie mijn stiefvader contact had gelegd, kenden de weg, zo zei hij. Zij bepaalden de route en de bestemming. Dat werd Nederland.”

Leyla praat nu snel achter elkaar, alsof ze er gauw vanaf wil om het te vertellen. De reis naar Nederland was lastig. Zij was elf jaar en haar zusje een baby van acht maanden. Ze herinnert zich een vrachtwagen. Ik probeer me er een voorstelling van te maken en vraag door. Leyla wil het er niet over hebben.

Eenmaal bij Aanmeld Centrum Zevenaar begint een jarenlange wachttijd als vluchteling in een asielprocedure. Verhuizing na verhuizing volgde, door het hele land heen, steeds weer volgde een overplaatsing.

Rond de jaren 2001 en 2002, het gezin verblijft dan in AZC Hasselt, ontmoet zij voor het eerst Nabil Sahhar. Hij zet zich onder andere in voor de jongeren in de Internationale Schakelklas. Ook Leyla bezoekt deze klas, ze ontmoet er haar latere partner, de vader van haar kind. Van meneer Nabil weet zij zich nog heel goed te herinneren dat hij zeer betrokken en altijd bereikbaar was, een belangrijk aanspreekpunt voor de jongeren.

In 2007 komt eindelijk het bevrijdende besluit: de verblijfsvergunning is een feit. En daarmee ook de mogelijkheid van een eigen (huur)woning voor het hele gezin. Maar waar ga je dan heen? Hoe weet je waar je ergens in Nederland een woning kan vinden? Haar moeder en stiefvader kwamen er niet uit. Het was uiteindelijk Leyla zelf, met haar achttien jaar, die initiatief nam. Ze belde net zo lang met instanties tot ze een woning vond in Hasselt, precies waar ze wílde wonen. Omdat het daar veilig en vertrouwd zou zijn, ook voor haar kleine zusje.

Toen gingen de ontwikkelingen snel. In 2006 werd ze serieus verliefd. Ze trouwden volgens de regels van hun geloof, trok bij haar man in en in 2008 werd Leyla zwanger. Eerder dan gepland, maar beslist, hun kind was heel welkom. Ze zegt het stellig en knikt er nog eens bij.

Maar heftige problemen stapelen zich op. Zij werd een alleenstaande moeder. Dat motiveerde haar enorm om hard te werken. Een stabiele toekomst voor haar en haar kind is het doel. Ze koos voor een opleiding bij Landstede MBO tot juridisch medewerker. Dat kon toen alleen fulltime. Niet gemakkelijk om de zorg voor een kleuter daarmee te combineren, maar het is haar gelukt. Haar organisatietalent en praktische inslag komen haar steeds heel goed van pas.

Door haar natuurlijke aanleg voor talen – ze lacht een beetje als ze dat zegt – leerde ze snel Nederlands. Aanvankelijk verloopt de opleiding goed. Maar de barre werkelijkheid heeft weer stekels.

Leyla: “Ik heb een sterk ontwikkeld verantwoordelijkheidsgevoel, zeker voor dierbaren in mijn omgeving. Voor mijn zoon natuurlijk, maar ook mijn moeder, mijn zusje, mijn oma in Rusland hadden en hebben mij nodig. En daardoor voel ik een grote last op mijn schouders. Mijn motivatie voor en concentratie op de studie kwamen hierdoor steeds meer onder druk te staan. Ik vond het moeilijk om mijn aandacht bij de studie te houden.”

Het ligt niet in haar aard snel om hulp te vragen. “Ik vind het heel belangrijk om eerst te proberen er zelf uit te komen. Toch besefte ik op een gegeven moment dat ik het zonder steun niet zou redden om alles voor elkaar te krijgen zoals ik het graag wilde. En ik wist ook hoe belangrijk het voor mij was om mijn opleiding succesvol af te ronden. Dat heeft mij geholpen over mijn schroom heen te stappen en toch hulp te vragen. Ik dacht dat ik vooral hulp nodig had bij mijn taalontwikkeling, om beter Nederlands te leren. Daarom heb ik mij uiteindelijk bij meneer Nabil aangemeld om een maatje te krijgen. Zo ontmoette ik jou, Wanda.”

“Ik dacht dus dat we het over de opleiding zouden gaan hebben, maar jij vroeg al snel of er ook nog andere dingen speelden. Daardoor zijn onze gesprekken een heel andere kant op gegaan. Het fijne was dat dit kon zonder dat het nodig was mijn verleden tot in detail te bespreken, want ik wilde er toen zeker nog niet over praten. Door onze gesprekken lukte het mij problemen voor mijzelf te benoemen, te analyseren en een andere kijk te ontwikkelen op wat bij mij leefde. Ik weet nog goed dat jij mij niet vertelde “hoe het moest”. Ik mocht al pratend en erover nadenkend zelf de manier ontdekken om ‘uit de shit’ te komen. Door deze aanpak ontstond in mijzelf de ruimte om weer op eigen kracht verder te kunnen.”

Zo lukte het Leyla om in plaats van na drie jaar haar opleiding al na tweeënhalf jaar met succes af te ronden. Als onderdeel van haar opleiding heeft ze stage gelopen bij de gemeente Zwolle. En tot haar vreugde kon ze ook na afloop van de opleiding blijven werken bij het Klant Contact Centrum van de gemeente.

Haar leidinggevende bij de gemeente, Martin Drost, noemt ze iemand die haar heeft gebracht waar ze nu is gekomen. Hij heeft haar vanaf het begin, al tijdens haar stage, begeleid. Ze heeft zich door hem altijd heel gesteund gevoeld. Veilig.

Naast haar werk is Leyla bezig met de juridische hbo-vervolgopleiding aan Hogeschool Windesheim; ze hoopt ook deze studie binnen afzienbare tijd af te ronden. Dat gaat niet zomaar: sinds november 2018 heeft ze opnieuw de doornen van haar verleden gevoeld. Ze zucht. Vertelt van de hyperventilatieaanval die haar overviel op haar werk. Onder begeleiding leert ze nu om te gaan met dat oude deel van haar leven. Maar die studie wil ze écht afronden. Dat gaat ze doen.

Leyla: “Bij al mijn keuzes is steeds mijn gedachte: ‘Hierdoor wordt het beter’. Dat was en is een enorme drijfveer om te kunnen volhouden wat nodig is, altijd. Niet opgeven.” Ze is even stil. Dan: “Mijn uitgangspunt is steeds geweest om zelf verantwoordelijkheid te nemen. Zelf de regie te pakken om ervoor te zorgen dat het gaat zoals ik belangrijk vind. Doen wat ik zelf kan doen en daarvoor gaan.”

“Ik vond het ook mooi om te zien dat mensen zoals jij, Wanda, zich vrijwillig inzetten om anderen te helpen. Daarom heb ik tijdens mijn hbo-opleiding meegedaan als taalondersteuner bij vluchtelingenwerk. In de toekomst zou ik mijn kennis en mijn kracht wel vaker willen inzetten als vrijwilliger, met name voor de vluchtelingen.”

“Het zou mij goed doen wanneer huidige studenten kracht putten uit mijn verhaal. Blijf niet hangen in de gedachte ‘dat kan ik niet; dat lukt mij niet’. Onderzoek bijvoorbeeld met behulp van een maatje waar je krachten liggen. Misschien moet je ze nog ontdekken, moet je leren op een andere manier naar jezelf te kijken. Dat valt vaak niet mee. Het is geen teken van zwakte wanneer je hulp vraagt. Integendeel; het is juist een teken van kracht wanneer je met behulp van een ander beter, sneller en doelgericht aan een oplossing werkt. Ook, of juist als de situatie hopeloos lijkt. Ik hoop van harte dat ik met mijn verhaal heb laten zien dat het wél kan, dat er altijd een kans is dat het zal lukken.”

Door Annette Timmerman

Haar eerste gesprek met Leyla had Wanda in 2007. Nabil Sahhar had haar benaderd als maatje voor Leyla vanwege haar juridische achtergrond. Zij was rechter geweest en daarna mediator. “Hij dacht dat ik Leyla wel kon helpen met haar studie juridische dienstverlening.”

Wanda: “Vanaf het begin heb ik haar innerlijke kracht gevoeld. Zij zat toen niet in de meest glansvolle periode van haar leven, zacht gezegd. Haar vermogen tot zelfreflectie maakte indruk op mij. Ik wilde haar graag laten voelen wat ze in haar mars heeft, haar mogelijkheden versterken om op eigen benen te kunnen staan. Het is niet verwonderlijk dat wij direct een klik voelden met elkaar. Mijn persoonlijke en professionele instelling sloten haast naadloos aan op de behoefte en hulpvraag van Leyla.”

“Maar al snel werd mij duidelijk dat Leyla vooral last had van andere dingen, een soort conflict in zichzelf over alle verantwoordelijkheden die ze op zich neemt en dat ze álles en voor iedereen goed wil doen. Dus daar ben ik mee aan de slag gegaan. Het was aan haar om te kiezen wat ze over haar verleden wilde vertellen en dat was toen niet veel. Dat vond ik prima, want voor mijn inzet als maatje hoef ik eigenlijk niks van iemands geschiedenis te weten.

Mijn bedoeling was er vooral op gericht haar andere mogelijkheden te laten zien, om de problemen te benoemen, er op een andere manier naar te kijken, en zo tot een andere houding te komen.”

“Noem het de caramel-met-zeezout methode. Het zoet is het schouderklopje voor jezelf – in dit geval voor Leyla dus – omdat ze haar schroom heeft overwonnen toen ze tot het inzicht was gekomen dat ze hulp nodig had. Vervolgens kwam ze aan bij het zout van de realiteit waar ze mee had te ‘dealen’. Mijn benadering is dat ik dit ‘zout’ van de realiteit niet wegpoets of kleiner maak: het is er nu eenmaal. Ik stel vragen, steeds verder, luister, zoek uit waar het schuurt, probeer helder te laten krijgen waar dat aan ligt. Altijd met veel compassie, want het gaat over moeilijke dingen. Dat Leyla zelf kon inzien hoe ze haar leven weer beter op orde kon krijgen is dan weer het fijne zoet, dat extra lekker is na dat zoute. Leyla kan heel goed eerlijk zijn naar zichzelf. Dat is niet vanzelfsprekend hoor! Ik waardeer dat heel erg in haar.”

En Wanda besluit: “Ik ben trots op de manier waarop het Leyla lukt alle ballen in de lucht te houden, voor iedereen te zorgen die haar dierbaar is, en ook de keuzes te maken die nodig zijn voor haar eigen levensgeluk. Haar ster straalt daardoor hoop en inspiratie uit.”